Perypetie monolitu z wizerunkiem Xochiquetzal

Oryginalny artykuł: Exposicion narra el devenir historico del monolito de la diosa Xochiquetzal

W muzeum przy stanowisku archeologicznym Xochicalco (stan Morelos, Meksyk) zorganizowano wystawę poświęconą rzeźbie, która przedstawia Xochiquetzal, boginię wiązaną z żyznością i kwiatami. Z tej okazji, kuratorki wystawy, Elvira Pruneda Gallegos i Enoé Mancisidor Pérez postanowiły przypomnieć dzieje tego monolitu. Historia rozpoczyna się w 1866 roku, kiedy to dowództwo wojsk francuskich powołało specjalną komisję, która miała zebrać zabytki archeologiczne i tym samym przyczynić się do rozsławienia zarówno cesarza Maksymiliana I, jak i samego Napoleona III. Do Xochicalco przybyła wówczas ekspedycja, którą kierowali kapitan Louis Doutrelaine i archeolog Léon-Eugène Méhédin. Prace prowadzono niezbyt ostrożnie, przekopując dawne budowle w poszukiwaniu „skarbów”. I tak odkryto rzeźbę z wizerunkiem bogini, chociaż nie jest znane jej oryginalne umiejscowienie na terenie Xochicalco.

Monolit na wystawie w Xochicalco (fot. Joanna Morayta, INAH)

Początkowo Francuzi zamierzali zabrać znalezisko, ale ze względu na trudności z ruszeniem ważącego 1,6 tony monolitu, pozostawili go na ziemi, pod gołym niebem. Wkrótce rzeźba, nazywana przez okolicznych mieszkańców „Indiana” lub „La Malinche”, stała się celem szczególnych pielgrzymek, a mianowicie przybywały tam kobiety, prosząc boginię o to, by dała im dobrych mężów, którzy nie będą ich bili. Trwało to do 1887 roku, kiedy do Xochicalco przybył antropolog Eduard Seler i na podstawie elementów ikonograficznych wykazał, że rzeźba przedstawia boginię Xochiquetzal.

Fotografia monolitu z wizerunkiem bogini Xochiquetzal wykonana w 1937 r. (INAH)

Pod koniec XIX wieku, archeolog Leopoldo Batres chciał zabrać rzeźbę do Sali Monolitów w ówczesnym Muzeum Narodowym, ale mieszkańcy pobliskiej miejscowości Tetlama ukryli zabytek na terenie swojej parafii. W 1910 roku, w związku z obchodami stulecia niepodległości Meksyku, Leopoldo Batres uzyskał w końcu zgodę na przewiezienie rzeźby, ale mieszkańcy Tetlama chcieli otrzymać w zamian pozwolenie na zasiewanie ziem przylegających do stanowiska archeologicznego. Realizację przerwała jednak rewolucja.

Ustawianie rzeźby w Muzeum Regionalnym Cuauhnáhuac w Cuernavaca (Fototeca Juan Dibernard)

W 1930 roku, wozem ciągnionym przez woły przetransportowano rzeźbę do miasteczka Temixco, a stamtąd do Cuernavaca, gdzie umieszczono ją w tamtejszym Pałacu Cortesa, w którym jeszcze wówczas mieściły się biura rządowe. Później, w latach 70. XX wieku, gdy Pałac Cortesa stał się siedzibą Muzeum Regionalnego Cuauhnáhuac, ustawiono monolit jako główny eksponat w sali poświęconej kulturze Xochicalco. W 2018 roku przewieziono rzeźbę do Narodowego Muzeum Antropologii w mieście Meksyk na wystawę poświęconą kwiatom w kulturze Meksyku, a po jej zakończeniu monolit z wizerunkiem bogini Xochiquetzal trafił do Xochicalco, gdyż Pałac Cortesa w Cuernavaca ucierpiał podczas trzęsienia ziemi we wrześniu 2017 roki i  nadal trwają tam prace restauratorskie.