Kompleksowe prace na terenie Chichén Itzá

Oryginalny artykuł: Proyecto Gran Acuifero Maya emprende mapeo subterraneo en busca de la geografia sagrada de Chichen Itza

Na terenie dawnego majańskiego miasta Chichén Itzá, interdyscyplinarna ekipa badaczy z wielu instytucji, kierowana przez Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH), podjęła szeroko zakrojone prace prowadzone w ramach Projektu GAM („Gran Acuífero Maya”), poświęconego eksploracji jaskiń i studni cenotes na Półwyspie Jukatan. Wykorzystuje się najnowsze technologie, a odpowiednie urządzenia zostały udostępnione przez National Geographic Society, którego inżynierowie: Corey Jaskolski, Alan Turchik i Eric Berkenpas współpracowali z Projektem GAM. Celem prac są poszukiwania jaskiń i studni cenotes, które przypuszczalnie łączą ze sobą niektóre budowle w Chichén Itzá, jak Świątynia Kukulkana (zwana też Zamkiem) i Osario (znane też jako Grób Najwyższego Kapłana) z Wielkm Cenote (zwanym też Świętym Cenote lub Świętą Studnią).

Piramida Kukulkana w Chichén Itzá (fot. Karla Ortega, Projekt GAM, INAH)

Guillermo de Anda z INAH, kierujący Projektem GAM podkreślił, że badania mają potwierdzić teorię o istnieniu na terenie Chichén Itzá wzorca „architektura-grota” lub „architektura-cenote” i wykazać, że geografia tego terenu była naznaczona świętością i uwzględniona przez Majów przy planowaniu miasta. Wskazują na to odkrycia dokonane w latach 2015-2016, kiedy to natrafiono na znacznie wcześniejszą budowlę wewnątrz Piramidy Kukulkana (czytaj: "Wnętrze Piramidy Kukulkana w Chichen Itza kryje świątynię z lat 550-800 n.e.") i znajdujące się pod nią cenote o średnicy 20-25 metrów (czytaj: "Piramida Kukulkana w Chichen Itza została wzniesiona nad cenote"). W czerwcu bieżącego roku, w Piramidzie Kukulkana przeprowadzono badania georadarem, dzięki którym zarejestrowano pewne anomalie w murze znajdującym się za „tronem jaguara”. Obecnie są one analizowane w laboratoriach National Geographic Society. Archeolog zaznacza jednak, że jest za wcześnie na jakiekolwiek spekulacje, gdyż tego typu anomalie mogą być związane z pustą przestrzenią, depozytem ofiarnym, pochówkiem lub jakimiś elementami we wnętrzu muru.

Mur za „tronem jaguara”, gdzie odnotowano anomalie (fot. Chris Millbern, Projekt GAM, INAH)

W ostatnich miesiącach podjęto również prace w Wielkim Cenote, gdzie po raz ostatni badania archeologiczne prowadził w latach sześćdziesiątych XX wieku Román Piña Chan. Dzięki wykorzystaniu umieszczonego na kajaku sonaru, wysyłającego sygnały na ściany i w głąb świętej studni, wykazano istnienie jaskini, której wejście ma około 3 metrów średnicy i prawdopodobnie skierowane jest na Piramidę Kukulkana. Zarejestrowano również zmiany głębokości, chociaż – jak podkreśla Guillermo de Anda – mogą być one wynikiem prac prowadzonych w 1904 roku przez Edwarda Thompsona. Zastosowanie przez niego pogłębiarki do wydobywania materiału z cenote okazało się bardzo szkodliwe dla zachowania kontekstu archeologicznego i całkowicie kontrastuje z obecnie wykorzystywanymi metodami nieinwazyjnymi.

Kajak z sonarem podczas badania Wielkiego Cenote (fot. Karla Ortega, Projekt GAM, INAH)

Poza poszukiwaniem podziemnych jaskiń, które – jak się przypuszcza – łączą cztery studnie cenotes (Wielkie Cenote na północy, Xtoloc na południu, Xcanyuyum na wschodzie i Holtún na zachodzie) z cenote znajdującym się pod Piramidą Kukulkana prowadzone są także badania fizykochemiczne podziemnych wód w Chichén Itzá. W czerwcu i w lipcu bieżącego roku, biolog Arturo Bayona Miramontes pobrał próbki wody z Wielkiego Cenote i Xtoloc w celu przeprowadzenia analizy temperatury, mętności, pH, azotanów, azotynów, fosforanów, amonu, chlorków, twardości, detergentów i bakterii z grupy coli. Chociaż uczeni sądzą, że oba zbiorniki wodne łączą się ze sobą pod ziemią, to jednak niektóre z otrzymanych dla nich wyników różnią się. Na przykład stopień alkaliczności (zdolności wody do neutralizacji kwasów) wynosi 9.0 dla Wielkiego Cenote, a 8.5 dla Xtoloc, gdzie ta ostatnia wartość jest typowa dla całego Półwyspu Jukatan. Badania mikrobiologiczne wykazały w Wielkim Cenote obecność czterech gatunków alg, które są odpowiedzialne za zielone zabarwienie wody w odróżnieniu od kawowej tonacji wody w Xtoloc. Dalsze analizy mają ustalić przyczynę istniejących różnic.

Pobieranie próbek wody (fot. Arturo Bayona)

Drugą z analizowanych obecnie w Chichén Itzá budowli jest Osario, gdzie ekipa projektu GAM współpracuje ze specjalistami z California State University (Los Angeles, USA), którymi kieruje dr James Brady, pionier badań majańskich jaskiń i ich związku z architekturą. Jak podkreśla James Brady, w odróżnieniu do europejskiej kosmowizji z bóstwami zamieszkującymi niebo, w świecie Majów najbardziej święta i żywa była ziemia. Jaskinie i studnie cenote były miejscami o charakterze sakralnym, gdyż prowadziły do wnętrza ziemi, do bogów. Osario zostało wzniesione nad naturalną grotą, która była badana po raz pierwszy przez Edwarda Thompsona w 1896 roku. Do jaskini o głębokości 2 metrów można dostać się przez małe pomieszczenie, do którego prowadzi tunel o głębokości 10.5 m, z wejściem na szczycie budowli. Wykorzystując georadar i inne urządzenia, w tym drony z technologią LiDAR, uczeni poszukują tuneli lub przejść, które mogłyby łączyć grotę pod Osario z  najwcześniejszą wersją Piramidy Kukulkana, zważywszy na podobieństwa architektoniczne obu budowli.

Tunel we wnętrzu Osario prowadzący do groty (fot. Karla Ortega, Projekt GAM, INAH)

Guillermo de Anda zaznaczył, że celem badań prowadzonych w Chichén Itzá jest przygotowanie trójwymiarowego modelu cyfrowego, ukazującego zarówno wzniesione przez Majów budowle, jak i jaskinie, przejścia i studnie cenote, które znajdują się pod ziemią i które dały początek dawnemu miastu. Archeolog przypomniał również, że Projekt GAM zajmuje się rejestrem, analizą i sporządzaniem modeli cyfrowych jak największej liczby jaskiń i studni cenote na Półwyspie Jukatan, a najskromniejsze obliczenia wskazują, że jest ich co najmniej sześć tysięcy.