Rzeźba Majów przedstawiająca starca odkryta w Sierra Papacal na Jukatanie

Oryginalny artykuł: Descubren en ejido de Sierra Papacal, Yucatán, escultura maya con representación de un “señor anciano” 

W ramach projektu ratownictwa archeologicznego związanego z pracami budowlanymi na odcinku  Mérida-Progreso na Jukatanie, specjaliści z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) znaleźli rzeźbę, którą uznano za prawdopodobny znacznik przy wejściu do miejsca spotkań w dolinie Sierra Papacal. Jest to wapienna rzeźba w kształcie antropomorficznej twarzy, ukazująca takie cechy, jak głębokie oczodoły, płaski nos i usta zaznaczone rozszczepem, który z kolei podkreśla podbródek, co sugeruje, że jest to przedstawienie starca. 

Rzeźba z wizerunkiem starca znaleziona w Sierra Papacal (fot. INAH)

Rzeźba o wysokości około 0,45 metra została odnaleziona przymocowana do północnej strony budowli o ścianach i dachach wykonanych z materiałów nietrwałych, o owalnym planie, o długości około 5,80 metra, szerokości 4,30 metra i wysokości 0,60 metra, który ma podwójną ścianę zbudowaną z obrobionych skał wapiennych, od wewnątrz i na zewnątrz, o średniej szerokości jednego metra. Wejście znajduje się po stronie zachodniej, co sugeruje, że jej kierunek został wybrany w celu maksymalizacji nasłonecznienia. Wejście ma 0,80 metra szerokości i jest obramowane dwoma dużymi skałami pełniącymi funkcję ościeży. Wewnątrz obszar ma 3 metry wzdłuż osi północ-południe i 2,5 metra wzdłuż osi wschód-zachód. Szeroki mur wskazuje na obecność wewnętrznej ławy.

Odtworzenie wyglądu dawnej budowli (rysunek: Erik Reséndiz) 

Rzeźba datowana prawdopodobnie na Okres Preklasyczny (lata 2500 p.n.e.–200 n.e.), została znaleziona za północnym ościeżem. To umiejscowienie nie było przypadkowe, zostało specjalnie zaprojektowane jako oznaczenie lub wejście do budowli, którą traktowano z szacunkiem, wskazując, że przestrzeń ta nie była wykorzystywana do celów domowych. Podobnie, wykopaliska pozwoliły zaobserwować różne etapy budowy i użytkowania kompleksu, co sugeruje zmiany w jego funkcjonowaniu, a także ujawniło długotrwały rozwój, który rozpoczął się w Okresie Preklasycznym, o czym świadczy ceramika odzyskana podczas wykopalisk. Przypuszcza się, że pierwszy etap budowy obejmował plac o długości 13 metrów i szerokości 8 metrów, na osi północ-południe. Odkryto tam pozostałości węgla drzewnego, prawdopodobnie związanego z obecnością paleniska w tym miejscu. 

Wygląd rzeźby po jej wykopaniu (fot. INAH)

Prace inwentaryzacyjne i wykopaliskowe prowadzone są wzdłuż prawej strony drogi, a jednocześnie trwają badania na stanowisku obejmującym co najmniej 15 budowli, położonym niecałe dwa kilometry od Papacal 1 i San Francisco 1, zarejestrowanych w projekcie Costa Maya. Pracami kierują archeolodzy: Manuel Pérez Rivas, Susana Echeverría Castillo, Wendy Lorena Pérez Mezquita i David Alejandro Ferman Valor. Badania są w toku i zostaną wzbogacone o dane etnograficzne i archeologiczne dotyczące znaczników w miejscach kultu lub spotkań, takich jak ceramiczne kadzielnice, które umieszczano w świątyniach z Okresu Postklasycznego (lata 900–1521), stanowiące dowody na istnienie miejsc rytuałów lub spotkań od czasów preklasycznych. Wyniki te pomogą w przeprowadzeniu analiz porównawczych, które pozwolą na opracowanie podejścia ułatwiającego zrozumienie sposobu wykorzystania przestrzeni oraz działań, jakie miały miejsce w tych kompleksach architektonicznych.