the Maya and European Calendars. PARI Journal 13(2), 2012, s. 3-16.
Skąd wiadomo, ze wielki majański król K’inich Janaab Pakal urodził się około 600 r. n.e. (wg korelacji Goodmana-Martineza-Thompsona), a nie na przykład w 1100 r. n.e. (wg korelacji Vaillanta) czy też w 100 r. n.e. (wg korelacji Bowditcha)? To udało się ustalić już w połowie XX wieku i od tego czasu potrafimy skorelować klasyczny majański kalendarz ze współczesnym europejskim z dokładnością do kilku miesięcy.
 |
| Pakal "Tarcza" Wielki - król, który rządził majańskim miastem Palenque przez 68 lat (fot. A.Skromnitsky / Wikimedia Commons) |
Dwie najpowszechniej akceptowane stałe korelacyjne to 584285 i 584283. Liczby te wiążą datę początkową majańskiego kalendarza z dniem juliańskim, który przypisuje jednoznaczny numer każdemu dniu następującemu po umownej dacie 1 stycznia 4713 p.n.e., używanym przez astronomów do datowania wydarzeń astronomicznych. Tak więc data bazowa majańskiego kalendarza 13.0.0.0.0 4 Ajaw 8 Kumk’u przypada 584285 lub 584283 dni po 1 stycznia 4713 p.n.e. w zależności od przyjętej korelacji.
Korelacja 584285 opiera się na kolonialnych kronikach majańskich i Relación de las cosas de Yucatán biskupa Diego de Landa, z których wynika, że majańska data 11.16.0.0.0 13 Ajaw 7 Xul wypada w roku 1539 n.e. Dodatkowo Landa odnotował, że 12 K’an 1 Pop odpowiada dacie 16 lipca (prawdopodobnie 1553). Problem w tym, że daty 13 Ajaw 7 Xul i 12 K’an 1 Pop nie są prawidłowe w kalendarzu majańskim z okresu klasycznego, więc początkowo Thompson (1935) wysnuł wniosek, że pomiędzy okresem klasycznym a kolonialnym ciągłość kalendarza została przerwana i w okresie klasycznym ta data zostałaby zapisana jako 12 K’an 2 Pop.
Inne rozwiązanie zaproponował Peter Mathews (2001). Na steli 8 z Dos Pilas znalazł on datę 3 K’an 1 K’ank’in, gdzie - podobnie jak u Landy - liczba przy miesiącu haab była o 1 mniejsza niż można by się spodziewać. Mathews stwierdził, że nie jest to ani błąd skryby, ani wczesny przykład zmienionego systemu, który był w użyciu w czasach kolonialnych, ale że data ta odnosi się do wydarzenia, które nastąpiło w nocy. Mathews zwrócił uwagę na glif poprzedzający datę, pojawiający się również przed "błędną" datą w Yaxchilan i założył, że oznacza on "w nocy".
 |
| Data 3 K'an 1 K'ank'in na steli 8 z Dos Pilas, poprzedzona blokiem glificznym (w górnym prawym rogu), który może oznaczać "w nocy" (fot. Boguchwała Tuszyńska) |
Ponieważ wydarzenia mają zazwyczaj miejsce w dzień, większość dat w inskrypcjach przybiera taką formę, jak można by się spodziewać. Ale ponieważ niektóre wydarzenia miały miejsce w nocy, kilka inskrypcji ma daty podobne do dat Landy, pokazując nam ukryte mechanizmy majańskiego kalendarza.
 |
Ukryte mechanizmy majańskiego kalendarza: w okresie klasycznym długa rachuba i data haab zmieniały się o świcie, natomiast data tzolk'in o zmierzchu (rys. A. Hamann na podst. Martin i Skidmore 2012: Figure 2). |
Przesunięcie kalendarzy tzolk’in i haab rodzi kolejne pytanie: o jakiej porze dnia zmieniała się data długiej rachuby? Wskazówki znajdujemy na ołtarzu H z Copan. Początkowa data jest wyraźnie nietypowa: 9.12.8.3.9 *8 Muluk 9 Ok 17 Mol (długa rachuba + tzolk'in + tzolk'in + haab). Podanie dwóch dat tzolk’in sugeruje, że opisywane wydarzenie rozpoczęło się w ciągu dnia i przeciągnęło się do późna w nocy. Ponieważ obie daty tzolk'in obejmują jedną datę długiej rachuby, długa rachuba nie może zmieniać się wraz z datą tzolk'in.
Podobnie David Stuart (2004) opisuje inskrypcję nieznanego pochodzenia, gdzie data tzolk’in 4 Muluk "wchodzi z" datą haab 16 Mak, o dzień wcześniej niż spodziewana 17 Mak. Stuart także doszedł do wniosku, że przesunięte daty nie stanowią przykładu odrębnego systemu, ale opisują wydarzenia nocne, które z jakiegoś powodu były istotne. Sugeruje on również, że później praktyka ta została utrwalona i stała się nowym standardem, w rezultacie czego w czasach kolonialnych daty z przesuniętą liczbą haab są już normą.
Dodatkowym problemem przy przeliczaniu dat są strefy czasowe. Przykładowo majański dzień 9.17.19.13.16 odnotowany na Steli 1 z Poco Uinic odpowiada dwóm datom europejskim: 16 i 17 lipca 790 (zobacz mapę zaćmienia). Zapisanie tej daty majańskiej za pomocą dni juliańskich (które zmieniają się w południe czasu Greenwich) daje nam dwie stałe korelacyjne: 584286 i 584287. Tak więc w praktyce, jeśli korzystamy z programu korelacyjnego, przy przeliczaniu dat wydarzeń dziennych kalkulator ustawiony na korelację 584286 da nam odpowiednią datę w kalendarzu gregoriańskim lub juliańskim (uwaga: kalendarz juliański to nie to samo co dni juliańskie). Jeśli inskrypcja opisuje jedno z rzadkich wydarzeń nocnych, wtedy należy dodać jeden dzień w kalendarzu europejskim.
Tak więc dzięki najnowszym badaniom majańskiego kalendarza rozumiemy, że koła kalendarzowe typu 12 K’an 1 Pop nie są zwykłym błędem, ale opisują wydarzenia, które miały miejsce po zachodzie słońca. Wiemy także, że data tzolk’in zmieniała się o zachodzie słońca, a haab o wschodzie. Natomiast długa rachuba w okresie klasycznym zmieniała się wraz z haabem o świcie, a w okresie kolonialnym wraz z tzolk'inem o zmierzchu. Dzięki tej wiedzy będziemy w stanie z większą pewnością i dokładnością datować wydarzenia historyczne opisywane na majańskich zabytkach.
 |
| Zaćmienie słońca w Poco Uinic: wieczorem 16 lipca 790 n.e. wg kalendarza gregoriańskiego czasu Greenwich, a wczesnym popołudniem dnia 9.17.19.13.16 5 Kib 14 Ch'en wg kalendarza majańskiego. Dla wydarzeń po zachodzie słońca tego samego dnia (w okresie klasycznym) długa rachuba i data haab pozostają bez zmian, natomiast zmienia się data tzolk'in oraz odpowiednik w kalendarzu europejskim (rys. A. Hamann na podst. Martin i Skidmore 2012: Figure 7) |
Tak więc dzięki najnowszym badaniom majańskiego kalendarza rozumiemy, że koła kalendarzowe typu 12 K’an 1 Pop nie są zwykłym błędem, ale opisują wydarzenia, które miały miejsce po zachodzie słońca. Wiemy także, że data tzolk’in zmieniała się o zachodzie słońca, a haab o wschodzie. Natomiast długa rachuba w okresie klasycznym zmieniała się wraz z haabem o świcie, a w okresie kolonialnym wraz z tzolk'inem o zmierzchu. Dzięki tej wiedzy będziemy w stanie z większą pewnością i dokładnością datować wydarzenia historyczne opisywane na majańskich zabytkach.
Bibliografia:
- Martin, Simon i Joel Skidmore. 2012. Exploring the 584286 Correlation between the Maya and European Calendars. PARI Journal 13(2), 2012, s. 3-16.
- Mathews, Peter. 2001[1979] "Notes on the Inscriptions on the Back of Dos Pilas Stela 8". W: The Decipherment of Ancient Maya Writing, edycja: Stephen Houston, Oswaldo Chinchilla Mazariegos, David Stuart, s. 394-418. University of Oklahoma Press, Norman.
- Stuart, David. 2004a. The Entering of the Day: An Unusual Date from Northern Campeche. Mesoweb.
- Thompson, J. Eric S. 1935. Maya Chronology: The Correlation Question. Contributions to American Archaeology 3(14):51-104. Publication 456. Carnegie Institution of Washington.
Czytaj także: o majańskim kalendarzu
--------------------
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz