Trepanacja czaszek w prekolumbijskim Peru

Oryginalny artykuł: Los incas fueron lideres en el campo de las trepanaciones

John Verano, antropolog z Tulane University (Nowy Orlean, Luizjana) od dwudziestu lat bada trepanację czaszek stosowaną przez kultury prekolumbijskie i zdołał już udokumentować 800 czaszek ze śladami trepanacji. Chociaż świadectwa trepanacji znajdujemy też w innych częściach świata, czego dowodzi liczba czaszek zgromadzonych w muzeach i kolekcjach prywatnych, to nigdzie nie była ona praktykowana na tak dużą skalę, jak w dawnym Peru. Pierwsze przykłady trepanacji czaszek pochodzą od przedstawicieli kultury Paracas. Później pojawiła się na południowym wybrzeżu Peru i w centralnej części Andów, szczególnie w rejonie Huarochiri. Zachowały się również świadectwa z północnych regionów, Amazonii i rejonu Cusco w czasach Inków. Był to zatem proces, który rozwijał się przez ponad 2000 lat.

Czaszka z prekolumbijskiego Peru ze śladami kilku trepanacji (fot. John Verano)

Jak podkreśla John Verano, otwarcie czaszki w przypadku poważnego pęknięcia lub stanu zapalnego mózgu pozwala zredukować ryzyko uszkodzenia i zmniejsza ból. Jest możliwe, że metoda ta była również stosowana przy bólach głowy lub zaburzeniach neurologicznych. Ostatnio John Verano, David Kushner (University of Miami, Floryda) i Anne Titelbaum (University of Arizona, Phoenix) przeprowadzili wspólne badania, których celem było porównanie trepanacji czaszek stosowanych w Peru z przykładami pochodzącymi z czasów wojny domowej w Stanach Zjednoczonych. Przeanalizowali 59 czaszek z południowego wybrzeża Peru, z lat 400-200 p.n.e., 421 czaszek z centralnych wyżyn Peru, z lat 1000-1400 i 160 czaszek z rejonu wokół Cusco, z okresu od początków XV w. do połowy XVI w.

Czaszki ze śladami trepanacji (fot. David Kushner)

W przypadku kultury Paracas jedynie około 40% zabiegów kończyło się sukcesem, ale u Inków trepanację czaszki przeżyło aż 80-90% osób, a zatem można uważać, że Inkowie byli prawdziwymi mistrzami w tym zakresie. Natrafiono nawet na czaszki z kilkoma udanymi trepanacjami. Poza tym, w prekolumbijskim Peru praktykowano wszystkie znane techniki trepanacji, które przedstawiono na ilustracji poniżej. Są to: 1) stopniowe zeskrobywanie warstw kości; 2) żłobienie pozwalające na usunięcie okrągłej lub owalnej płytki kostnej poprzez powtarzane nacięcia; 3) perforacja i nacięcia, gdy płytka kostna może być wydobyta po wykonaniu małych otworów po okręgu; 4) nacięcia liniowe, które wyznaczają czworokątny kawałek kości przeznaczonej do usunięcia. Nadal brakuje dokładnych informacji na temat narzędzi używanych przez kultury prekolumbijskie, ale w wielu przypadkach wykorzystywano stosunkowo proste kawałki krzemienia lub obsydianu,  a także instrumenty z miedzi lub brązu.

Ilustracja przedstawiająca wszystkie metody trepanacji, stosowane w prekolumbijskim Peru i opisane powyżej. W dolnej części ukazano narzędzia wykorzystywane podczas zabiegu
(od lewej:  z obsydianu, krzemienia, brązu i miedzi) (rys. Antonio Tarazona)

Badania czaszek z czasów wojny domowej w Stanach Zjednoczonych, a zatem trepanacji przeprowadzanej 400 lat później wykazały, że zabieg zdołało przeżyć jedynie około 50% osób. Uczeni sądzą, że ten stosunkowo niski procent udanych trepanacji mógł być związany z ryzykiem przeprowadzania zabiegu instrumentami medycznymi, które nie zostały odpowiednie wysterylizowane, co prowadziło do infekcji i śmierci. Być może nie brano pod uwagę możliwości zakażenia pacjenta w wyniku ponownego użycia narzędzi chirurgicznych w szpitalach.