Rezultaty prac wykopaliskowych w Ucanal, mieście Majów w Gwatemali

Oryginalny artykuł: Maya ruler burned bodies of old dynasty during regime change, charred human remains reveal 

W artykule opublikowanym w czasopiśmie Antiquty, Christina Halperin i Jean-Baptiste Le Moine (z University of Montreal, Kanada), Marta Lidia Perea Carrera (z Universidad de San Carlos, Gwatemala) i Katherine Miller Wolf (z University of West Florida, USA) przedstawiają rezultaty badań wykopaliskowych prowadzonych na terenie stanowiska archeologicznego Ucanal w Gwatemali. Okazało się, że w królestwie Majów zwanym K’anwitznal (obecnie Ucanal) początek IX wieku związany był z ważnymi zmianami na arenie politycznej. Na tronie zasiadał tam wówczas Papamalil (lub Papmalil), którego imię zdaje się mieć obce pochodzenie. Władca ten nie używał typowego dla Majów tytułu k’uhul ajaw z glifem-emblematem miasta, a jedynie ochk’in kaloomte’, prestiżowego tytułu wysokiej rangi. Chociaż nie znamy dokładnej daty objęcia przez niego tronu, to inskrypcje z innych miast wspominają wydarzenia z jego życia z lat 814-859 i mogą dowodzić jego wpływów politycznych w południowej części Nizin Majów. Jego wizerunki pojawiają się na poświęconych w 820 roku Ołtarzach 12 i 13 w Caracol, w towarzystwie tamtejszego króla K’inich Toobil Yopaat. Z kolei inskrypcja na Steli 32 z Naranjo, również z 820 roku podaje, że Papamalil mógł nadzorować rytuały związane z tamtejszym władcą w 814 roku. Wzmianki pojawiają się też w Nakum i Ceibal.

Po lewej: Ołtarz 12 z Caracol, przedstawiający Papamalil i władcę Caracol, K'inich Toobil Yopaat (autor rysunku: Nikolai Grube),
po prawej: Ołtarz 13 z Caracol z wizerunkami tych samych dwóch osób (fot. University of Pennsylvania)

Wykopaliska w Ucanal pokazały, że za czasów Papamalil pojawiły się nowe budowle zarówno w ceremonialnej, jak i w rezydencjalnej części miasta, zaznaczył się też wzrost liczby mieszkańców. Część tych konstrukcji pochodzi z lat 810-850/870. Podczas prac prowadzonych w 2022 roku, w wypełnieniu Budowli K-2, piramidzie-świątyni na Placu K, natrafiono na depozyt ofiarny, który zawierał zwęglone kości ludzkie i fragmenty różnych artefaktów. Datowanie radiowęglowe znalezionej tam ceramiki wskazuje na lata 773-881.

Po lewej: plan Ucanal z zaznaczonym miejscem, w którym wznosi się Budowla K-2,
po prawej: rekonstrukcja Budowli K-2 (źródło ilustracji: publikacja w Antiquity)

Depozyt ofiarny, określany jako Pochówek 20-1, zawierał szczątki czterech dorosłych osób. W przypadku jednej nie zdołano określić płci, trzy pozostałe to mężczyźni. Ozdoby obejmowały fragmenty wykonanych z zielonego kamienia zawieszek, paciorków i plakietek, przedmioty z obsydianu, mozaiki z muszli morskich, zawieszki z zębów ssaków, perforator z kości oraz artefakty z ceramiki, pirytu i łupków. Wszystko wskazuje na to, że ludzkie kości i ozdoby pochodziły z jakiegoś królewskiego grobowca (lub grobowców) z późnego okresu klasycznego.

Ozdoby znalezione w Pochówku 20-1 (fot. Christina Halperin)

Autorzy uważają, że depozyt był częścią rytuału och k’ahk’ tu mukil („wprowadzanie ognia do grobowca”), który oznaczał symboliczną i dosłowną destrukcję wcześniejszej dynastii w K’anwitznal. Biorąc pod uwagę czasy (lata 773-881) i okres sprawowania władzy przez Papamalil (lata 814-859), uczeni sądzą, że był on kluczową postacią w zmianach zachodzących w tym regionie. Datowanie radiowęglowe szczątków ludzkich wykazało, że jedna z osób znalezionych w Pochówku 20-1 zmarła w latach 660-775.

Artefakty pochodzące z Pochówku 20-1 (fot. Christina Halperin)

Ilość i jakość spalonych i połamanych ozdób wskazują, że pochodzą one z królewskiego grobowca. Natrafiono na fragment diademu z wizerunkiem boga Hu’unal, plakietkę udekorowaną symbolem maty (wiązanej u Majów z władzą królewską) i dekorowany dysk z przedstawieniem boga wiatru. Odkryto też co najmniej cztery ozdoby uszu o różnych rozmiarach oraz pozostałości maski grobowej z zielonego kamienia.

Ozdoby z zielonego kamienia znalezione w Pochówku 20-1:
a) fragment diademu z wizerunkiem boga Hu'unal, b) rysunek przedstawiający podobną ozdobę pochodzącą z Topoxte (autorzy: Taube i Ishihara-Brito), c) zawieszka w formie ludzkiej głowy,
d) fragment plakietki ozdobionej symbolem plecionej maty (rysunek: D.Hounzell),
e) dekorowany dysk (fotografie: Christina Halperin)

Autorzy publikacji uważają, że umieszczenie depozytu wiązało się z nowym porządkiem politycznym. Chociaż w wielu przypadkach wspominane w inskrypcjach rytuały och k’ahk’ tu mukil miały na celu oddanie czci przodkom, to jednak mogły też wyrażać akty profanacji, jak stało się to w przypadku władców z K’anwitznal. Ten rytuał ognia oznaczał krytyczny moment w politycznej historii królestwa, kiedy to odrzucono wcześniejszą linię dynastyczną, rozpoczynając nową erę, co wiązało się z ponownym wejściem do grobów królewskich z późnego okresu klasycznego i rytualnym spaleniem ciał co najmniej dwóch władców i ich ozdób.