Tortury w Wata Wata (Boliwia)

Oryginalny artykuł: Gruesome evidence of political torture found on Precolumbian skulls

Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych na terenie stanowiska archeologicznego Wata Wata (region Kallawaya, Boliwia) natrafiono na trzy ludzkie czaszki ze śladami uderzeń i odarcia ze skóry. Czaszki, datowane na lata 200-800 n.e. wskazują, że głowy ofiar zostały odcięte. Co prawda w sztuce prekolumbijskiej z terenów Andów Centralnych zachowały się liczne sceny - na kamiennych rzeźbach lub ceramice pochodzącej z ośrodków ceremonialnych - ukazujące bóstwa z toporem w jednej ręce i ściętą głową w drugiej, to jednak do tej pory uczeni uważali je raczej za przedstawienia bardziej symboliczne aniżeli dosłowne, gdyż nie napotkano na zbyt wiele fizycznych dowodów tego typu przemocy.

Bioarcheolog Sara Becker z University of California w Riverside i archeolog Sonia Alconini z University of Texas w San Antonio opisały nowe odkrycie w artykule opublikowanym w Latin American Antiquity. Wykonana przez Becker analiza osteologiczna czaszek wykazała, że należały one do osób dorosłych, jednego mężczyzny i dwóch kobiet. Wszystkie czaszki wskazywały na przeprowadzoną w dzieciństwie modyfikację, a w momencie śmierci osoby stały się ofiarami przemocy, o czym świadczą ślady uderzeń toporem, nacięć, skrobania kości i pęknięcia czaszek. Każda z nich opowiada własną, makabryczną historię.

Ślady nacięć wokół orbity oka (for. Sara Becker)

Nacięcia na kręgu szyjnym i na czaszce wskazują, że Osoba 1, jedna z dorosłych kobiet, została oskalpowana i ścięta. Jej górne kości policzkowe wokół oczu również zachowały ślady nacięć, co może oznaczać, że jej oczy zostały wyłupione. Osoba 2 (dorosły mężczyzna)  cierpiała z powodu złamanego nosa, który co prawda został wyleczony przed śmiercią, ale nastąpiła ona w wyniku mocnego uderzenia w głowę, o czym świadczą pęknięcia czaszki. Również w przypadku tej osoby ślady nacięć wokół orbity oka zdają się dowodzić jego wyłupania. Osoba 3 (druga dorosła kobieta) zmarła także w wyniku silnego uderzenia w głowę. Pozostałości nacięć na jej czaszce wskazują, że jej głowa została odarta ze skóry, żuchwa usunięta, a oczy wyłupane.

Ze względu na wiek i stan zachowania czaszek, Becker i Alconini nie potrafią z całkowitą pewnością odtworzyć przebiegu wydarzeń, które doprowadziły do tak gwałtownej śmierci tej trójki osób. Autorki podają, że odarcie ze skóry nastąpiło po wcześniejszym pęknięciu czaszek. Osoba 1 przypuszczalnie już nie żyła lub była w znacznym stopniu okaleczona, gdy usunięto skórę i tkankę. Osoby 2 i 3 prawdopodobnie także już nie żyły lub były bliskie śmierci, kiedy ich czaszki odarto ze skóry. Zatem, chociaż ofiary najpierw otrzymały silne uderzenia w głowę, to jednak mogły zostać pocięte jeszcze za życia. Dowody archeologiczne nacięć wokół oczu w przypadku jeńców w kulturze Moche i świadectwa historyczne z czasów Inków sugerują, że wyłupywanie oczu było powszechnie stosowaną formą tortury.

Scena wyłupania oka u Inków, zachowana w kronice Guamana Poma de Ayala z 1613 roku

Zdaniem Becker i Alconini, czaszki Wata Wata nie były głowami-trofeami i nie miały stanowić wyrazu triumfu, gdyż brak dowodów wskazujących na to, że były one zawieszone na linach lub umieszczone na żerdziach. Badaczki uważają, że potraktowanie owych trzech osób w tak okrutny sposób miało na celu pozbawienie ich mocy, a usunięcie oczu symbolizowałoby ślepotę.

Bioarcheolog Tiffiny Tung z Vanderbilt University, który choć sam nie uczestniczył w badaniach, to podaje, że obecnie dysponujemy już dowodami takiej praktyki stosowanej przez ludy Nazca, Moche i Wari. Podkreśla jednak, że badania Becker i Alconini pogłębiają naszą wiedzę na temat różnych sposobów traktowania ciała i jego części w celu wyrażenia swej władzy. Zmiany polityczne w przeszłości bywały często krwawe. Czaszki Wata Wata datowane są na lata przejścia z późnego okresu formatywnego do okresu Tiwanaku. Biorąc pod uwagę ścięcie, rozczłonkowanie i pochowanie tych trzech osób, Becker i Alconini sądzą, że nowy reżim polityczny mógł przyjąć potężną strategię ideologiczną, której celem byłoby zniszczenie zdolności tych ludzi do patrzenia i komunikowania się, przy jednoczesnym kontrolowaniu ich mocy po śmierci. Taka strategiczna forma zrytualizowanej przemocy mogła wzbudzać strach w sercach osób pozostających po przeciwnej stronie politycznej.