Przeniesione budynki Majów dały początek Parkom Pamięci Balam Tun i K'awiil w Chetumal i Xpujil

Oryginalny artykuł: Edificios mayas reubicados dan origen a los parques de la Memoria Balam tun y K’awiil, en Chetumal y Xpujil 

Parki Pamięci Balam Tun i K'awiil powstały, aby ukazać architekturę i aspekty życia w dawnych miastach Majów. Oba parki mają być udostępnione zwiedzającym w ostatnim kwartale 2025 roku. Są one zlokalizowane w Chetumal (stan Quintana Roo) i w Xpujil (stan Campeche). W każdym z tych stanowisk interdyscyplinarne zespoły restaurują szereg prekolumbijskich konstrukcji, które zostały rozebrane, aby zapobiec ich zniszczeniu. Zastosowanie precyzyjnego sprzętu do rejestracji i pomiarów zabytków archeologicznych w terenie, takiego jak technologia LiDAR (Light Detection and Ranging) oraz fotogrametria, pozwala na ich wierną rekonstrukcję. W Parku Pamięci Balam Tun będzie można podziwiać 36 konstrukcji, a w Parku Pamięci K'awiil 12. 

Stacja Xpujil na trasie pociągu przez ziemie Majów (fot. Promeza)

Koordynator projektu ratownictwa archeologicznego związanego z budową trasy, Manuel Eduardo Pérez Rivas, wyjaśnia, że pierwotna propozycja zakładała zasypanie fundamentów, ale ponieważ znajdowały się one pod torami, nie można było zagwarantować ich zachowania. Przenoszenie zabytków, jak wyjaśnia, to ostateczność, aby zapobiec ich utracie. 

Prace na terenie Parku Pamięci Balam Tun (fot.Promeza)

Archeolog Ramón Carrillo Sánchez, który kieruje zespołem 15 archeologów, trzech konserwatorów i lokalnych pracowników zajmujących się ponownym montażem tych placów i budynków, podaje, że pochodzą one z 15 stanowisk z odcinków 6. i 7. Pociągu Majów, który łączy Tulum i Escárcegę ze stolicą Quintana Roo. Specjalista komentuje, że budynki te zachowały pewne cechy stylów Río Bec i Petén, dodając, że inicjatywa ta stanowi również okazję do zaprezentowania mało znanych aspektów architektonicznych, takich jak podziemne konstrukcje z wcześniejszych okresów, znajdujące się wewnątrz fasad zabytków.

Wejście do Parku Pamięci K'awiil (fot. Promeza)

Odwiedzający Park Pamięci Balam Tun będą mogli podziwiać podbudowę z późnego okresu preklasycznego (400-250 p.n.e.), wydobytą z wnętrza jej późniejszej wersji z wczesnego okresu klasycznego (250-600 n.e.). Wcześniejszy etap budowy kolejnego zabytku można obejrzeć przez okno archeologiczne. Carrillo Sánchez podkreśla, że w ramach projektu starano się w jak największym stopniu uszanować oryginalne dane, jakie uzyskano podczas wykopalisk.

Jedna z budowli na terenie Parku Pamięci K'awiil (fot. Promeza)

Archeolog Julieta Ramos Pacheco, jedna z kierowniczek Parku Pamięci K'awiil, opisuje go jako rozciągający się na powierzchni jednego hektara, przylegający do stacji Xpujil. Tam odbudowano 12 budowli odkrytych na stanowiskach Los Monjes, Tigres i CFE, odnotowanych w sekcji 7, na froncie 3. Jak twierdzi, inicjatywa postępuje, powstają szlaki i instalowane są tablice z kodami QR informujące o znaleziskach odnalezionych podczas wykopalisk, w tym o ceramicznych artefaktach z wizerunkiem boga K'awiil. Stworzenie tych przestrzeni dowodzi, że projekt badawczy nie zakończył się wraz z uruchomieniem kolei.