Zagadkowe "artefakty z Las Bocas"

W numerze 151. czasopisma Arqueología Mexicana zamieszczono bardzo ciekawy artykuł. w którym Eric Taladoire (emerytowany profesor archeologii z Université Paris 1) opowiada o szczególnych artefaktach, które opisywane są jako przedmioty w stylu olmeckim, pochodzące ze stanowiska archeologicznego Las Bocas, położonego w pobliżu Izúcar de Matamoros w meksykańskim stanie Puebla. W większości są to najróżniejsze naczynia (butle, wazy, misy) i figurki przedstawiające zwierzęta lub postacie ludzkie w różnych pozach i w stylu określanym jako „baby face”, a znacznie rzadziej przedmioty wykonane z kamienia lub jadeitu. Chociaż niektóre z tak zwanych „artefaktów z Las Bocas” znajdują się w muzeach (między innymi w Paryżu, Nowym Jorku, Princeton, Dallas, San Francisco, Waszyngtonie, Puebli i Mieście Meksyk), to jednak ich znacząca większość należy do prywatnych kolekcjonerów. Żaden z tych przedmiotów nie został znaleziony podczas prowadzonych pod nadzorem wykopalisk archeologicznych i wszystkie pojawiły się najpierw na czarnym rynku i w domach aukcyjnych, które niekiedy nawet nie specjalizują się w sztuce prekolumbijskiej.

Figurka w stylu olmeckim, określana jako pochodząca z Las Bocas
(źródło fot.: Arqueologia Mexicana, Raices)

Jak podaje Eric Taladoire, w przypadku „artefaktów z Las Bocas” szczególnie zaskakująca wydaje się różnorodność form, nie zawsze wykazująca podobieństwo do przedmiotów znalezionych w olmeckich ośrodkach La Venta lub San Lorenzo. W katalogach muzealnych lub aukcyjnych, określenie „Las Bocas” ma charakter prestiżowy i odnosi się do miejsc z wpływami olmeckimi, leżących na terenie stanów Puebla i Morelos. Czasami jednak wspomina się o „Las Bocas-Gualupita”, chociaż te dwa stanowiska oddalone są od siebie o ponad 100 km, gdyż Gualupita znajduje się w pobliżu miasta Cuernavaca. Zdaniem autora oznacza to, że określenie „Las Bocas” zostało wymyślone specjalnie dla rynku dzieł sztuki i miało odnosić się do olmeckiego stylu spotykanego na ziemiach stanów Puebla, Morelos, Guerrero i południowej części Doliny Meksyku. Tym samym pozwalałoby to na zatajenie braku danych na temat pochodzenia przedmiotów. Począwszy od lat 60. XX wieku „artefakty z Las Bocas” były uznawane za wyjątkowo prestiżowe i poszukiwane przez kolekcjonerów, choć nie zweryfikowano ich autentyczności i pochodzenia.

Naczynie w formie jaguara, pochodzące rzekomo z Las Bocas
(źródło fot.: Arqueologia Mexicana, Raices)

Chociaż prowadzono prace wykopaliskowe na terenie takich stanowisk archeologicznych, jak: Chalcatzingo, Gualupita, Teopantecuanitlán, Tlatilco, Tlapacoya i Yautepec, to nigdy nie znaleziono tam przedmiotów wyróżniających się taką jakością, jak „aretakty z Las Bocas” wystawiane na sprzedaż w domach aukcyjnych i znajdujące się w kolekcjach prywatnych. W 1932 r., w Gualupita, George C. Vaillant natrafił na jedną figurkę w stylu „baby face”, a setki fragmentów figurek w stylu olmeckim pochodzą z Chalactzingo, Yautepec, San Pablo i innych ośrodków w stanie Morelos. Poza tym zachowały się reliefy w Chalcatzingo, monolit z Teopantecuanitlán i dwie rzeźby z Zazacatla. Jedyną kompletną i związaną z kontekstem archeologicznym figurką w stylu olmeckim, odkrytą w 1948 roku, jest tak zwany „Kapłan z Atlihuayán”, który może być porównywany z „artefaktami z Las Bocas”.

Jedyna w pełni zachowana i udokumentowana archeologicznie figurka w stylu olmeckim, nazywana „Kapłanem z Atlihuayán”, znajdująca się w kolekcji
Narodowego Muzeum Antropologii w Mieście Meksyk

Eric Taladoire przypomniał, że pod koniec XX wieku, Maricruz Paillés prowadziła wykopaliska na terenie Las Bocas, a wyniki jej prac zostały opublikowane w raportach i czasopismach naukowych, które są rzadko czytane przez kolekcjonerów, a o jej badaniach zazwyczaj nie wspomina się w katalogach z dziełami sztuki wystawianymi na sprzedaż. Las Bocas było małą wioską rolniczą, zajmującą obszar około dwóch hektarów, a do dnia dzisiejszego zachowały się tam tylko pozostałości domostw z okresu preklasycznego środkowego. Znaleziono jedynie fragmenty kilku figurek podobnych do tych z San Lorenzo i kilku naczyń z motywami olmeckimi. Nawet w dwóch odkrytych podczas wykopalisk grobowcach nie natrafiono na żadne zachowane w całości naczynie w stylu olmeckim. Zatem zarówno w Las Bocas, jak i na terenie pochodzących z tego samego okresu ośrodków (Tlatilco, Tlapacoya, Zohapilco, Coapexco) nie odkryto znaczącej ilości artefaktów olmeckich, które można by porównać z prestiżowymi przedmiotami pochodzącymi rzekomo z Las Bocas. Prawdą jest natomiast, że w latach 70. XX wieku Las Bocas zostało zrabowane i nie można wykluczyć, że natrafiono wówczas na grobowce, w których jako dary złożono figurki i naczynia ceramiczne, choć brak informacji na ten temat.

Figurka pochodząca rzekomo z Las Bocas,
znajdująca się w kolekcji Muzeum Amparo w Puebli (Meksyk)

Eric Taladoire podkreśla jednak, że można też rozważyć inne hipotezy. Skoro określenie „Las Bocas”, podawane w katalogach jako odnoszące się do znacznego obszaru, obejmującego stany Puebla, Morelos, Guerrero oraz część Doliny Meksyku, a także nieprecyzyjne informacje dotyczące pochodzenia zrabowanych artefaktów są bardzo częste na czarnym rynku dzieł sztuki, to przedmioty te mogły zostać znalezione, na przykład, w grobowcach zlokalizowanych w innych ośrodkach, choć również w takim przypadku trudno byłoby to udowodnić i nie potwierdzają tego żadne prowadzone oficjalnie prace wykopaliskowe. Jest też możliwe, że mamy do czynienia z prawdziwą produkcją falsyfikatów, przeznaczonych specjalnie na czarny rynek i dla kolekcjonerów. Eric Taladoire zwraca uwagę na fakt, że zdecydowana większość „artefaktów z Las Bocas” to figurki i naczynia ceramiczne, które łatwiej wykonać niż rzeźby kamienne. Poza tym, rzekome przedmioty z Las Bocas charakteryzują się zaskakującą niejednorodnością motywów i przedstawień, różniąc się niekiedy bardzo od stylu olmeckiego udokumentowanego archeologicznie lub stanowiąc ich proste repliki.

Naczynie ceramiczne, opisane jako pochodzące z Las Bocas
i znajdujące się w kolekcji Muzeum Amparo w Puebli (Meksyk)

Eric Taladoire uważa, że kolekcjonerzy, posiadający w swych zbiorach „artefakty z Las Bocas” powinni zwrócić się do badaczy z prośbą o wykonanie analiz metodą termoluminescencyjną, aby upewnić się, czy kupione przez nich przedmioty, za które zapłacili nawet 100 000 dolarów są oryginalne, czy też zostały wykonane 20-30 lat temu i w rzeczywistości są warte kilka dolarów.

Wyrzeźbiona z zielonego kamienia ręka ludzka, opisywana jako "artefakt z Las Bocas"
(źródło fot.: Arqueologia Mexicana, Raices)