Epigraficy identyfikują Ix Ch'ak Ch'een, która rządziła Cobá

Oryginalny artykuł: Epigrafistas identifican a Ix Ch’ak Ch’een, mujer que gobernó Cobá

Skała Fundacyjna, pierwszy zabytek związany ze zbiornikiem wodnym w Cobá i jeden z największych odkrytych na tym stanowisku archeologicznym w Quintana Roo, wciąż odkrywa sekrety swojej inskrypcji. Najnowszy odczyt hieroglifów wskazuje, że Ix Ch'ak Ch'een, sprawowała rządy w Cobá w VI wieku n.e. Inskrypcja ta została odkryta nieco ponad rok temu (post: „W Cobá odkryto panel z długą inskrypcją glificzną”).

Fotogrametryczny model Skały Fundacyjnej autorstwa Salvadora Mediny i Francisco Luny (członków Promeza).

Chociaż skała znajdująca się na skraju aguady w Grupie Nohoch Mul zawiera pewne fragmenty, które uległy erozji i konkrecje, prace koordynowane przez konserwatorkę Eunice Corazón Peraltę pozwoliły epigrafikom Davidowi Stuartowi z University of Texas w Austin (USA) i Octavio Esparza Olguínowi z Narodowego Uniwersytetu Autonomicznego Meksyku (UNAM) poszerzyć swoją interpretację. Według Octavio Esparzy, odkrycie to okazało się kluczowe dla uzyskania niepublikowanych dotąd danych na temat dynastii i wydarzeń historycznych, które miały miejsce w Cobá w okresie klasycznym, a konkretnie około VI w. n.e., ponieważ na powierzchni skały nadal można dostrzec fragmenty zawierające daty, wydarzenia, antroponimy i imiona bóstw.

Pozostałości Steli 30, wspominającej Ix Ch'ak Ch'een (fot. Octavio Esparza Olguin)

Na przykład możliwe jest ustalenie daty 9.6.15.6.9 (odpowiadającej 12 maja 569 r. n.e.), powiązanej z początkiem instytucji kaloomte', w miejscu zwanym Kehwitznal, czyli „Miejsce Góry Jelenia”, nazwa ta musi być związana z Grupą Nohoch Mul, gdzie w Cobá powstały konstrukcje o największych rozmiarach. Osoba związana z tym wydarzeniem to władczyni, której imię na Skale Fundacyjnej można wstępnie odczytać jako Ix Ch'ak Ch'een. Jest ona wspominana również na Panelu 7 oraz na Stelach 26 i 30 w Cobá, łączonych z budową boiska do gry w piłkę Grupy D lub nową fazą architektoniczną, a także z ukończeniem siódmego k'atuna w roku 9.7.0.0.0 (8 grudnia 573 r. n.e.).

Panel 7 z inskrypcją wspominającą Ix Ch'ak Ch'een (fot. Octavio Esparza Olguin)

Jak podaje Octavio Esparza Olguín, w tego typu zabytkach warianty imion nieznacznie się różnią, jak na przykład na Steli 30, gdzie jest ona określana jako Ix Ch'ak Ch'een Yopaat, podczas gdy w tekście źródłowym jest ona łączona z określeniem K'awiil; jednakże bliskość dat wskazuje, że chodzi o tę samą władczynię. Dalej autor zaznacza, że Skała Fundacyjna nawiązuje również do objęcia tronu przez władczynię, choć w tym przypadku data nie jest jasna oraz jej relacji z bóstwami opiekuńczymi tego miejsca, takimi jak Bolon Tz'akab Ajaw, czyli „Pan Niezliczonych Pokoleń”, które w narracji powiązane są z powstaniem Cobá.

Ix Ch'ak Ch'een przedstawiona na Steli 26 (fot. Octavio Esparza Olguin)

Według Octavia Esparzy Olguína, oprócz informacji o Ix Ch'ak Ch'een, tekst omawia fragmenty dotyczące węża witz', bytu kojarzonego ze zbiornikami wodnymi, który miał bliski związek z aguadą Grupy Nohoch Mul, transcendentalnym elementem krajobrazu dynastii Cobá, a w pobliżu którego hieroglificzny tekst został wygrawerowany bezpośrednio na płycie. Badania epigraficzne rozważają porównanie z inskrypcjami z innych stanowisk Majów. Porównując dane zawarte w tekstach z Okop (znanego również jako Yo'okop, w gminie José María Morelos) ze wzmiankami na Skale Fundacyjnej, można wnioskować o istnieniu powiązania między Ix Ch'ak Ch'een a Testigo Cielo, potężnym władcą Kaanul, chociaż, jak podaje Octavio Esparza Olguín nie znamy charakteru tej relacji. Prace wciąż trwają, więc oczekuje się, że nowe dane potwierdzą lub zmodyfikują dotychczasowe informacje.