Miasta Majów: Quiriguá (Gwatemala)

W dolinie rzeki Motagua, w pobliżu granicy z Hondurasem, znajduje się jedno z najważniejszych majańskich stanowisk archeologicznych – Quiriguá. Kiedy w 1841 roku do Quiriguá dotarli Stephens i Catherwood, zauważyli, że ruiny niemal całkowicie były pokryte roślinnością. Po nich, pod koniec XIX wieku przybyli tu Alfred P. Maudslay i Sylvanus Morley. Na szczęście dzięki pracom archeologicznym i zabiegom konserwatorskim z biegiem lat miasto zostało wyrwane dżungli. Okoliczne tereny zakupiło United Fruit Company, a ruiny Quiriguá przekształcono w Park Archeologiczny. Po przeprowadzeniu w latach 1974-79 przez Uniwersytet w Pensylwanii prac wykopaliskowych, miasto zostało wpisane na listę Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości.

Stele z Quiriguá należą do najwyższych stel
wzniesionych przez Majów

Quiriguá powstało w bardzo ważnym miejscu, na skrzyżowaniu dróg prowadzących z wyżynnych ziem Gwatemali, z południowo-wschodniego rejonu Copán i z Petén. Zaczęło rozwijać się w latach 250-400 n.e. O jego początkach niewiele wiadomo i znana nam obecnie historia miasta rozpoczęła się w V wieku, kiedy na tronie zasiadł pierwszy król, którego imię nie zostało jak dotąd w pełni odczytane. Objęcie przez niego władzy w 426 roku było nadzorowane przez założyciela dynastii w Copán – K’inich Yax K’uk’ Mo’, o czym wspomina inskrypcja na Ołtarzu zoomorficznym P z 795 roku. Najprawdopodobniej przez około trzysta lat władcy Quiriguá byli wasalami potężnego Copán, które sprawowało kontrolę nad szlakami handlowymi  wiodącymi rzeką Motagua.

Ołtarz L wzniesiony w 652 r. n.e. przez K'awiil Yopaat, czwartego władcę Quiriguá
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)  

We wczesnym okresie klasycznym architektura miasta przypominała budowle Copán, a zachowane z tego okresu dwie stele podają, że miejscowe rytuały były nadzorowane właśnie przez władców Copán. W latach 495-652 n.e. nie pojawiły się w Quiriguá żadne nowe budowle ani teksty glificzne. Z czasów czwartego władcy - K'awiil Yopaat - pochodzi Ołtarz L, wzniesiony dla upamiętnienia końca jedenastego k’atuna w dniu 9.11.0.0.0 12 Ajaw 8 Keh (14 października 652 r. n.e.). Inskrypcja wspomina rytualny taniec oraz przybycie ówczesnego władcy Copán - K'ahk' Uti' Witz' K'awiil. Quiriguá odżyła na początku VIII wieku, gdy w 725 roku władzę objął K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat i z czasem przemienił miasto w istną galerię stel i ołtarzy zoomorficznych.

 

Bloki glificzne z wyrzeźbionym imieniem władcy K'ahk' Tiliw Chan Yopaat

(detal z inskrypcji po zachodniej stronie Steli A w Quiriguá)

Sam władca stał się jednocześnie jedną z największych postaci w historii Majów. Żadna inskrypcja nie podaje jego związków rodzinnych. Wiemy jedynie, że ceremonii wstąpienia na tron przyglądał się władca Copán o imieniu Waxaklajuun Ubaah K’awiil. K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat postanowił rozbudować miasto. Aby uczcić obchody końca czternastego k’atuna, w 731 roku, wzniósł dwa wielkie Monolity zoomorficzne: P i E. Trzy lata później poświęcił Ołtarz M (w formie krokodyla bądź węża) i Ołtarz N (w formie skorupy żółwia).

Ołtarz M z 734 roku

Przełomowym momentem dla miasta stało się pojmanie, w 738 roku, Waxaklajuun Ubaah K’awiil, władcy sąsiedniego i potężnego Copán. Aby ukoronować swe zwycięstwo, K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat postanowił zbudować Wielki Plac, na którym ustawił stele nawiązujące do tradycji Copán, bardzo bogato rzeźbione ze wszystkich czterech stron, z wizerunkiem władcy w otoczeniu symboli i glifów. Wielki Plac – miejsce ścięcia władcy Copán – symbolizował portal do świata podziemnego. Jego południową stronę zajmowały dwie stele wzniesione z okazji końca k’atunów w 751 i 756 roku: Stela H (przedstawiająca K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat z laską ceremonialną w formie dwugłowego węża, z którego paszczy wyłaniają się głowy boga K’awiil) i Stela J  (ukazująca władcę z berłem-sceptrem w ręku, podczas rytuału samoofiary i wizji).

Stela J wzniesiona przez K'ahk' Tiliw Chan Yopaat w 756 roku

Przez kolejnych dwadzieścia lat sprawowania rządów K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat stawiał kolejne ogromne, kamienne stele, mające uczcić upływy ćwiartek k’atuna, czyli okresów pięciu lat. W 761 roku wzniesiono Stelę F o wysokości 7,3 metra i wadze 30 ton. Północna i południowa strona steli przedstawiają wizerunek króla, a wschodnia i zachodnia – zawierają wyrzeźbione teksty glificzne. K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat przedstawił siebie symbolicznie jako oś świata - axis mundi - łączącą niebo, ziemię i świat podziemny.

Stela F (strona południowa) z Quiriguá, jedna z najwyższych na ziemiach Majów,
wzniesiona przez K'ahk' Tiliw Chan Yopaat w 761 roku

W 766 roku powstała Stela D o wysokości 6 metrów, z glifami wyrzeźbionymi w formie pełnofigurowej, bardzo wypracowanej i niezbyt często pojawiającej się w majańskich inskrypcjach. Odnotowana na niej data sięga milionów lat przed naszą erą. Pogrążony w transie władca przenosi się w zamierzchłą przeszłość, w czasy jeszcze przed stworzeniem świata.

Trzy pełnofigurowe bloki glificzne z inskrypcji wyrzeźbionej na zachodniej stronie Steli D

W 771 roku została poświęcona Stela E, wysokości 10,6 metrów i wadze 65 ton, największy kamienny monolit na ziemiach Majów. Również tutaj daty sięgają odległych mitycznych czasów, a władca trzyma w dłoniach sceptr przedstawiający boga K’awiil i tarczę z wizerunkiem jaguara – nocnego słońca, bóstwa związanego z wojną i światem podziemnym.

Wizerunek władcy K'ahk' Tiliw Chan Yopaat po stronie północnej Steli E z 771 roku

Następnymi wielkimi dziełami K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat były Stele C i A (z 775 roku) oraz Monument zoomorficzny B (z 780 roku), które razem miały symbolizować moment stworzenia świata i ustawienia trzech kamiennych tronów. Na Steli C widzimy władcę trzymającego w ramionach tron ozdobiony jaguarami, a na Steli A – tron z głowami węży.

Stela C z 775 roku przedstawia K'ahk' Tiliw Chan Yopaat
trzymającego w ramionach tron ozdobiony jaguarami

Stela A z 775 roku przedstawia K'ahk' Tiliw Chan Yopaat
trzymającego w ramionach tron z głowami węży

Nawiązanie w ikonografii do trzech tronów nie jest przypadkowe. To właśnie na Steli C, w inskrypcji wyrzeźbionej po stronie wschodniej, wspomina się słynne mitologiczne wydarzenie z dnia 13.0.0.0.0 4 Ajaw 8 Kumk'u (13 sierpnia 3114 roku p.n.e.), kiedy to bogowie Majów ustawili na krawędzi nieba trzy kamienne trony: jaguara, węża i wody.


Wschodnia strona Steli C z fragmentem inskrypcji, wspominającej ustawienie przez bogów Majów
trzech kamiennych tronów w dniu 13 sierpnia 3114 roku p.n.e.

Z kolei Monolit zoomorficzny B został wyrzeźbiony w formie krokodyla i z symbolami lilii wodnej. K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat personifikował bóstwa związane z każdym z trzech kamiennych tronów ustawionych w dniu stworzenia świata. Zabytki z lat 761–780 były wznoszone na platformie służącej zapewne najważniejszym rytuałom, jak samoofiara, obchody rocznic, desygnowanie następcy tronu czy składanie jeńców w ofierze.

Monolit zoomorficzny B z 780 roku 

Na terenie Quiriguá nie zachowało się zbyt wiele budowli, ale prace wykopaliskowe są tutaj prowadzone przez cały czas. Kompleksy mieszkalne i administracyjne miasta są bardzo zniszczone. Akropol obejmuje czworokąt budowli rezydencjalnych, otaczających główny dziedziniec. Budowla 1B-2 należała przypuszczalnie do K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat. Poza tym w Grupie Wschodniej wznoszą sie trzy niskie i podłużne budowle, pochodzące z czasów tegoż władcy.


Budowla 1B-2

K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat rządził przez sześćdziesiąt lat, a po jego śmierci, w 785 roku, na tronie zasiadł ? Chan Yopaat (imię władcy nie jest jeszcze w pełni odczytane), który poświęcił się stawianiu kolejnych monolitycznych ołtarzy zoomorficznych. Cała powierzchnia tych monolitów jest pokryta ze wszystkich stron glifami, istotami fantastycznymi i wielce skomplikowanymi symbolami. Dziełem tego władcy jest Monolit zoomorficzny G, poświęcony w 785 roku. Inskrypcja wyryta na tym kamieniu opowiada o śmierci i odrodzeniu jego znaczącego poprzednika - K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat. Wyrzeźbiona głowa władcy wyłania się z paszczy wielkiego jaguara.

Monolit zoomorficzny G z 785 roku

W 790 roku został poświęcony Monolit zoomorficzny O, którego tekst przywołuje zwycięstwa wojenne K’ahk’ Tiliw Chan Yopaat, co zapewne miało podnieść prestiż nowego władcy. Najbardziej okazały jest Monolit zoomorficzny P z 795 roku, ważący aż 20 ton i przedstawiający władcę siedzącego w otwartej paszczy potwora.

Monolit Zoomorficzny P z 795 roku (strona północna)

Monolit zoomorficzny P (strona południowa)

Ołtarz P'  ustawiony przez Monolitem Zoomorficznym P

Ostatnim władcą Quiriguá był K'ahk' Jolow Chan Yopaat. Niestety nie znamy dokładnej daty jego wstąpienia na tron, ale przypuszczalnie miało to miejsce około 800 roku.

Fragment imienia władcy K'ahk' Jolow Chan Yopaat,
wyrzeźbiony na ławie w Budowli 1B-1

Za czasów K'ahk' Jolow Chan Yopaat powstały najwyższe budowle na Akropolu. To on nadzorował wzniesienie Budowli 1B-1 i 1B-5. 


Budowla 1B-1

W 2009 roku gwatemalscy archeolodzy, prowadzący wykopaliska w Grupie Wschodniej, natrafili na budowlę o długości 18 metrów i wysokości 1,35 metra. W jej górnej części zachowały się pozostałości pomieszczeń, przykrytych nowymi konstrukcjami za czasów panowania K'ahk' Jolow Chan Yopaat. Frontowa część znajdującej się tam kamiennej ławy pokryta była znacznie zniszczoną już niestety inskrypcją, obejmującą 26 bloków glificznych. Poza tym znaleziono panel długości trzech metrów i wysokości jednego metra, przedstawiający scenę gry w piłkę. Wyrzeźbiony na panelu tekst podaje datę z 808 roku i wspomina K'ahk' Jolow Chan Yopaat. Władca ten pozostawił po sobie też dwie stele: Stelę I, wzniesioną w 800 roku, oraz Stelę K z 805 roku .

Stela I przedstawiająca władcę K'ahk' Jolow Chan Yopaat,
siedzącego w niszy i otoczonego symbolem pasa niebiańskiego

Na początku IX wieku królestwo Quiriguá zaczęło tracić znaczenie i chylić się powoli ku upadkowi. Ostatnią wyrzeźbioną datą był rok 810, chociaż miasto było zamieszkiwane do około 900 roku, o czym świadczy znaleziona ceramika. Prawdziwe przyczyny opuszczenia miasta nie są do końca znane, ale badacze sądzą, że mogła to być wojna, przeludnienie oraz wyczerpanie się zasobów naturalnych.