Miasta Majów: Cancuen (Gwatemala)

Ruiny Cancuen zostały odkryte w 1905 roku przez austriackiego badacza Teoberta Malera, a dziesięć lat później dotarł tam Sylvanus G. Morley. Po 1967 roku, kiedy to na terenie ruin zjawiła się ekspedycja z Uniwersytetu Harvarda, zapomniano o tym miejscu na trzydzieści lat, co doprowadziło do znacznego zniszczenia i rabunku wielu zabytków, zwłaszcza podczas wojny domowej w Gwatemali. Dopiero zakrojone na szeroką skalę prace wykopaliskowe, którymi kierowali Arthur Demarest z Vanderbilt University i Tomas Barrientos z Universidad del Valle, pozwoliły znacznie lepiej poznać Cancuen i jego historię.

Jedna ze zniszczonych i pociętych stel na terenie Cancuen

Cancuen było rządzone przez jedną z najstarszych dynastii, założoną już około 300 roku n.e., a jego początki mogą wiązać się z ośrodkiem Tres Islas, leżącym w odległości zaledwie 20 kilometrów. W Tres Islas zachowały się stele z wczesnego klasyku, a wyrzeźbione na nich inskrypcje zawierają glif-emblemat używany później przez Cancuen. Uczeni przypuszczają, że Cancuen mogło zostać założone około 650 roku przez władców potężnego Calakmul w celu rozszerzenia swojej strefy wpływów w tym rejonie. Zachowane inskrypcje podają bowiem, że to właśnie król Calakmul – Yuknoom Ch’een nadzorował objęcie tronu przez kolejnych władców Cancuen. Po utracie hegemonii przez Calakmul, Cancuen pozostawało pod wpływami Dos Pilas aż do momentu pojmania tamtejszego króla K’inich Chan K’awiil. Kiedy wreszcie Cancuen stało się niezależne, rozpoczął się okres jego  największego rozkwitu, do którego przyczynił się władca Tajal Chan Ahk.

Glify (TAJ-CHAN-na-a-AHK) przedstawiające imię władcy Cancuen - Taj(al) Chan Ahk
(detal ze Schodów Glificznych w Cancuen)

Strategiczne położenie nad rzeką La Pasión – stanowiącą bardzo ważny szlak handlowy – sprawiło, że przepływały tędy luksusowe towary takie, jak: jadeit, piryt, obsydian, ziarna kakaowca i pióra kwezali.

Rzeka La Pasión

O tym, że w Cancuen wykonywano wiele cennych przedmiotów mogą świadczyć pozostałości dawnych warsztatów rzemieślniczych, w których archeolodzy odnaleźli znaczne ilości kawałków jadeitu, pirytu, obsydianu i krzemienia, a nawet drewniane przedmioty, bardzo rzadko zachowane ze względu na klimat tropikalny.

Drewniane przedmioty znalezione w Cancuen
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

W części miasta zamieszkiwanej niegdyś przez artystów natrafiono na ich pochówki, w których jako dary złożono, między innymi, piękne figurki ceramiczne.

  

Figurki ceramiczne znalezione w grobowcach w Cancuen

(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Najważniejszą budowlą Cancuen jest ogromny Pałac, zajmujący powierzchnię około 25 000 metrów kwadratowych i liczący 200 pomieszczeń, wzniesionych na trzech platformach wokół jedenastu dziedzińców. Pałac przechodził dwa etapy konstrukcyjne i jego pierwsza wersja z VII wieku została przykryta nową budowlą za czasów panowania Tajal Chan Ahk, w połowie VIII wieku. Była to nie tylko siedziba rodziny królewskiej, ale również miejsce przyjmowania gości oraz odprawiania najróżniejszych ceremonii i rytuałów religijnych. Pałac obejmuje trzy grupy architektoniczne: oficjalne wejście po stronie wschodniej, korytarz prowadzący do sali tronowej i część mieszkalną po stronie zachodniej.

Pałac w Cancuen

Archeolodzy rozpoczęli prace w Pałacu w 2001 roku. Największą konstrukcją jest tutaj tak zwana Budowla Portretów, długości 45 metrów i wysokości 6 metrów, stanowiąca główne wejście do Pałacu od strony południowej. Była niegdyś ozdobiona malowidłami i modelowanymi w stiuku postaciami bóstw i władców naturalnej wielkości. Znaleziono tam  maski, które mogły stanowić fragmenty pektorałów lub zawieszki pasów na wizerunkach władców.

Stiukowa maska z Budowli Portretów
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Na wprost Budowli Portretów wznoszą się schody pokryte inskrypcją glificzną, wyrzeźbioną na polecenie Tajal Chan Ahk i upamiętniającą wydarzenia z jego życia, między innymi wizytę K’awiil Chan K’inich, władcy Dos Pilas.

Schody Glificzne w Cancuen

Tajal Chan Ahk urodził się w 742 roku  i objął władzę w wieku zaledwie piętnastu lat, w 757 roku.

Blok ze Schodów Glificznych z inskrypcją wspominającą datę urodzenia
Tajal Chan Ahk i datę objęcia przez niego tronu

Po przejściu przez budowlę ze schodami glificznymi dociera się do Sali tronowej, w której przypuszczalnie przyjmowano najważniejszych gości. Archeolodzy natrafili tutaj na depozyt ofiarny z przedmiotami z jadeitu, a kontynuowane prace wykopaliskowe odsłoniły schody wcześniejszej wersji pałacu z polowy VII wieku.

Pozostałości sali tronowej Tajal Chan Ahk

W Cancuen zachowało się również boisko do gry w piłkę, na którym znajdowały się trzy znaczniki. Pierwszy został odkryty już w 1915 roku przez Sylvanusa Morleya. Zachowana inskrypcja wspomina rok 795 n.e. i przedstawia władcę Tajal Chan Ahk i jego syna-następcę tronu Kan Maax podczas gry w piłkę.

Boisko do gry w piłkę na terenie Cancuen

Znacznik 1 z 795 r. (replika)

Drugi znacznik odkryto w 2001 roku. Pomimo iż został skradziony, to dzięki pomocy miejscowej ludności udało się go odzyskać dwa lata później. Główną postacią jest tutaj Tajal Chan Ahk, a tekst podaje datę z 790 r. n.e.

Znacznik 2 z 790 r. (replika)

Kan Maax natomiast został przedstawiony na trzecim znaczniku, z 800 r. n.e., znalezionym przez archeologów w 2004 roku. Na drugim i trzecim znaczniku władcom Cancuen towarzyszą osoby, które ze względu na erozję glifów, pozostają nieznane.

Znacznik 3 z 800 r. (kopia in situ)

W 2004 roku odkryto też wspaniały kamienny panel przedstawiający Tajal Chan Ahk. Postać władcy zajmuje centralną część sceny. Towarzyszą mu dwie osoby: po lewej Sajal (tytuł związany z osobami zarządzającymi mniejszymi ośrodkami pozostającymi w strefie wpływów królestwa), a po prawej – Ajk’uhun (przypuszczalnie jeden z kapłanów). Panel 3 upamiętnia obchody końca pięciu lat 18-tego k’atuna w dniu 9.18.5.0.0 (795 r. n.e.), a inskrypcja wspomina poświęcenie domu Tajal Chan Ahk. Król podaje siebie jako boskiego władcę nie tylko Cancuen, ale również Machaquila.

Panel 3 (z 795 r. n.e.)  przedstawiający Tajal Chan Ahk

Czas świetności miasta dobiegł kresu około 800 roku n.e. Wykopaliska archeologiczne potwierdziły wznoszenie murów obronnych, otaczających pałac i przystań. Jednak nie okazały się one skuteczne i Cancuen zostało gwałtownie zaatakowane, o czym świadczą odnalezione strzały, ostrza i liczne kości ludzkie. Rozpoczęte prace architektoniczne przerwano, a ludność uciekła w popłochu. W 2005 roku, w miejscowym zbiorniku wodnym, archeolodzy znaleźli szczątki 31 osób (mężczyzn, kobiet i dzieci), przypuszczalnie członków dworu królewskiego, gdyż towarzyszące im ozdoby z muszli, pirytu i jadeitu świadczą o wysokim statusie społecznym. Sam zbiornik wodny – chociaż dzisiaj przypomina niewielki basen i służy archeologom – był w czasach Majów pokryty warstwą stiuku i pomalowany na czerwono. Zasilany jest naturalnym źródłem podziemnym, dostarczającym krystalicznie czystej wody, która niegdyś była z pewnością wykorzystywana nie tylko jako woda pitna, ale przede wszystkim podczas rytualnych puryfikacji rodziny królewskiej.

Zbiornik wodny, w którym znaleziono szczątki 31 osób

W 2004 roku natomiast archeolodzy natrafili na grób ostatniego króla, a rok później na grób jego małżonki. Para królewska została pochowana naprędce w odległości 100 metrów od zbiornika, w części pałacu królewskiego, który miał być właśnie modyfikowany. Na szczątkach króla leżał naszyjnik z masy perłowej z zachowaną inskrypcją wspominającą jego imię – Kan Maax – i tytuły władcy Cancuen i Machaquila.

   

  

 

Naczynia ceramiczne znalezione w Cancuen
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Arthur Demarest był zdziwiony brakiem typowych majańskich świątyń wznoszonych na podstawach piramidalnych. Dokładne badania terenu wykazały jednak, że ich rolę spełniały  wzgórza z naturalnymi grotami.