Papuga Ara macao a stratyfikacja społeczna w Pueblo Bonito

Oryginalny artykuł: Scarlet macaw skeletons point to early emergence of Pueblo hierarchy

Nowe badania szczątków papugi ary (Ara macao), znalezionych na terenie dawnego Pueblo wskazują, że na południowo-zachodnich ziemiach obecnych Stanów Zjednoczonych hierarchia społeczno-polityczna była zauważalna znacznie wcześniej niż do tej pory sądzono. Uczeni ustalili bowiem, że papugi, których błyszczące, czerwone i niebieskie pióra były wysoko cenione przez kulturę Pueblo sprowadzano z odległości setek kilometrów, z północnych terenów Mezoameryki już począwszy od X wieku. Wyniki badań, opublikowane w Proceedings of the National Academy of Sciences sugerują, że nabywanie i sprawowanie kontroli nad handlem papugami, podobnie jak w przypadku kakao i turkusów, wpłynęły na formowanie się zhierarchizowanego społeczeństwa. Jak podkreśla główny autor publikacji, dr Adam Watson z Wydziału Antropologii przy American Museum of Natural History, datowanie szczątków papug dowodzi istnienia dalekosiężnych sieci handlowych, a zatem wyniki badań sugerują, że nabywanie papug nie było efektem ubocznym wzrostu społeczeństwa w Chaco, lecz  stanowiło raczej związek przyczynowy.

Pozostałości jednej z budowli w Chaco Canyon (fot. Troy Cline)

Od kilkudziesięciu lat archeolodzy wiedzieli, że prekolumbijscy mieszkańcy Pueblo z południowo-zachodnich ziem Stanów Zjednoczonych sprowadzali najróżniejsze towary z Mezoameryki, w tym muszle morskie z Zatoki Kalifornijskiej, miedź i wykonane z niej dzwoneczki – z zachodniego Meksyku, kakao – z regionów neotropikalnych. Na liście tej znajdowały się również ptaki tropikalne, zwłaszcza papugi ary, których szczątki znaleziono na terenie wielu stanowisk na południowym zachodzie, szczególnie w Chaco Canyon w stanie Nowy Meksyk, dużym centrum kulturowym, które było gęsto zamieszkane w latach 800 – 1200 n.e. i wyróżniało się wieloma kilkupiętrowymi „wielkimi domami”. Ptaki pochodziły z lasów deszczowych Ameryki, głównie z ziem na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej, Ameryki Środkowej i północnych krańców Ameryki Południowej, a zatem ich obecność w Chaco Canyon wskazuje na istnienie dalekosiężnych sieci handlowych, zazwyczaj typowych dla złożonych społeczeństw.

Do tej pory sądzono, że mieszkańcy Pueblo nie sprowadzali takich towarów przed 1040 r. n.e., kiedy to nastąpił szybki rozwój architektoniczny, związany z okresem rozkwitu Chaco. Jednak nowe datowanie radiowęglowe znalezionych na tym stanowisku artefaktów doprowadziło do zmiany poglądów. W 1896 roku ekipa archeologów z Muzeum odkryła największą grupę wielkich domów Chaco Canyon w Pueblo Bonito, liczącą około 650 pomieszczeń. W jednym z nich, w najstarszej części Pueblo, natrafiono na nietypową kryptę z 14 szkieletami ludzkimi, którym towarzyszyły przedmioty o znaczeniu symbolicznym, jak turkusy, muszle i flety. Dwie osoby pochowano pod rzadko spotykaną drewnianą posadzką, z wieloma darami grobowymi, świadczącymi o szczególnymi traktowaniu osób z elity w Pueblo Bonito.

Pueblo Bonito (fot. AMNH / A. Watson)

Jak podkreśla Stephen Plog - profesor archeologii z University of Virginia i współautor publikacji - przez wiele lat większość badaczy przyjmowała, że pojawienie się hierarchii społecznej i rozległych sieci handlowych biegnących w stronę ziem Meksyku, zbiegało się z okresem rozkwitu Chaco, gdy budowano drogi i wznoszono ośrodki imitujące architekturę tego centrum kulturowego. Jednak przeprowadzone w 2010 r. przez Ploga datowanie radiowęglowe wykazało, że dwa pochówki pochodzą z lat 775-865 n.e., co podawało w wątpliwość pogląd o znacznie późniejszym formowaniu się zhierarchizowanego społeczeństwa w Chaco. W tej sytuacji uczeni postanowili raz jeszcze przyjrzeć się zachowanym szczątkom papug. Adam Watson zwrócił uwagę na znaczenie papugi ary w kosmologii mieszkańców Pueblo, zgodnie z którą czerwono-pomarańczowy kolor piór papug mógł nawiązywać do jednej ze stron świata: kierunku południowego. Udokumentowano też rytualne wykorzystywanie piór ptaków, służących do ozdoby ceremonialnych lasek, strojów i masek, które odgrywały znaczącą rolę w komunikowania się z bóstwami. Sprowadzanie i kontrolowanie handlu papugami leżało przypuszczalnie w gestii elit społecznych i religijnych. Jak zaznaczył Peter Whiteley - kurator Wydziału Antropologii w Muzeum i współautor publikacji - ptaki wyróżniają się pewnymi magicznymi cechami, które mogą być wykorzystywane przez człowieka. Często wierzy się, że lot lub samo pojawienie się pewnych ptaków związane jest z opadami deszczu lub śniegu, porami roku, promieniami słońca lub ciepłem.

Papuga Ara macao

W Pueblo Bonito znaleziono szczątki 30 papug, z czego 14 w jednym pomieszczeniu, oznaczonym numerem 38, które ze względu na ilości guano na posadzce można uznać za ptaszarnię. Wcześniejsze próby pośredniego datowania szczątków papug wykazały, że pochodziły one z okresu rozkwitu Chaco, ale dokładność wykorzystanych metod analizy słojów rocznych i typów ceramiki została zakwestionowana. Datowaniu radiowęglowemu poddano zatem 14 szkieletów papug z Pueblo Bonito, znajdujących się obecnie w kolekcji Muzeum. Badania wykazały, że 12 z 14 szkieletów pochodzi z końca IX w. i pierwszej połowy X w., a zatem z okresu poprzedzającego rozkwit Chaco o około 150 lat. Uczeni przyznają, że sprowadzanie papug musiało być trudnym zadaniem, gdyż młode ptaki zabierano z gniazd przypuszczalnie wkrótce po narodzeniu i musiały pokonać trasę do Chaco, liczącą 1800-2500 kilometrów. Zdaniem autorów publikacji, stratyfikacja społeczna w Chaco stała się zauważalna już w początkowym okresie wznoszenia wielkich domów i rozwijała się na przestrzeni niemal dwustu lat, aż przybrała bardziej widoczną formę w okresie rozkwitu Chaco. Jak w wielu częściach świata był to raczej długotrwały proces, a nie krótka i nagła transformacja.

Czaszka papugi ary odkryta w Pueblo Bonito (fot. AMNH / A. Watson)

Poza informacjami podanymi przez autorów, warto jeszcze dodać, że szczątki papug Ara macao znaleziono nie tylko w Pueblo Bonito, ale również w innych, współczesnych mu ośrodkach leżących na terenie obecnych stanów Nowy Meksyk i Arizona, a mianowicie w Point of Pines Wupatki i Los Mimbres. Na szczególną uwagę zasługuje natomiast stanowisko archeologiczne Paquimé (stan Chihuahua, Meksyk), gdzie archeolodzy odkryli szczątki aż 322 papug, w tym zarówno młodych, jak i starszych osobników. Poza tym natrafiono na budowle z adobe (cegły suszonej na słońcu), pokryte plecionymi matami i z zamontowanymi wewnątrz drewnianymi belkami, na których mogły zaczepiać się papugi. Można zatem wysnuć wniosek, że budowle te pozwalały trzymać papugi w zamknięciu i że ptaki rozmnażały się w Paquimé, choć proces ten obejmował jedynie lata 1060-1340 n.e., a zatem  okres największego rozkwitu Paquimé.