Toksyczne opary szkodziły zdrowiu dawnych mieszkańców Channel Islands (Kalifornia)

Oryginalny artykuł: Ancient Manufacturing Technique Exposed Indigenous Peoples to Dangerous Toxins

Grupa badaczy z University of California i Stockholm University wykazała, że tysiące lat temu mieszkańcy kalifornijskich Channel Islands (zwanych też Wyspami Santa Barbara) nieświadomie narażali swe zdrowie na niebezpieczne działanie substancji toksycznych, znanych jako wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Związki te stanowią szkodliwe produkty uboczne, występujące podczas podgrzewania bitumu (smoły ziemnej), który wykorzystywano jako masę uszczelniającą przy wyrobie, między innymi, butelek na wodę lub łodzi. Uczeni postanowili odtworzyć dawne metody, a wyniki badań opublikowali w czasopiśmie naukowym Environmental Health.

Butelka na wodę pokryta powłoką bitumiczną (fot. Sabrina Sholts, Smithsonian Institution)

Kalifornijskie Channel Islands są jednym z niewielu miejsc w Ameryce Północnej, gdzie zachowały się ślady ciągłego zamieszkiwania, sięgające początków zasiedlania kontynentu. Prowadzone na wyspach prace wykopaliskowe dostarczyły wielu cennych informacji. Dzięki szkieletom ludzkim sprzed 10 000 lat, uczeni zdołali ustalić, na jakie choroby cierpieli dawni mieszkańcy w miarę zmieniającej się populacji i rozwijających społeczności. Jak pokazują nowe badania, pewne pogorszenie stanu zdrowia mogło nastąpić w momencie, gdy rozpoczęto stosowanie bitumu jako uszczelniacza przy wyrobie butli na wodę (co najmniej 5000 lat temu) i łodzi (około 2000 lat temu). 

Kevin Smith nakładający warstwę bitumu na wyplecione naczynie na wodę (fot. Nicholas Radtkey)

Kierująca grupą badaczy Sabrina Sholts podkreśliła, że bitum zawiera chemikalia, które mogą wywołać raka, zaburzenia układu rozrodczego bądź zmniejszenie rozmiarów płodu. Uczeni chcieli przekonać się, jak wysoki był stopień narażenia dawnych mieszkańców wysp i czy mieścił się w granicach obecnie dopuszczalnej dawki. Postanowiono zatem odwołać się do archeologii eksperymentalnej, odtwarzając cały proces użycia bitumu do wyrobu butelek na wodę, w celu przetestowania koncentracji chemikaliów w powietrzu, wodzie i żywności. Opierając się na tradycji oralnej, użyto kamiennych narzędzi i kości ptaków. Kosze wypleciono z miękkich pędów miejscowych roślin, a bitum – po podgrzaniu w naczyniu z muszli słuchotki kalifornisjkiej – nakładano kośćmi morskiego ssaka. Pobrano i przebadano próbki powietrza, wykorzystując chromatograf gazowy i spektrometr mas. Po wyodrębnieniu i zidentyfikowaniu szkodliwych dla zdrowia substancji okazało się, że ich poziom był porównywalny lub wyższy od tego, który znajdujemy obecnie w dymie papierosowym lub bardzo zanieczyszczonym powietrzu. Jednak o ile opary bitumu wskazywały na niebezpieczny poziom, to woda przechowywana w butelce nie zawierała aż tak toksycznych ilości, czyli – jak zaznaczyła Sholts – nie wystarczała do wywołania problemów zdrowotnych.

Muszla z podgrzanym bitumem (fot. N. Radtkey, UC Davis i S.Sholts, Smithonian Institution)

Zdaniem uczonej, jeśli ktoś regularnie wdychał opary z topionego bitumu, nie tylko wykonując butelki, ale przypuszczalnie również łodzie, narzędzia, przedmioty do gotowania i przechowywania żywności, mogło to w pewnym momencie wywołać szkodliwe dla zdrowia skutki. Z kolei skóra mogła być narażona poprzez nakładanie bitumu bezpośrednio na ciało podczas rytuałów lub praktyk znachorskich. Bitum był łatwo dostępny dla mieszkańców Channel Islands i – jak podkreśla Sholts – dalsze badania mogą dostarczyć więcej informacji na temat zdrowia mieszkańców wysp i ryzyka, na które narażone były szczególnie dzieci i kobiety ciężarne. Znalezione na wsypach szkielety nie zachowały bezpośrednich dowodów na obecność chemikaliów, gdyż wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne nie akumulują się w kościach i są zazwyczaj szybko wydalane z organizmu. Jednak ich efekty są widoczne, na przykład, w zmniejszonych rozmiarach głowy i niższym wzroście, co można zaobserwować w dzisiejszych czasach.