Badania potwierdzają, że Dzibanché było centrum politycznym dynastii Kaanu'l

Oryginalny artykuł: Investigaciones consolidan a Dzibanché como eje político de la dinastía Kaanu’l 

Znajdujące się w południowej części stanu Quintana Roo stanowisko archeologiczne Dzibanché jest jednym z najważniejszych miast Majów, pozwalających zrozumieć polityczną i symboliczną władzę dynastii Kaanu'l. Miejsce to zostało odkryte w 1927 roku przez Thomasa Ganna. Swoją nazwę, która oznacza „pismo w drewnie”, zawdzięcza odkryciu w Budowli E6 nadproża z inskrypcjami. Archeolog Sandra Balanzario Granados zauważa, że badania przeprowadzone w ciągu ostatnich czterech dekad pozwoliły na stworzenie bardziej zintegrowanej narracji na temat dynastii Kaanu'l i jej szerokich wpływów politycznych w miastach Majów, takich jak Tikal, Caracol, Cobá, Palenque i Ichkabal.

Nadproże z Budowli E6 (fot. INAH)

W latach 2023–2024 badaczka z Centrum INAH Quintana Roo kierowała również pracami w ramach Projektu Integralnego Dzibanché, które w powiązaniu z Programem Ulepszeń Stref Archeologicznych (Promeza) koncentrowały się na 17-miesięcznym okresie eksploracji, renowacji i konserwacji trzech kompleksów architektonicznych. W Grupie Głównej odrestaurowano świątynie Sowy i Kormorana, Mały Akropol, Plac Pom oraz boiska do gry w piłkę I i II. W Kompleksie Lamay częściowo odrestaurowano tzw. Budowlę Kolumn, natomiast w Kompleksie Tutil prace prowadzono przy świątyniach i fundamentach Budowli Tutil 1, 2, 3 i 5, a także na platformie Tutil 6.

Budowla Kolumn w Kompleksie Lamay (fot.Sandra Balanzario) 

Jak dodaje Sandra Balanzario Granados, ponadto w ramach projektu zintegrowano badania etnograficzne i antropologiczne w społecznościach Francisco Villa i Morocoy, a także analizy ceramiczne i osteologiczne oraz badanie geofizyczne z wykorzystaniem georadaru, co pozwoliło na lepsze zrozumienie miejsca i jego środowiska społecznego. Badania wykazały, że Dzibanché to pierwsza stolica dawnego Kaanu'l, siedziba najpotężniejszego rodu na obszarze Majów w V i VI wieku.

Świątynia Koromoranów (fot. Sonny Ojeda)

Drewniane nadproże upamiętnia intronizację Kalo'mte' K'ahk' Ti' Ch'ich', która miała miejsce 19 kwietnia 550 roku, który w sojuszu z Yajaw Te' K'inich II, władcą Caracol, pokonał Tikal (Mutu'l) w 562 roku, co zaowocowało polityczną kontrolą jego rodu aż do 726 roku. Od 1979 r. INAH przejął ochronę tego miejsca, a od 1987 r. pod kierownictwem archeologa Enrique Naldy rozpoczęto systematyczne badania, które pozwoliły na udokumentowanie zabytków, ołtarzy, płaskorzeźb stiukowych i szczątków kostnych z inskrypcjami hieroglificznymi związanymi z władcami Kaanu'l. Dzibanché zajmuje powierzchnię około 65 kilometrów kwadratowych i składa się z czterech monumentalnych kompleksów: Grupy Głównej, Tutil, Kinichná i Lamay połączonych drogami sacbe', o długości do 2,50 kilometra. Miejsce to było zamieszkiwane od Późnego Okresu Preklasycznego do Późnego Okresu Klasycznego (300 p.n.e.–900 n.e.), z niewielką obecnością aż do Późnego Okresu Postklasycznego.

Fasada Budowli Tutil 1 w Kompleksie Tutil (fot. Sandra Balanzario)

Wykopaliska pozwoliły również zidentyfikować styl architektoniczny dynastii Kaanu'l, charakteryzujący się parami pilastrów i podstaw, z wpływami talud-tablero z Teotihuacan. Do tej pory udokumentowano sześć budowli i platformę o tych cechach, a także polichromowane płaskorzeźby stiukowe, które pokazują powiązania Dzibanché i Teotihuacan od Wczesnego Okresu Klasycznego. Wyniki projektu są owocem interdyscyplinarnej pracy specjalistów i 165 pracowników z okolicznych społeczności. Archeolog Sandra Balanzario Granados podkreśla również wsparcie organizacji Promeza, finansowanej w ramach projektu Tren Maya i koordynowanej przez Ministerstwo Obrony Narodowej oraz Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH), jako czynnik decydujący o tym etapie badań i konserwacji.