piątek, 28 lutego 2014

Inkaska mumia z Bawarii kolejną ofiarą rytualnego zabójstwa

Oryginalny artykuł: Impact on mummy skull suggests murder. Science Daily 26.02.2014.

Uderzenie tępym narzędziem w głowę było prawdopodobnie przyczyną śmierci osoby, której mumia znajduje się w kolekcji w Bawarii, podobnie jak w przypadku wcześniej opisywanych mumii z Ameryki Południowej. Datowanie radiowęglowe wskazuje, że szczątki kobiety w wieku 20-25 lat pochodzą z okresu 1450-1640 n.e., a jej czaszka wykazuje cechy typowo inkaskie. Pochodziła prawdopodobnie z wybrzeża Peru lub Chile i cierpiała na chorobę pasożytniczą.

Mumia z Bawarii - w typowej pozycji w kucki, choć nietypowo jej nogi są odłamane poniżej kolan. (fot. Andreas Nerlich; CC-BY)

środa, 26 lutego 2014

Katastrofalne zmiany w diecie przyczyną wymierania megafauny

Oryginalny artykuł: Rob Payne. Climate change key to megafauna deaths. Phys.org 18.02.2014.

Badania antycznego DNA pomagają wyjaśnić przyczyny masowego wymierania megafauny, m.in. nosorożców włochatych, mamutów i innych wielkich ssaków ostatniej epoki lodowej. Trzydzieści zespołów z 12 krajów przeanalizowało 242 próbki osadów z wiecznej zmarzliny i osiem próbek zawartości przewodu pokarmowego dużych ssaków znalezionych w wiecznej zmarzlinie wokół Arktyki. Wyniki wskazują, że przyczyną masowego wymierania była utrata bioróżnorodności na skutek drastycznych zmian klimatycznych podczas maksimum ostatniego zlodowacenia 25-15 tys. lat temu, kiedy temperatury na Ziemi osiągnęły swoje minimum.

Szablastozębny smilodon i wilk straszny walczą o mamuta kalifornijskiego w La Brea Tar Pits, jednym z z najbogatszych stanowisk paleontologicznych późnego plejstocenu na świecie (rys. Robert Bruce Horsfall / Wikimedia Commons)

poniedziałek, 24 lutego 2014

Jak tykwa trafiła do Ameryki

Oryginalny artykuł: Lizzi Wade Scientists Solve Mystery of World-Traveling Plant. Science 10.02.2014.

Tykwa pospolita (Lagenaria siceraria) była jedną z pierwszych udomowionych roślin i jedyną o globalnej dystrybucji już w okresie prekolumbijskim. Choć pochodzi z Afryki, była używana przez ludzi w Azji Wschodniej prawdopodobnie już 11 tys. lat temu, a w obu Amerykach ponad 10 tys. lat temu. Nie wiadomo jednak, w jaki sposób tykwa tak się rozprzestrzeniła, a w szczególności - jak i kiedy dotarła do Nowego Świata.  

Badania genetyczne współczesnych oraz archeologicznych egzemplarzy wykazały, że wszystkie prekolumbijskie tykwy są najbliżej spokrewnione z tykwą afrykańską, a nie azjatycką. Aby to wyjaśnić, badacze przedstawili model prądów oceanicznych, który pokazuje, że w późnym plejstocenie dzikie tykwy afrykańskie mogły po prostu dryfować przez Atlantyk.  Po dotarciu do Nowego Świata lokalne dzikie populacje prawdopodobnie rozprzestrzeniły się przy udziale megafauny,  żeby następnie zostać udomowione w kilku różnych miejscach na obu kontynentach amerykańskich.

Współczesne przedmioty wykonane z tykwy (fot. Wikimedia Commons)

sobota, 22 lutego 2014

Jedyny szkielet Clovis rozwiązuje zagadkę pochodzenia Amerykanów

Oryginalny artykuł: Mariette Le Roux America's only Clovis skeleton genome offers clues to Native American ancestry Phys.org 12.02.2014.

Prawie 13 tys. lat temu mały chłopiec zmarł w dzisiejszym stanie Montana na zachodzie USA. Żałobnicy pomalowali jego ciało czerwoną ochrą i pochowali z przedmiotami, które zapewne były w jego rodzinie od pokoleń. Po wielu tysiącach lat jego szczątki, odkopane przypadkiem na budowie w 1968 r., pomogły rozwiązać długotrwały spór na temat pochodzenia rdzennych Amerykanów i zasiedlenia obu Ameryk. Po odczytaniu genomu dziecka międzynarodowy zespół ekspertów oświadczył, że mogą potwierdzić, że współcześni rdzenni Amerykanie są bezpośrednimi potomkami ludzi, którzy przybyli z Azji około 15 tys. lat temu, a nie imigrantów z Europy.

Technologia kultury Clovis: grot z rogowca, pięściak z chalcedonu, pięściak z rogowca oraz kościany trzpień z ukośnie ciętymi końcami - wszystkie ze śladami ochry. (fot. Sarah L. Anzick)

czwartek, 20 lutego 2014

Miasta Majów: Toniná (stan Chiapas, Meksyk) – część II


Toniná było jednym z najbardziej wojowniczych majańskich ośrodków, co szczególnie podkreślano w ikonografii, gdyż postacie jeńców pojmanych przez tamtejszych władców, zostały przedstawione na licznych zabytkach. Toniná rywalizowało z Palenque o wpływy w rejonie dzisiejszego stanu Chiapas. Konflikt wyraźnie nasilił się w II połowie VII w. n.e., za czasów Yuknoom ? Way, którego wizerunek zachował się na Monumencie 26 z 672 r. n.e.

Monument 26 z wizerunkiem władcy Yuknoom ? Way
(Muzeum na terenie stanowiska archeologicznego Toniná)
Jak podają inskrypcje z Palenque, król Toniná został pojmany w 687 r. n.e. przez K’inich Kaan Bahlam II , władcę Palenque.

Fragment inskrypcji zachowanej na Panelu ze Świątyni XVII w Palenque,
wspominający atak K'inich Kaan Bahlam II na Toniná
(Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)
Losy Toniná odmieniły się kiedy w 688 r. n.e. na tronie zasiadł K’inich Baaknal Chahk, który doprowadził do ogromnego rozkwitu królestwa, zarówno pod względem politycznym i militarnym, jak i artystycznym.

Glif przedstawiający imię K'inich Baaknal Chahk (detal z inkrypcji na Monumencie 141)
(Muzeum na terenie stanowiska archeologicznego Toniná)

wtorek, 18 lutego 2014

Szczątki psów odkryte w Azcapotzalco (Meksyk)

Oryginalny artykuł: Descubren insolito entierro de perros prehispanicos

Badacze Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), prowadzący wykopaliska w odległości zaledwie pół kilometra od centrum Azcapotzalco (Meksyk), natrafili na pochówki psów pochodzące z czasów prekolumbijskich. Szczątki dwunastu psów umieszczono w dole o wymiarach dwa na dwa metry, na głębokości 1,30 – 1,70 metra. Zostały tam złożone w tym samym czasie, ponad 500 lat temu. Jak wyjaśniła archeolog Rocío Morales Sánchez, datowanie znalezionej podczas prac ceramiki z fazy Azteca III wskazuje na późny okres postklasyczny, lata 1350 – 1520 n.e., kiedy to w Dolinie Meksyku kultura Mexików osiągnęła swój szczyt rozkwitu.

Szczątki psów znalezione na terenie Azcapotzalco (fot. INAH)

niedziela, 16 lutego 2014

W Ekwadorze znaleziono budynek sprzed 4 tys. lat, w Peru mauzoleum Wari sprzed tysiąca lat

Building from 2,200 BCE discovered in Ecuador. Stone Pages Archeo News 14.02.2014.
Archaeologists Find Evidence of 1,000-Year-Old Wari Tombs. Peruvian Times 11.02.2014.

W Ekwadorze odkryto budynek sprzed ponad 4 tysięcy lat

W parku archeologicznym Rumbipapa w Quito, stolicy Ekwadoru, u stóp wulkanu Pichincha archeolodzy odkryli budynek z około 2200 r. p.n.e. - najstarsze znalezisko archeologiczne w Quito. Na razie nie podano żadnych szczegółów dotyczących identyfikacji kultury, która zamieszkiwała ten rejon w okresie, kiedy wzniesiono ten budynek. 

Wykopaliska rozpoczął dwa lata temu archeolog Angelo Constantine. Na głębokości 3 m odkryto podłogę niedużego domu, którego wiek określono za pomocą datowania radiowęglowego. Znaleziono także szczątki ludzkich i zwierzęcych kości z innego okresu, prawdopodobnie po wybuchu wulkanu Pichincha. Zdaniem Danny'ego Villacis, przewodnika po parku, znalezisko jest wyjątkowo ważne, ponieważ pokazuje, że historia Ekwadoru jest bogatsza niż dotychczas sądzono i tysiące lat przed Inkami żyły tu inne ludy.

Widok na wulkan Pichincha z Quito, stolicy Ekwadoru (fot. Timwryan / Wikimedia Commons

Miami walczy o prehistoryczne miasto plemienia Tequesta

Oryginalny artykuł: Andres Viglucci Prehistoric village found in downtown Miami. Miami Herald 3.02.2014. Christine Armario Native American site leaves Miami in quandary Phys.org 14.02.2014.

W samym centrum Miami znaleziono pozostałości prehistorycznej zabudowy wzniesionej przez Indian Tequesta, której wiek archeolodzy oceniają na 2 tys. lat. Archeolodzy odkopali 8 dużych kręgów złożonych z regularnych otworów wyciętych w wapiennym podłożu, w które wstawiano pale tworzące podstawową konstrukcję budynku, oraz otwory zgrupowane w dwóch równoległych rzędach, które mogły stanowić fundamenty chodników łączących domostwa. Zdaniem archeologa Boba Carra jest to przykład najstarszej zabudowy miejskiej na wschodzie Ameryki Północnej. 

Miami Circle - podobne stanowisko archeologiczne na południowym brzegu rzeki Miami - zostało ponownie przykryte ziemią, a na jego miejscu wybudowano park miejski z pomnikiem upamiętniającym historię plemienia Tequesta (fot. Wikimedia Commons)

piątek, 14 lutego 2014

Karły w świecie Majów

W sztuce Majów z późnego okresu klasycznego (600 – 900 n.e.) często pojawiają się wizerunki karłów, zarówno na zabytkach kamiennych, jak i na rzeźbionych plakietkach jadeitowych czy też w scenach wymalowanych na naczyniach ceramicznych. Nic zatem dziwnego, że uczeni – przede wszystkim Virginia E. Miller i Christian Prager – postanowili zwrócić na nie uwagę i poświęcili im sporo miejsca w swych publikacjach.

Jadeitowa plakietka z Nebaj (Gwatemala) przedstawiająca władcę (po prawej) i karła (po lewej)
 (Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)
Chociaż postacie karłów różnią się niekiedy, to zdecydowana większość wykazuje cechy typowe dla achondroplazji, a mianowicie: niewielki wzrost, nieproporcjonalnie krótkie kończyny, zapadniętą nasadę nosa i wydatne czoło. Virginia Miller uznała zatem, że skoro Majowie zdołali tak dokładnie ukazać w sztuce te cechy fizyczne, to karły musiały rzeczywiście stanowić część populacji i odgrywać szczególną rolę w świecie Majów.

  
Figurki Majów z wizerunkami karłów
(pierwsza i trzecia - Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk;
druga - El Gran Museo del Mundo Maya w Meridzie, stan Jukatan, Meksyk)

środa, 12 lutego 2014

Cieplarniana "maszyna czasu" rzuca światło na udomowienie kukurydzy

Oryginalny artykuł: Smithsonian Tropical Research Institute. Greenhouse 'time machine' sheds light on corn domestication. ScienceDaily 3.02.2014.

Poprzez odtworzenie warunków klimatycznych, jakie dominowały na kontynencie amerykańskim w okresie domestykacji pierwszych roślin, naukowcy z Smithsonian Tropical Research Institute odkryli, że przodek kukurydzy - dzika trawa o nazwie teosinte mogła niegdyś wyglądać zupełnie inaczej niż dziś. Fakt, że w symulowanych warunkach bardziej przypomina kukurydzę, może wyjaśnić, dlaczego to właśnie ta roślina została wybrana przez pierwszych rolników do udomowienia i uprawy, dzięki czemu obecnie stała się jedną z najważniejszych roślin uprawnych na całym świecie.

Teosinte uprawiana w warunkach sprzed 10-12 tys. lat zaczyna przypominać kukurydzę (fot. Sean Mattson / STRI)

niedziela, 9 lutego 2014

O czym pisali Majowie: Panel 3 z Cancuen

Cancuen to starożytne majańskie miasto położone w dzisiejszej Gwatemali, niegdyś rządzone przez jedną z najstarszych dynastii w tym regionie i powiązane z potężnym Calakmul. Dzięki strategicznemu położeniu na rzecznym szlaku handlowym było to bogate miasto z ogromnym pałacem o 200 komnatach i powierzchni 25 tys. m kw. Historia miasta zakończyła się gwałtownie i krwawo – masakrą rodziny królewskiej. Czytaj także: Miasta Majów: Cancuen.

Panel 3 z Cancuen (fot. Wikimedia Commons)

piątek, 7 lutego 2014

Ślady kultury Caxcán na ziemiach stanu Zacatecas (Meksyk)

Oryginalny artykuł: Hallaron evidencia caxcana en Las Ventanas, Zacatecas

Od 2012 roku badacze Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) w Meksyku prowadzą prace wykopaliskowe na terenie stanowiska Las Ventanas, położonego w odległości ośmiu kilometrów od Juchipila (stan Zacatecas, Meksyk). Na ziemiach tych znaleziono ślady obecności Caxcanes, grupy posługującej się językiem náhuatl i uważanej za szczególnie wojowniczą podczas walk z hiszpańskimi konkwistadorami. Las Ventanas obejmuje obszar około 150 hektarów, z czego na 48 hektarach znajdują się największe konstrukcje, stanowiące centrum cywilno-ceremonialne. Budowle wzniesione na stokach i na szczycie Wzgórza Las Ventanas pochodzą z lat 700 n.e. – 1200 n.e.

Stanowisko archeologiczne Las Ventanas (fot. INAH)

wtorek, 4 lutego 2014

Miasta Majów: Toniná (stan Chiapas, Meksyk) - część I

Ruiny dawnego miasta Toniná wznoszą się dumnie na górzystych ziemiach obecnego stanu Chiapas. Już z oddali można dostrzec monumentalny Akropol, przy budowie którego wykorzystano naturalne wzniesienie terenu. O Toniná dowiedziano się bardzo wcześnie, gdyż  około 1530 roku opisał je zakonnik Jacinto Garrido W 1833 roku zjawił się tam hrabia Waldeck, a kilka lat później – John Lloyd Stephens i Fryderyk Catherwood. W latach 1922 – 25 Franz Blom i Oliver Le Farge opisali zabytki Toniná i wykonali ich rysunki. Prace wykopaliskowe, którymi kierowali Pierre Becquelin i Claude Baudez, prowadziła w latach 1972 - 1980 Francuska Misja Archeologiczna. Badania kontynuowane są obecnie przez Narodowy Instytut Antropologii i Historii w Meksyku, a na ich czele stoi Juan Yadeun.

Monumentalny Akropol Toniná widoczny z oddali
Nazwa miasta - Toniná – oznacza w języku tzeltal „Kamienny dom” i choć wspaniale pasuje do wizerunku miasta, to nie jest oryginalna. W okresie klasycznym królestwo to nazywało się Po’ lub Popo’.

Tytuł k'uhul ajaw z glifem-emblematem Toniná
(Muzeum na terenie stanowiska archeologicznego Toniná)

sobota, 1 lutego 2014

Fotogaleria: Xantile

Xantile to szczególnego rodzaju gliniane rzeźby, które są przede wszystkim związane z Doliną Tehuacán, na terenie obecnego stanu Puebla w Meksyku, choć znaleziono je także w północno-zachodniej części stanu Oaxaca i w centrum stanu Veracruz. Niektórzy badacze kultur Mezoameryki uważają, że rzeźby te stanowiły przykrywki kadzielnic, jednak archeolog Mauricio Gálvez Rosales, który wiele czasu poświęcił dokładnym badaniom xantili uważa, że były to figury stanowiące obiekt kultu i ozdabiane kwiatami, gałązkami roślin oraz kawałkami papieru amate. Składano im dary ofiarne i okadzano.

Figurki te mają najróżniejsze rozmiary, od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów i są wewnątrz puste. Korpus ciała przypomina zazwyczaj cylinder, do którego zostały przyklejone ręce i nogi, czasami niezbyt proporcjonalne w stosunku do głowy. Przedstawiają też postacie w pozycji siedzącej, z rękoma opartymi na kolanach. Głowy są często udekorowane bogatymi nakryciami i pióropuszami oraz malowane kolorami: zielonym, żółtym, czerwonym, pomarańczowym, białym i czarnym. Barwy te i atrybuty pozwoliły uczonym zidentyfikować poszczególne bóstwa.

Jak podaje archeolog Mauricio Gálvez Rosales, xantile były przypuszczalnie wyrabiane już pod koniec okresu klasycznego, w latach 800 – 900 n.e., choć ich produkcja wzrosła w XII wieku na ziemiach zamieszkiwanych przez Misteków i Popolocas. Xantile z wizerunkami najróżniejszych bóstw umieszczano wszędzie: w świątyniach i w małych sanktuariach, w domach i na dziedzińcach, na poletkach kukurydzianych, w lasach, w pobliżu źródeł wody, w jaskiniach i na szczytach wzgórz. Wyrób xantili był kontynuowany do połowy XIX wieku, ale kult tych bożków przetrwał jeszcze w niektórych rejonach Meksyku, gdzie uważa się ich za strażników domostw.

Kliknij na zdjęcie aby powiększyć / Click on photos to enlarge

Museo de las Culturas de Oaxaca “Santo Domingo” (miasto Oaxaca, Meksyk)

    

Museo de las piezas prehispánicas “Rufino Tamayo” (miasto Oaxaca, Meksyk)

      

Museo Nacional de Antropología (miasto Meksyk)

        

Museo de Antropología de Xalapa (Xalapa, stan Veracruz, Meksyk)

   
  

Museo del Valle de Tehuacán (Tehuacán, stan Puebla, Meksyk)

    

Museo Regional de Puebla (Puebla, Meksyk)

  

Museo Anahuacalli (miasto Meksyk)