Nowe badania przyczyn epidemii w Meksyku w latach 1545-50

W XVI wieku mieszkańcy Mezoameryki nie byli uodpornieni na wiele chorób przywleczonych przez Europejczyków do Nowego Świata i stali się ofiarami trzech siejących spustoszenie epidemii: pierwszej - w latach 1520-21, drugiej – w latach 1545-50 i trzeciej - w latach 1576-1581. Podczas epidemii ospy w 1520 roku zmarło około 5-8 milionów osób. Najtragiczniejszą w skutkach okazała się druga epidemia. Niektórzy historycy podają, że w przeciągu pięciu lat zmarło na tajemniczą chorobę aż 15 milionów ludzi, czyli 80% populacji, choć źródła nie zawsze są zgodne co do liczby zgonów, a różnice wynikają z faktu, że nie znamy dokładnej liczby mieszkańców Mezoameryki w momencie przybycia Hiszpanów. Niektórzy historycy podawali, że w 1520 roku Mezoamerykę zamieszkiwało około 25 milionów osób, a w 1550 tylko 3-4 miliony. Kolejna epidemia w latach 1576-78 zabrała połowę pozostałej przy życiu populacji. Od stu lat toczą się dyskusje na temat choroby, która wywołała epidemię w latach 1545-1550. Sugerowano, że mogła to być odra lub gorączka krwotoczna. Mieszkańcy Mezoameryki określali ją jedynie słowem cocoliztli, które w języku nahuatl określa po prostu „zarazę” i nie odnosi się do konkretnej choroby. Badania przeprowadzone ostatnio przez uczonych z Instytutu Maxa Plancka w Jenie (Niemcy) i opublikowane w czasopiśmie naukowym Nature Ecology and Evolution dostarczają nowych informacji na temat tajemniczej choroby.

Strona 46v z Kodeksu Telleriano-Remensis,

na której ukazano ciała zmarłych podczas epidemii w 1545 roku

Genetycy z Instytutu Maxa Plancka przeanalizowali DNA pobrane z miazgi zębowej 29 osób pochowanych na terenie Teposcolula-Yucundaa, stanowiska archeologicznego położonego na północny zachód od miasta Oaxaca. Ten dawny ośrodek Misteków okazał się wyjątkowy do tego typu badań, gdyż Mistekowie początkowo wznieśli swe miasto na szczycie góry, a po epidemii w 1545 roku opuścili je i wybudowali nowe w dolinie. Dzięki temu w Teposcolula-Yucundaa zachowały się masowe groby osób, co do których – w oparciu o świadectwa historyczne i archeologiczne - wiadomo, że zmarły podczas epidemii w latach 1545-50, a ponadto większość pochówków pozostawała nienaruszona do momentu przybycia tam archeologów.

a) Mapa przedstawiająca stanowisko archeologiczne Teposcolula-Yucundaa w stanie Oaxaca;
b) miejsce pochówku; c) szkielet z zachowanym DNA bakterii Salmonella enterica
(źródło ilustracji: Nature)

Badacze pod kierunkiem Åshilda Vågene zastosowali metodę analizy komputerowej DNA i wykorzystali nowy program służący do skanowania wszystkich bakterii jednocześnie. Pozwoliło to na wykazanie obecności DNA bakterii Salmonella enterica. Uczeni byli również w stanie zrekonstruować genom bakterii i ustalili, że był to serotyp Paratyphi C. Bakteria ta wywołuje dur brzuszny (tyfus) i zdaniem badaczy mogła być przyczyną epidemii. Jednocześnie jest to pierwszy bezpośredni dowód zakażenia tą chorobą w Nowym Świecie. Salmonella rozprzestrzenia się poprzez jedzenie lub wodę i mogła dotrzeć do Meksyku wraz z udomowionymi zwierzętami, gdyż w Europie była znana już w czasach Średniowiecza.

Masowy pochówek w Teposcolula-Yucundaa
(fot. Christina Warinner, Projekt Archeologiczny Teposcolula-Yucundaa)

W 24 próbkach pobranych ze szczątków na cmentarzu w Teposcolula-Yucundaa bakterię Salmonella enterica zidentyfikowano w dziesięciu przypadkach. Pięć pozostałych próbek pochodziło z  pochówków osób zmarłych przed konkwistą hiszpańską i nie natrafiono tam na ślady bakterii.

Wielki Plac w Teposcolula-Yucundaa
(fot. Christina Warinner, Projekt Archeologiczny Teposcolula-Yucundaa)

Alexander Herbig (jeden z współautorów publikacji) podkreśla jednak, że należy być bardzo ostrożnym w wysuwaniu ostatecznych wniosków. Co prawda przetestowano DNA dla wszystkich bakterii chorobotwórczych, dla których dostępne są informacje o genomach, jednak jest możliwe, że istniały całkowicie nieznane bakterie lub wirusy. Dlatego nie można z całkowitą pewnością przyjmować, że Salmonella enterica była przyczyną epidemii cocoliztli, choć powinna być brana pod uwagę.