Azteckie „gwizdki śmierci”

Oryginalny artykuł: Descubren cómo funcionaban los “Silbatos de la Muerte” aztecas, el aterrador sonido que utilizaban en sus rituales de sacrificio

Tak zwany aztecki „gwizdek śmierci” to instrument charakteryzujący się wydawaniem szokującego dźwięku, porównywalnego do rozdzierającego serce krzyku człowieka. Obecnie stał się on przedmiotem badań pod kątem jego możliwych zastosowań rytualnych i wpływu psychologicznego na słuchaczy. Niedawna analiza przeprowadzona na Uniwersytecie w Zurychu wykazała, że gwizdki te mogą wywoływać intensywną reakcję w ludzkim mózgu, co sugeruje, że Aztekowie mogli celowo wykorzystywać ten efekt podczas ceremonii i rytuałów ofiarnych. Korpus tych gwizdków ozdobiony jest kształtem czaszki, która może przedstawiać Mictlantecuhtli, azteckiego boga świata podziemnego. Mictlantecuhtli rządził Mictlán, miejscem, w którym według mitologii azteckiej przebywały dusze zmarłych. Wizualne połączenie gwizdka z tym bogiem i wydawany przez niego mrożący krew w żyłach dźwięk mogły być elementami symbolicznymi ułatwiającymi duchową przemianę złożonych w ofierze ludzi.

Jeden z azteckich „gwizdków śmierci” (fot. Sascha Frühholz)

W światopoglądzie Azteków rytuały ofiarne odgrywały kluczową rolę w utrzymaniu kosmicznej równowagi i wierzono, że dusze osób złożonych w ofierze muszą dotrzeć do świata podziemnego. Możliwe, że dźwięk emitowany przez te gwizdki pomagał uczestnikom rytuału połączyć się emocjonalnie z duchowym wymiarem Mictlán, przygotowując ich na podróż w zaświaty. Zespół badaczy z Uniwersytetu w Zurychu, którym kierował prof. Sascha Frühholz, wykorzystał cyfrowe rekonstrukcje 3D oryginalnych azteckich gwizdków z kolekcji Muzeum Etnologicznego w Berlinie. Uczeni odkryli, że wewnętrzna struktura tych gwizdków jest wyjątkowa: posiada dwie przeciwstawne komory dźwiękowe, które generują turbulencje powietrza, odpowiedzialne za charakterystyczny wysoki i przenikliwy dźwięk. Czegoś podobnego nie znaleziono w innych instrumentach muzycznych z czasów prekolumbijskich ani w znanych kontekstach historycznych lub współczesnych, co wzmacnia pogląd, że aztecki "gwizdek śmierci" został opracowany w konkretnym celu i starannie zaprojektowany, aby wywołać reakcję emocjonalną.

a) Szczątki osoby złożonej w ofierze z oryginalnym gwizdkiem, odkryte w latach 1987-89 w Świątyni Ehecatla-Quetzalcoatla w mieście Meksyk (fot. Salvador Guillien Arroyo, Projekt Tlatelolco 1987-2006), b) trzy oryginalne „gwizdki śmierci” z kolekcji Muzeum Etnologicznego w Berlinie (fot. Claudia Obrocki), c) przekrój zrekonstruowany komputerowo pokazujący cztery główne przedziały,
d) repliki oryginalnych gwizdków (autorzy: Arnd Adje Both i Osvaldo Padrón Pérez), e) digitalizacja i rekonstrukcja 3D, f) modele 3D oryginalnego gwizdka z Muzeum Etnologicznego w Berlinie i repliki, pokazujące dynamikę przepływu powietrza i proces generowania dźwięku (źródło ilustracji: czasopismo Communications psychology) 

Dzięki nagraniom oryginalnych dźwięków gwizdka i ręcznie wykonanym replikom słuchacze opisywali te dźwięki jako niepokojące i przerażające. Ton gwizdka przypomina ludzki krzyk, powodując instynktowną reakcję czujności lub strachu u tych, którzy go słyszą. Podczas badania zespół odtwarzał dźwięk gwizdka, monitorując aktywność mózgu słuchaczy. Obszary mózgu zaangażowane w przetwarzanie afektywne wykazały silną aktywację, co potwierdza zakłócający wpływ tych dźwięków. Co więcej, aktywowane zostały również obszary mózgu związane z symbolicznymi skojarzeniami, co sugeruje, że dźwięk gwizdka nie tylko wywołuje podstawową reakcję emocjonalną, ale także aktywuje bardziej złożone przetwarzanie symboliczne w mózgu. 

Jeden a azteckich "gwizdków śmierci" (fot. Claudia Obrocki)

Muzyka i dźwięki zawsze odgrywały ważną rolę emocjonalną w najróżniejszych kulturach, zarówno w czasach starożytnych, jak i współczesnych. Wydaje się, że społeczność Azteków rozumiała, jak pewne dźwięki mogą wpływać na słuchaczy i wykorzystywała tę wiedzę w kontekście rytualnym i ceremonialnym. Chociaż nie jest możliwe przeprowadzanie eksperymentów psychologicznych lub neurologicznych na ludziach z czasów Azteków, to współczesne badania pokazują, że podstawowe reakcje afektywne na przerażające dźwięki są u ludzi uniwersalne. Oznacza to, że wpływ azteckich "gwizdków śmierci" na ówczesnych ludzi był podobny do tego, czego doświadczamy dzisiaj.