Analiza glinianych rzeźb znalezionych w jaskini w Meksyku

Oryginalny artykuł: Analizan esculturas de barro sin cocer creadas hace más de mil años en el interior de una cueva en México por una cultura desconocida 

W górach Sierra Mixe w stanie Oaxaca w Meksyku międzynarodowy zespół badaczy przeanalizował dziesiątki niewypalanych glinianych rzeźb i reliefów, wykonanych ponad tysiąc lat temu w jaskini uważanej przez ludność tubylczą za świętą. Badanie, opublikowane w czasopiśmie Journal of Archaeological Science: Reports, dostarcza nowych spostrzeżeń na temat technik artystycznych kultur mezoamerykańskich i wskazówek dotyczących rytualnego znaczenia tej podziemnej przestrzeni. 

Mapa przedstawiająca położenie jaskini (źródło ilustracji: Journal of Archaeological Science: Reports)

Cueva del Rey Kong-Oy (or Kondoy) (znana również jako Jaskinia Diabła) od wieków jest miejscem o mitologicznym znaczeniu dla Ayuuk Ja'ay lub Mixes, rdzennego ludu Oaxaca, ale dopiero w 2011 roku odkrywcy po raz pierwszy udokumentowali niezwykłe gliniane figury zdobiące jej galerie. Od tego czasu zespół pod kierownictwem archeolog Leslie F. Zubieta Calvert odnalazł około 72 figur, w tym wizerunki mężczyzn, kobiet i dzieci, w pozycji siedzącej lub leżącej; zwierzęta: jaguary, małpy, gady, a nawet żabę, wymodelowane z wielką dbałością o szczegóły; a także konstrukcje architektoniczne, takie jak 3,8-metrowe miniaturowe boisko do gry w piłkę. 

Wymodelowana rzeźba przedstawiająca jaguara, wykonana z gliny przy użyciu stalagmitu jako podstawy
(fot. Leslie F. Zubieta Calvert / INAH) 

Te rzeźby nie zostały wykonane z myślą o trwałości w tradycyjnym sensie, jak wypalana ceramika, wyjaśniają badacze. Ich kruchość sugeruje, że ich wartość tkwiła w samym akcie ich tworzenia, prawdopodobnie w ramach rytuałów odprawianych w tej świętej przestrzeni. Najbardziej zaskakujące jest to, że figury wykonane z surowej gliny przetrwały ponad tysiąc lat w stabilnych warunkach wilgotności i temperatury. Jaskinie są niczym kapsuły czasu, zauważają autorzy badania. Ich półprzymknięte środowisko chroniło figury przed erozją zewnętrzną.

Gracz w piłkę (fot. Leslie F. Zubieta Calvert  / INAH) 

Naukowcy przeanalizowali próbki figur, ziemię w jaskini oraz złoża gliny i odkryli, że twórcy rzeźb nie używali materiałów zewnętrznych, lecz gliny pochodzącej z samej jaskini, bez dodatków piasku czy popiołu. Rzemieślnicy wykorzystali naturalne osady, bogate w minerały, takie jak kwarc i mika, które pełniły funkcję „szkieletu”, nadając wyrzeźbionym postaciom wytrzymałość.

Rzeźba mężczyzny w masce jaguara i z nakryciem głowy (fot. Leslie F. Zubieta Calvert / INAH)

Jak zauważają autorzy badania, czarne plamy na niektórych figurach (takich jak głowy jaguarów) to tlenki manganu, naturalne pigmenty pozyskiwane bezpośrednio ze złóż w jaskini. Mangan został zmielony i nałożony jako farba, co świadczy o głębokim zrozumieniu lokalnych zasobów. Aby dodać objętości, artyści stosowali pomysłowe techniki, mieszając glinę z kamieniami lub pokruszonymi stalaktytami. W jednym przypadku użyli kamiennych płyt do podtrzymania głowy postaci kobiecej. Zespół datował fragmenty węgla drzewnego związane z rzeźbami. Okazało się, że rzeźby powstały w latach 607-881, co odpowiada późnemu okresowi klasycznemu w Mezoameryce. Węgiel drzewny znaleziony pod rzeźbą małpy jest jeszcze starszy i pochodzi z lat 151 p.n.e. – 8 n.e., co sugeruje, że jaskinia była użytkowana już wieki wcześniej.

Kobieca głowa z zachowanymi pozostałościami pigmentów (fot. Leslie F. Zubieta Calvert / INAH)

Badacze podkreślają, że datowanie wskazuje na długi czas zamieszkiwania tego miejsca, być może z różnymi okresami twórczości artystycznej. Daty te zbiegają się z rozkwitem i upadkiem dużych miast, takich jak Monte Albán i Teotihuacán, choć nadal nie jest jasne, która konkretna kultura stworzyła te rzeźby. Analizy wykazały, że tarasy, na których wykonano modele figur, są osadami naturalnymi, a nie sztucznie wykonanymi platformami, a znaleziony węgiel drzewny prawdopodobnie pochodzi z pochodni używanych do oświetlania jaskini. 

Przypominająca małpę gliniana rzeźba znaleziona w jaskini (fot. Leslie F. Zubieta Calvert / INAH)

Glina, z której wykonano figury, została wytworzona przy minimalnym nacisku; artyści nie ugniatali materiału intensywnie, ale raczej formowali go, wykorzystując jego naturalną plastyczność w wilgotnym środowisku. Jak podają autorzy publikacji, rzeźby te są świadkami dialogu między dawnymi mieszkańcami a ich środowiskiem; nie są one tylko sztuką, ale wyrazem wierzeń związanych ze światem podziemnym, gdzie czynność lepienia gliny mogła być tak samo ważna jak efekt końcowy