Elita Mexików w czasach po Konkwiście

Oryginalny artykuł: Reconstruyen la continuidad de la nobleza mexica en la colonia

María Castañeda de la Paz, historyk z Instytutu Badań Antropologicznych w UNAM, na podstawie dokumentów zgromadzonych w różnych archiwach ustaliła, że po bolesnym upadku México-Tenochtitlan i okresie sprawowania władzy przez cuauhtlatoque (osoby nie wywodzące się z dawnych prawowitych rodów rządzących), elita Mexików zdołała odzyskać swe wpływy w dawnym mieście w latach 1539-1565. Specjalistka przyznała, że praca nad zrekonstruowaniem tej pasjonującej historii była bardzo mozolna, gdyż wymagała zebrania informacji zachowanych w kronikach, kodeksach i innych dokumentach z tamtej epoki, które odnalazła głównie w takich archiwach, jak: Archivo Casa de Alba (w Madrycie), Archivo General de la Nación (w mieście Meksyk) i Archivo de Indias (w Sewilli). Pozwoliło to naszkicować linię dynastyczną, którą zapoczątkował w 1325 r. Acamapichtli, pierwszy tlatoani w Tenochtitlan.

 Kodeks García Granados, XVII wiek (fot. BNAH-INAH)

Zdobycie Tenochtitlan 13 sierpnia 1521 roku rozpoczęło okres nieładu i zamętu, sprzyjając pojawieniu się cuauhtlatoque. W 1525 r. sam Hernán Cortés mianował pierwszym władcą Juana Velazqueza Tlacotzin, który zajmował to stanowisko jedynie przez rok. Po nim nastąpili: Andrés de Tapia Motelchiuhtzin (w latach 1525-1531) i Pablo Xochiquetzin (w latach 1531-1536). Jak podaje María Castañeda, w latach tuż po Konkwiście toczyła się debata na temat indiańskiej tożsamości i statusu miejscowej elity w nowym układzie politycznym. Karol V był zaniepokojony panującą sytuacją i nie chciał, aby ludność indiańska pozostawała w niewoli. Wysyłając wicekrólów, monarcha pragnął wprowadzić kontrolę w celu powstrzymania ambicji nie tylko konkwistadorów, ale i członków Sądu Najwyższego (tak zwanej Primer Audiencia). Zdaniem Castañedy, król wcześnie zrozumiał złożoną strukturę społeczną w centralnym Meksyku i zrobił wszystko, co możliwe, aby wyróżnić elitę wywodzącą się z rodów miejscowych władców, nadać jej pewne prawa i przywileje. Karol V zdawał sobie bowiem sprawę z tego, że elita mogła odegrać fundamentalną rolę w utrzymania porządku. Stosując polityczne zagranie, wicekról Antonio de Mendoza poczekał do momentu, gdy zmarli panujący dotąd cuauhtlatoque, po czym przystąpił do przywrócenia znaczenia dawnej elity. W Tenochtitlan i w Azcapotzalco Mexicapan posadził Alonsa Tezozomoca; w Tlatelolco - Diega de Mendoza, a w Tlacopan przywrócił ród Totoquihuatzin. W 1539 roku, don Diego Panitzin, wnuk tlatoaniego Axayacatla, stał się pierwszym po Konkwiście władcą Tenochtitlan, chociaż faworytem Hiszpanów był inny wnuk Axayacatla - Martín Moctezuma, lecz został otruty po powrocie z jednej ze swych wypraw do Hiszpanii.

Elita Mexików w latach 1539-1565 (fot. INAH)

Na podstawie przeprowadzonych badań, María Castañeda wywnioskowała, że w czasach kolonialnych wprowadzono model sukcesji, który opierał się na dziedziczeniu władzy przez krewnych z linii bocznej. Sprawowali ją kolejno bracia i wygląda na to, że najpierw rządził najmłodszy, potem średni, a dopiero po nim - najstarszy. Później władzę przejmowaliby synowie najmłodszego brata. W Tenochtitlan następcami don Diego Panitzin byliby don Diego Tehuetzquitizin, wnuk Tízoca i don Juan Coatlhuitzilihuitl, wnuk Ahuízotla. W latach  1554-1562, władza powróciłaby do rodu Axayacatla, gdy został mianowany Cristóbal de Guzmán Cecetzin, syn Panitzina i Franciszki Moctezuma. Z kolei w okresie 1563-1565 nastałyby czasy don Luisa de Santa María Cipac, potomka Ahuízotla i to na nim zakończyłyby się czasy panowania elity Mexików (Tenoczków) w ich dawnym mieście.

Don Luis de Santa María Cipac sprawował władzę w latach 1563-1565 (fot. INAH)

Około 1566 roku poważnym kandydatem na władcę był don Pedro Dionisio, potomek Tízoca, jednak realizacji jego ambicji politycznych zagroziło przypuszczalnie posądzenie o kazirodztwo. María Castañeda - po przeanalizowaniu takich dokumentów, jak Anales de Juan Bautista i Genealogía de Don Pedro Dionisio (gdzie ukazano dwie kobiety, zwrócone do don Pedra Dionisio plecami, a nie od frontu, czyli niezgodnie z zasadami przedstawiania wizerunku prawowitej małżonki) - wywnioskowała, że mężczyzna ten związany był jednocześnie ze swą macochą i ze swoją siostrą przyrodnią. Co prawda don Pedro Dionisio pełnił jakieś stanowisko w radzie indiańskiej lub jako alkad, ale nigdy nie został władcą.

Genealogia don Pedro Dionisio (fot. INAH)

Zdaniem Castañedy, elita Mexików kontynuowała modele prekolumbijskie, chociaż taki sposób funkcjonowania władzy nie miał już racji bytu. Ludność indiańska stanęła bowiem na granicy dwóch światów i w zależności od własnych interesów wykorzystywała niekiedy prawa hiszpańskie. Od tego momentu rozpoczęły się w mieście rządy sędziów, bardzo ważnych dla władz kolonialnych. W ten sposób, w poszczególnych miastach zerwano z władzą miejscowej elity, dla której kolejnym ciosem okazało się objęcie tronu Hiszpanii przez Filipa II. Ówczesna sytuacja gospodarcza osłabionej wojnami Hiszpanii doprowadziła bowiem do ograniczenia przywilejów indiańskiej elity, która musiała zacząć płacić daniny.