sobota, 31 marca 2012

Jadeit

W prekolumbijskiej Mezoameryce jadeit był materiałem wysoko cenionym. Jego piękno sprawiło, że był symbolem statusu, wykorzystywanym w wielu rytuałach. Natomiast twardość i wytrzymałość sprawiły, że stał się "stalą" neolitycznej technologii. Obrabiano go na wiele sposobów i produkowano z niego wiele przedmiotów: ozdobne kamienie, przedmioty z inskrypcjami glificznymi, rzeźbione figurki, broń, toporki, zausznice. Służyły także do inkrustacji zębów, a mozaikami z różnej wielkości kawałków dekorowano pasy i napierśniki.

Jadeit występujący w Mezoameryce to piroksen bogaty w sód i glin. Warianty kolorystyczne zależą od śladowej zawartości innych pierwiastków. Olmecki niebieski jadeit zawdzięcza swój odcień obecności żelaza i tytanu, natomiast bardziej typowy zielony odcień to wynik zmieszania sodu, glinu, żelaza i chromu. Jego przejrzystość także jest różna - od prawie zupełnie przezroczystego do zupełnie matowego. Czasem nazwą tą obejmowane są także inne zielone minerały, takie jak albit, omfacyt, chryzopraz czy kalcyt.

Źródła: jadeitu (ciemnoniebieski), obsydianu (biały), serpentynu (turkusowy), cynobru (żółty). Grafika: Wikipedia
Największe złoża znajdowały się w rejonie rzeki Motagua, natomiast warsztaty, w których obrabiano jadeit, zostały udokumentowane w dwóch miejscach w Gwatemali: Cancuen i Guaytan.

Obejrzyj galerię wyrobów z jadeitu

Jadeitowa maska z Tikal
Jadeitowa maska z Tikal

czwartek, 29 marca 2012

Kodeks Drezdeński na nowo

Nikolai Grube zapowiedział wydanie komentarza do Kodeksu Drezdeńskiego wraz z nowymi skanami manuskryptu. Książka - 222 strony, po niemiecku - ukaże się 24 kwietnia.

Kodeks Drezdeński to jedna z 4 (słownie: czterech) ocalałych majańskich książek (obok Kodeksu Madryckiego i Paryskiego oraz nieco kontrowersyjnego Kodeksu Grolier). Jest stosunkowo kompletny i dobrze zachowany, a zawiera m.in. informacje astronomiczne.

Kopia Kodeksu Drezdeńskiego w Muzeum Popol Vuh w mieście Gwatemala
Reproduction of Dresden Codex in Popol Vuh Museum, Guatemala City 
--------------------
Czytaj także: Kodeksy Majów - Wyrób kodeksów: papier, pigmenty i pędzelki - Ilustrowane tablice obliczeniowe (pdf, tłum. AHamann) - Zamów na Amazon.com
--------------------

sobota, 24 marca 2012

Trzy siostry: fasola, kukurydza i dynia

Oryginalny artykuł: Three Sisters (English)

"Trzy siostry" to nazwa starożytnej techniki rolniczej, w której fasola, kukurydza i dynia są uprawiane razem. Siostry pracują wspólnie: kukurydza ma sztywną łodygę, po której pnie się fasola; fasola dostarcza kukurydzy azotu mineralnego; kukurydza i fasola wspólnie zapewniają dyni cień i odpowiednią wilgotność; dynia chroni siostry przed chwastami i erozją gleby.

Posadzenie tych trzech roślin razem to był prawdziwy przebłysk geniuszu, a stało się to prawdopodobnie jakieś 5 do 3, 5 tysięcy lat temu, choć każda miała inną historię udomowienia. Fasola została najpierw udomowiona w Ameryce Południowej około 10 tysięcy lat temu i osobno w Ameryce Środkowej około 7 tysięcy lat temu; dynia w Ameryce Środkowej mniej więcej 10 tysięcy lat temu; natomiast kukurydza w Ameryce Środkowej, ale co najmniej 1000 lat później.

Około 3,5 tysiąca lat temu technika ta jest już powszechnie stosowana w Mezoameryce. Natomiast w Andy ostatnia dotarła kukurydza: pomiędzy 1800 a 700 p.n.e.

Trzy Siostry (fot. Wikimedia Commons)
--------------------
Czytaj także: Uczmy się od pierwszych AmerykanówDzika historia fasoliCeren - majańskie Pompeje,  Warzywa, które zawdzięczamy starożytnym AmerykanomOwoce, które zawdzięczamy starożytnym Amerykanom
--------------------

piątek, 23 marca 2012

Dzika historia fasoli

Fasola zwyczajna to jedno z najważniejszych źródeł protein i węglowodanów we współczesnym świecie. A zawdzięczamy ją starożytnym Amerykanom.
Fasola została udomowiona około 10 tysięcy lat temu w Peru, a potem ponownie (dokładnie nie wiadomo kiedy) w Meksyku, choć oryginalnie pochodziła z Meksyku i samodzielnie "wyemigrowała" na południe, adaptując się do różnych stref klimatycznych: od tropikalnych nizin Mezoameryki po Andy.
Dzika fasola zwyczajna do dziś rośnie w Andach i Gwatemali: zidentyfikowano dwie osobne, duże pule genowe. Pula środkowoamerykańska sięga od Meksyku przez Amerykę Środkową po Wenezuelę, peruwiańska - od południowego Peru do północnozachodniej Argentyny. Nasiona mezoamerykańskie są małe lub średnie, natomiast andyjskie są dużo większe i zawierają inną fazeolinę (proteinę).
Dziś jest uprawiana w 150 krajach i z blisko 28 mln ha co roku zbierane jest prawie 19 mln ton fasoli.

Pełen artykuł (po angielsku): Bitocchi E et al. 2012. Mesoamerican origin of the common bean (Phaseolus vulgaris L.) is revealed by sequence data. Proceedings of the National Academy of Sciences Early Edition.
Historia fasoli na stronie Archaeology (po angielsku)
Więcej o fasoli zwyczajnej (po polsku)

Fasola zwyczajna (fot. Wikimedia Commons)
--------------------
Czytaj także: Uczmy się od pierwszych AmerykanówCeren - majańskie PompejeTrzy siostry: fasola, kukurydza i dyniaWarzywa, które zawdzięczamy starożytnym AmerykanomOwoce, które zawdzięczamy starożytnym Amerykanom
--------------------

środa, 21 marca 2012

Majański tytoń

Pełen artykuł (English): Zagorevski DV, and Loughmiller-Newman JA. 2012. The detection of nicotine in a Late Mayan period flask by gas chromatography and liquid chromatography mass spectrometry methods. Rapid Communications in Mass Spectrometry 26(4):403-411.

Kilka naczyń majańskich z Kislak Collection w Bibliotece Kongresu USA zostało zbadanych na okoliczność obecności alkaloidów, w tym jedno z późnego klasyku (600-900 r. n.e.) z napisem glificznym: yo-'OTOT-ti 'u-MAY, czytaj: y-otoot 'u-may, czyli 'dom jego/jej tytoniu'. W osadzie na jego dnie znaleziono ślady nikotyny i prawdopodobnie było to naczynie służące do przechowywania liści tytoniowych.

Jest to pierwszy fizyczny dowód na obecność tytoniu w majańskich naczyniach i zaledwie drugi przypadek potwierdzenia zawartości naczynia opisanej w tekście hieroglificznym przez analizę zawartości.

Majańskie naczynie na tytoń
Majańskie naczynie na tytoń, Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk 

czwartek, 15 marca 2012

Joya de Cerén - majańskie Pompeje

Na majańskim stanowisku Joya de Ceren w Salwadorze znaleziono dobrze zachowane ślady pola uprawnego, na którym około 600 r. n.e. mieszkańcy uprawiali maniok, ważną roślinę uprawną, udomowioną w Ameryce Południowej przynajmniej 8 tysięcy lat temu.

Joya de Ceren to majańska wioska w północnym Salwadorze, która została zniszczona (i zachowana) przez opad popiołu z erupcji pobliskiego wulkanu Loma Caldera. Ponad 3-metrowa warstwa popiołu zachowała obraz wioskowego życia: ludziom udało się na szczęście uciec, ale musieli porzucić wszystko. W jednym z domów zachowała się nawet w pełni wyposażona kuchnia z obiadem na stole.

Joya de Ceren zostało odkryte w 1978 i jego badania dostarczyły wielu informacji na temat codziennego życia mieszkańców. Pole manioku to jedno z najnowszych odkryć.

Pełen artykuł (po angielsku): Sheets P, Dixon C, Guerra M, and Blanford A. 2011. Manioc cultivation at Ceren, El Salvador: Occasional kitchen garden plant or staple crop? Ancient Mesoamerica 22(01): 1-11.
Czytaj także o majańskiej autostradzie (po polsku)
Fotogaleria Joya de Ceren

Joya de Cerén, Salwador. Tamazcal (Budynek 9), stanowisko 2
Joya de Cerén, Salwador. Tamazcal (Budynek 9), stanowisko 2 
--------------------
Czytaj także: Uczmy się od pierwszych AmerykanówDzika historia fasoliCeren - majańskie PompejeTrzy siostry: fasola, kukurydza i dyniaWarzywa, które zawdzięczamy starożytnym AmerykanomOwoce, które zawdzięczamy starożytnym Amerykanom
--------------------

piątek, 9 marca 2012

Plan de Ayutla - Ak'e czy Sak Tz'i?

Pełen artykuł: The Discovery of Plan de Ayutla, Mexico (English pdf 2,67 MB)

Ponad 30 lat temu Majowie Lacandon z Lacanha poinformowali archeologów o istnieniu ruin dużego miasta w lesie około 35 km na północny zachód od Bonampak, z dwoma akropolami wznoszącymi się nad naturalnymi wzgórzami, zagospodarowanymi przez starożytnych Majów.

A ostatnio rozgorzała dyskusja na temat identyfikacji miasta. Pierwsza propozycja, przestawiona przez Dmitrija Beliaeva i Aleksandra Safronova, to Ak'e - ważne królestwo, którego stolica nie została jeszcze odnaleziona. Ich zdaniem identyfikacja Ak'e jako Bonampak nie została bezdyskusyjne udowodniona. Beliaev i Safronov sugerują, że dynastia powstała w Ak'e, a następnie założyła nowe miasto w Bonampak, zachowując emblemat, podobnie jak królowie Dos Pilas zachowali emblemat Tikal.

Druga propozycja, pierwotnie przedstawiona przez Petera Biro, to Sak Tz'i - ważne, ale dotychczas niezlokalizowane centrum, zaangażowane w serię wojen z miastami Piedras Negras, Yaxchilan, Bonampak, Lacanha i Tonina. Plan de Ayutla znajduje się dokładnie pośrodku tego obszaru.

Fotogaleria Plan de Ayutla

Plan de Ayutla, Akropol Północny, Budowla 13

czwartek, 8 marca 2012

Największe odkrycia archeologiczne roku 2011

Magazyn Archaeology ogłosił listę 10 największych odkryć archeologicznych roku 2011, a wśród nich:
  • Polskie odkrycie w Nakum: szczątki majańskiej królowej. Dobrze ukryta i nietknięta przez rabusiów komora grobowa może być miejscem spoczynku królowej z 2 lub 3 wieku n.e. W grobie znaleziono szkielet, którego wiek ocenia się na 1300 lat, jadeitowy pektorał, dekorowane naczynie w stylu Tikal oraz inne przedmioty. Przez pęknięcie w podłodze archeolodzy odkryli jeszcze starszy grobowiec ze szczątkami kobiecymi. Lokalizacja oraz wyposażenie sugerują, że była to komora grobowa osoby z rodziny królewskiej.
    Obejrzyj galerię zdjęć: Nakum

  • Wojny nad jeziorem Titicaca: archeolodzy znaleźli dowody na to, że wojny odegrały kluczową rolę w formowaniu wczesnych ośrodków państwowości w Peru. Główny dowód to warstwa popiołu i gruzu o długości 35 metrów w willowej dzielnicy osady Taraco, jednego z największych centrów politycznych w tym rejonie. 

Oryginalny artykuł w Archaeology (po angielsku)

Nakum, Budowla E

środa, 7 marca 2012

Kadzidłowy odczytany

Oryginalny artykuł: A Ritual Title: ‘He of the Incensing’ or ‘Incenser’ (English)

Mora Marin opublikował analizę niezwykle interesującego naczynia ceramicznego K8075, które dostarcza dodatkowych dowodów na odczyt słowa 'kadzidło'. W tekście oraz ikonografii na naczyniu zidentyfikował on słowo poom oznaczające 'kadzidło z kopalu (żywicy drzew)' oraz tytuł specjalisty: AJ-POM-a-ya, aj pomaya[h], He of Incense, czyli 'kadzidłowy'. Autor podkreśla fakt, ze słowa te można odnaleźć zarówno w tekście glificznym, jak i w samych rysunkach, co wyraźnie wskazuje na nierozerwalny związek między obrazem i tekstem.

Katalog ceramiki Kerra (obok 'Kerr number' należy wpisać numer naczynia bez litery K)


Kadzielnica

czwartek, 1 marca 2012

Grób ostatniego inkaskiego władcy?

Oryginalny artykuł: Clue to Inca emperor tomb found (English)

W Ekwadorze znaleziono grób, który może należeć do Atahualpy, ostatniego wodza Inków. Athualpa został pojmany przez Hiszpanów w Cajamarce w Peru i stracony przez uduszenie.

Grobowiec jest częścią ogromnego kompleksu w pobliżu miejscowości Sigchos, na południe od Quito, obejmującego mury, akwedukty oraz budowle z kamienia. Lokalna nazwa tego miejsca - Machay - oznacza 'pochówek' w języku quechua.

Kompleks składa się z prostokątnych pomieszczeń wokół placu o kształcie trapezu. Droga prowadzi do schodów, którego tworzą piramidę, która może być grobowcem Atahualpy. Kanał doprowadza wodę z wodospadu zwanego "inkaską łaznią". Uważa się, że ta część kompleksu stanowiła osobiste pomieszczenia Atahualpy. 

Więcej o Atahualpie (po polsku)

Śmierć Atahualpy Luis Montero, Muzeum Sztuki w Limie (fot. Wikimedia Commons)