Pozostałości archeologiczne Irokezów

Oryginalny artykuł: Pueblos originarios de Quebec arriban al Museo del Templo Mayor

W dniu jutrzejszym, 13 października zostanie otwarta w Museo del Templo Mayor (miasto Meksyk) wystawa poświęcona Irokezom. Po raz pierwszy zostaną przedstawione liczne pozostałości archeologiczne tego ludu, znalezione na terenie prowincji Quebec i Ontario (Kanada) oraz stanu Nowy Jork (USA). Będzie można podziwiać gliniane dzbany, fajki, narzędzia pracy i przedmioty codziennego użytku, jak szpikulce, ostrza, żarna i harpuny, a także zwęglone ziarna kukurydzy.

Naczynie ceramiczne Irokezów (fot. Héctor Montaño, INAH)

Kurator wystawy, Elisabeth Moreau przekazała, że przez wiele lat Irokezi byli koczownikami i zakładali czasowe obozy na wybrzeżach rzeki Św. Wawrzyńca, gdzie zaopatrywali się w ryby, po czym udawali się na polowania. Około 500 r. n.e. zaczęli prowadzić półosiadły tryb życia, uprawiać ziemię i wznosić domostwa. Trzysta lat później, uprawa kukurydzy i magazynowanie żywności sprawiły, że Irokezi spędzali zimy w jednym miejscu. W XVI wieku Irokezi jednak zniknęli lub rozproszyli się, nie pozostawiając po sobie śladów. Przez wiele lat krążyły o nich jedynie legendy.

Kościane narzędzie, służące prawdopodobnie do wyrobu sieci rybackich (fot. Héctor Montaño, INAH)

Patricia Ledesma, dyrektor Museo del Templo Mayor powiedziała, że aż do XX wieku jedynymi informacjami na temat tej grupy rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej były raporty, które spisali: kolonizator Jacques Cartier, utrzymujący kontakt z Irokezami w latach 1534-1542 i kapitan Jean-François de La Rocque de Roberval. Sześćdziesiąt lat później nowa ekspedycja, którą kierował Samuel Champlain dotarła na te tereny, ale nie znalazła już żadnych śladów społeczności irokeskiej.

Irokeskie naczynia codziennego użytku (fot. Héctor Montaño, INAH) 

Naczynie ceramiczne z lat 1450-1500, znalezione na terenie stanowiska Roebuck (Ontario)
(fot. Héctor Montaño, INAH) 

Prace prowadzone w XX wieku przez kanadyjskich archeologów dostarczyły nowych dowodów na temat Irokezów. Natrafiono na pozostałości ceramiki ozdobionej wzorami geometrycznymi i przedstawieniami kolb kukurydzy na obrzeżach naczyń, które to motywy zostały uznane przez ekspertów za charakterystyczne dla kultury irokeskiej z rejonu Quebec.

Irokeskie naczynie znalezione w rejonie rzeki św. Wawyrzyńca,
datowane na lata 1475-1525 (fot. Héctor Montaño, INAH)

Dysponując tymi świadectwami, zidentyfikowano dziesiątki indiańskich stanowisk o tej samej tradycji kulturowej, w tym dwie z wiosek, o których wspominali badacze francuscy: Hochelaga i Stadacona. Natrafiono także na ceramikę z XVI wieku, należącą do europejskich eksploratorów, co pozwoliło zidentyfikować miejsce, gdzie niegdyś powstał fort zamieszkiwany przez uczestników ekspedycji.

Irokeski grzebień (fot. Héctor Montaño, INAH)

Organizatorzy wystawy postanowili przybliżyć zwiedzającym styl życia i rolę, jaką w irokeskiej społeczności pełnili w XVI wieku mężczyźni i kobiety, ich codzienne prace, jak garncarstwo, polowania i rybołówstwo. Będzie można zobaczyć też, jak wyglądały ich pomieszczenia mieszkalne i poznać poglądy religijne Irokezów. 

Naszyjnik irokeski (fot. Héctor Montaño, INAH)

Część wystawy poświęcona jest kukurydzy jako podstawie wyżywienia i przetrwania tej dawnej kultury. Zaprezentowane zostaną ziarna kukurydzy znalezione w kontekstach archeologicznych oraz dzbany ozdobione motywami roślinnymi. Zwiedzający będą mogli zapoznać się z techniką rolniczą, zwaną “trzema siostrami”, rozwiniętą setki lat wcześniej przez mieszkańców Mezoameryki i polegającą na sianiu kukurydzy, dyni i fasoli na tym samym poletku, która to kombinacja okazała się bardzo wydajna.

Zwęglone ziarna kukurydzy (fot. Jacques Beardsell, Quebec)

Elisabeth Moreau zaznaczyła, że kukurydzę uprawiano poza osadami, a rolnictwem i wyżywieniem rodziny zajmowały się kobiety. W centrum wioski Irokezów umieszczano w linii prostej paleniska, których mogło być od 1 do 25. Naprzeciwko nich wznoszono domy, które miały tapanco (rodzaj podwieszanego sufitu), wykorzystywane do suszenia mięsa oraz do przechowywania kukurydzy i innych produktów żywnościowych.

Dzban irokeski znaleziony w rejonie rzeki św. Wawrzyńca (fot. Héctor Montaño, INAH)

Podczas prac wykopaliskowych, archeolodzy natrafili także na pochówek psa. Irokezi, podobnie jak przedstawiciele kultur Mezoameryki udomowili psy, które towarzyszyły im w życiu codziennym i zostały nawet przedstawione przez Cartiera w jego zapiskach z XVI wieku. Wizerunkami psów zdobiono również fajki, używane przez mężczyzn do palenia tytoniu. Irokezi byli animistami i wierzyli, że wszystkie zwierzęta i siły natury obdarzone były duszą, miały własne życie i wpływały na istoty ludzkie. Paląc tytoń w fajce z wizerunkiem jakiegoś zwierzęcia uważali, że w ten sposób jakby przejmują jego siłę i energię życiową.

Pochówek ze szkieletem psa, znaleziony na terenie stanowiska Masson
i datowany na początek XVI wieku (fot. Héctor Montaño, INAH)

Kuratorka wystawy zaznaczyła, że fajki były wykonywane przez mężczyzn. Zdecydowana większość to fajki ceramiczne, choć znaleziono też kamienne.

Fragment irokeskiej fajki, ozdobionej wizerunkiem człowieka i pochodzącej z rejonu Ontario.
XVI wiek (fot. Héctor Montaño, INAH)

Kamienna fajka, ozdobiona wizerunkiem postaci ludzkiej. Około 1400 r. (fot. Héctor Montaño, INAH)

Wystawa, zorganizowana przez Muzeum Archeologii i Historii w Montreal Pointe-à-Callière i Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH), potrwa do 28 lutego 2016 roku. Przygotowano ją na drodze wymiany, gdyż w Montrealu trwa jeszcze wystawa poświęcona Aztekom, którą odwiedziło około 150 tysięcy osób. Patricia Ledesma podkreśliła, że Irokezi byli ludem indiańskim współczesnym Aztekom, dzięki czemu wystawa jest wspaniałą okazją do poznania odmiennego rozwoju historycznego, który dokonywał się w tym samym czasie na ziemiach leżących w odległości setek kilometrów od wielkiego Tenochtitlan.