Odtworzenie stroju "Czerwonej Królowej" z Palenque

Oryginalny artykuł: Por vez primera exhiben integro el ajuar funerario de la Reina Roja de Palenque

W 672 r. n.e., w wieku około 50-60 lat, zmarła w Palenque pani Tz’akbu Ajaw, żona króla K’inich Janahb Pakal. Została pochowana w tamtejszej Świątyni XIII, a jej grobowiec odkryli w 1994 roku Arnoldo González Cruz (kierujący Projektem Archeologicznym Palenque) i Fanny López, nadając kobiecie przydomek „Czerwonej Królowej”. W komnacie grobowej znajdowały się setki rozproszonych paciorków i fragmentów mozaiki, które niegdyś stanowiły ozdoby stroju królowej. Obecnie, po niemal 500 latach, badacze z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) postanowili dokładnie odtworzyć wyprawę grobową pani Tz’akbu Ajaw i ukazać ją w całej wspaniałości. Zrekonstruowana wyprawa grobowa jest obecnie po raz pierwszy prezentowana na wystawie „Złote Królestwa” (Golden Kingdoms) w Museum J.Paul Getty (Los Angeles, USA), od 28 lutego będzie mogła być podziwiana w Metropolitan Art Museum (Nowy Jork, USA), po czym zajmie szczególne miejsce w Museo Alberto Ruz Lhuillier w Palenque (Meksyk).

Odtworzony strój pani Tz’akbu Ajaw na wystawie w Museum J. Paul Getty w Los Angeles

(fot. Abril Buendía, INAH)

Rekonstrukcja wyprawy grobowej została przeprowadzona przy wsparciu finansowym Instytutu Badawczego Getty i była oparta na skrupulatnym rejestrze wszystkich znalezionych w grobie artefaktów, który sporządziła ekipa Projektu Archeologicznego Palenque. Już przed kilkoma laty Juan Alfonso Cruz odtworzył wykonaną z malachitu maskę mozaikową i naszyjnik “Czerwonej Królowej”, ale pozostały jeszcze do zrekonstruowania bransolety, pektorał i nakrycie głowy. Z kolei specjaliści, Arturo Romano i Vera Tiesler przeprowadzili badania antropofizyczne i antropometryczne szczątków kostnych kobiety.

Prace przy odtwarzaniu maski, która przykrywała twarz pani Tz’akbu Ajaw
(fot. Mauricio Marat, INAH)

Jednym z głównych wyzwań, przed jakimi stanął Constantino Armendáriz, wykonujący rekonstrukcję ozdób było wierne odtworzenie wszystkich artefaktów w trzech wymiarach. Wymagało to sporządzenia wielu bardzo dokładnych rysunków i modeli, które pozwoliły na ostateczne zmontowanie poszczególnych elementów w jedną całość.

Constantino Armendáriz podczas pracy nad rysunkami (fot. Mauricio Marat, INAH)

Rysunek przedstawiający ozdoby pani Tz’akbu Ajaw (autor: Constantino Armendáriz)

Constantino Armendáriz i Arnoldo González Cruz pragnęli w najbardziej wiarygodny sposób odtworzyć moment, w którym obleczone w całun ciało pani Tz’akbu Ajaw spoczęło w grobie 1236 lat temu. Arnoldo González Cruz, w swej książce „La Reina Roja. Una Tumba Real” (wydanej w 2011 r.) tak opisał ten ceremoniał: „Po odprawieniu rytuałów odpowiednich dla statusu społecznego „Czerwonej Królowej”, jej ciało poddano puryfikacji i pokryto cynobrem. Była odziana w strój z bawełny, który okrywał jej ciało od biustu po kostki nóg. Górną część ciała przykrył natomiast pektorał, wykonany również z bawełny i ozdobiony licznymi paciorkami z jadeitu i muszli. Długie włosy pani Tz’akbu Ajaw zostały splecione, a na jej głowie umieszczono specjalne nakrycie z wizerunkiem zoomorficznego bóstwa, wykonane z mozaiki z jadeitu, muszli i wapienia oraz mające nawet w zaświatach podkreślać pochodzenie kobiety z najwyższej elity”.

Rysunek przedstawiający panią Tz’akbu Ajaw w momencie złożenia do grobu
(autor: Constantino Armendáriz)

Rekonstrukcja nakrycia głowy okazała się wyjątkowo trudnym zadaniem. Constantino Armendáriz musiał odtworzyć je ze 103 fragmentów mozaiki z jadeitu, 14 kawałków muszli i 37 małych kawałków wapienia. Badacz podkreśla, że chociaż pierwsze rysunki kontekstu grobowego wykonał już 12 lat temu, to i tak wierne zmontowanie nakrycia głowy było skomplikowane. Warto tutaj dodać, że pewną pomocą służyły tutaj wizerunki pani Tz’akbu Ajaw, zachowane na zabytkach w Palenque, na których przedstawiono ją w zoomorficznym nakryciu głowy.

Detal z tzw. Panelu z Dumbarton Oaks, przedstawiający panią Tz’akbu Ajaw
z zoomorficznym nakryciem głowy (rysunek Lindy Schele)

Przy odtwarzaniu nakrycia głowy, bardzo ważną rolę odegrały fotografie poszczególnych fragmentów, odpowiednio ponumerowanych zaraz po odkryciu grobowca. Dwa, lekko zakrzywione kawałki muszli odpowiadały oczom, fragment jadeitu w formie litery S przedstawiał nos, dwa inne kawałki muszli w kształcie haczyków stanowiły kły zoomorficznego bóstwa, inne jego zęby.

Fragmenty nakrycia głowy pani Tz’akbu Ajaw (fot. Michel Zacbé / Omar Luis Olguín)

Należało dokładnie obejrzeć kształt każdego fragmentu, co było trudniejsze niż w przypadku maski mozaikowej, gdyż ta odwzorowywała portret postaci ludzkiej, podczas gdy nakrycie głowy przedstawiało istotę zoomorficzną. Przygotowanie modelu było tak skrupulatne, że nawet postanowiono użyć narzędzi, między innymi miniaturowych szpatułek, którymi prawdopodobnie posługiwali się Majowie. Do przyklejenia poszczególnych fragmentów mozaiki zastosowano żywicę kopal, której w czasach prekolumbijskich używano jako substancji lepiącej.

Prace nad montażem nakrycia głowy pani Tz’akbu Ajaw (fot. Mauricio Marat, INAH)

Podobnie przebiegały prace nad odtworzeniem pektorału „Czerwonej Królowej”. Tutaj również rozpoczęto od rejestru fotograficznego wszystkich fragmentów znalezionych na klatce piersiowej kobiety w momencie otwarcia sarkofagu w 1994 roku. Były to 172 paciorki jadeitowe, 4 kawałki obsydianu, 5 fragmentów masy perłowej, dwie perły i kościana igła. Constantino Armendáriz i Arnoldo González Cruz wyjaśnili, że ilość, forma i rozmiar paciorków dowodziły, że były one prawdopodobnie przymocowane do tkaniny i zdobiły jedynie przednią stronę ciała, gdyż właśnie tam znaleziono 90% paciorków. Pektorał był ozdobiony medalionem z wizerunkiem boga Słońca. Każdy paciorek zważono i zmierzono, po czym Constantino Armendáriz wykonał rysunki i połączył wszystkie elementy w jedną całość, przyklejając je na tkaninie.

Medalion zdobiący pektorał pani Tz’akbu Ajaw (fot. Michel Zacbé / Omar Luis Olguín)

Rekonstrukcja pektorału pani Tz’akbu Ajaw (fot. Mauricio Marat, INAH)

„Czerwona Królowa” miała jeszcze diadem na czole, bransolety na rękach, ozdoby uszu, dwa jadeitowe paciorki na kostkach nóg, ozdobny pas i maskę z mozaiki malachitowej. W ten sposób zachowano jej tożsamość dla potomności.

Czytaj też: "Nowe badania "Czerwonej Królowej" z Palenque", "Badania artefaktów z grobu "Czerwonej Królowej" w Palenque", "Miasta Majów - Palenque"