Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część I

Palenque od wieków fascynowało i przyciągało najpierw podróżników, potem pierwszych badaczy, archeologów i wreszcie turystów. Już w 1567 roku Hiszpan Pedro Lorenzo de la Nada dowiedział się o tym mieście od okolicznych mieszkańców. Następna wzmianka o Palenque pochodzi z 1746 roku, a w 1773 roku zakonnik Ramón Ordoñez y Aguilar wysłał grupę ludzi na tereny ruin. Od tego momentu Palenque stało się celem wielu wypraw i żaden inny ośrodek Majów nie może poszczycić się tak długą listą gości w XVIII i XIX wieku. Jeszcze pod koniec XVIII wieku przybyła tu ekspedycja José Antonio Calderona, alkada z Santo Domingo, a po nim architekta Antonia Bernasconi. Potem przyszła kolej na kapitana Antonia del Río (który wraz z 80 Indianami został wysłany w celu oczyszczenia ruin z porastającej je roślinności). Był tu historyk Juan Bautista Muñoz, francuski kapitan Guillermo Dupaix, rysownik Luciano Castañeda i inni.

Panorama Palenque

W 1831 roku dotarł do Palenque Juan Galindo, a rok później hrabia Frederick Waldeck, który spędził wśród ruin ponad dwa lata. Chociaż pozostawione przez niego rysunki stanowią wyraz bardzo subiektywnej wizji miasta i raczej słabo oddają ówczesną rzeczywistość, to jednak świątynia, w której mieszkał podczas swego pobytu została na jego cześć nazwana Świątynią Hrabiego.

Świątynia Hrabiego w Palenque

W 1840 roku zjawili się w Palenque pochodzący z Belize John Herbert Caddy i Patrick Walker, a wkrótce po nich John Lloyd Stephens i Fryderyk Catherwood oraz Desiré Charnay. Wreszcie nadeszła era prawdziwych badaczy, takich jak Alfred P. Maudslay, Alfred Tozzer, Herbert Spinden, Teobert Maler i Edward Seler. Ostatecznie, w latach 40-tych XX wieku, Narodowy Instytut Antropologii i Historii z Meksyku rozpoczął w Palenque zakrojone na szeroką skalę systematyczne wykopaliska archeologiczne, które trwają nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. W przypadku Palenque mamy wiele szczęścia, gdyż zachowało się tu mnóstwo inskrypcji, które nie tylko opowiadają o dziejach miasta, ale również pozwoliły ustalić z dużą dokładnością dynastię rządzącą.

Słowo Palenque oznacza palisadę i pochodzi od drewnianego ogrodzenia otaczającego niegdyś ruiny. Miasto nazywało się dawniej Lakamhá – wielkie wody, w nawiązaniu do przepływających w okolicy licznych rzek i strumieni, z których najważniejszym jest Otulum. 

Lakamha' - wielkie wody
(blok glificzny z tzw. Płyty Dupaix, Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Z kolei pojawiająca się w inskrypcjach nazwa Baakal odnosiła się do całego królestwa, którego stolicą było Palenque.

Blok glificzny k'uhul baakal ajaw - boski władca Palenque
(detal z  Panelu 96 Glifów, kopia w Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Tereny Palenque były już zamieszkane w późnym okresie preklasycznym (lata 250 p.n.e. - 150 n.e.), jednak znana nam historia miasta rozpoczyna się w V wieku n.e. Pierwszym władcą Palenque i jednocześnie założycielem dynastii był K’uk’ Bahlam I, rządzący w latach 431-435. Niestety niewiele wiemy o tym, jak wyglądało miasto w początkowym okresie swego istnienia, gdyż większość zachowanych budowli pochodzi z czasów późniejszych władców. Najstarszym kompleksem architektonicznym jest tak zwana Grupa Północna, obejmująca niewielkie świątynie wzniesione na wspólnej platformie.

Grupa Północna

Z dość wczesnego okresu miasta pochodzi też boisko do gry w piłkę, znajdujące się w niewielkiej odległości od budowli Grupy Północnej.

Boisko do gry w piłkę w Palenque

Przypuszczalnie pierwszą stolicą królestwa Baakal było wspominane w retrospektywnych tekstach Toktahn, a Lakamha' pojawia się dopiero w inskrypcji pochodzącej z tzw. Panelu Wojowników, odnalezionego przez archeologów w 1993 roku w Świątyni XVII. Panel został co prawda wyrzeźbiony w czasach znacznie późniejszych, za panowania K'inich Kan Bahlam II,  ale tekst wspomina oficjalne założenie nowej stolicy w 490 roku przez trzeciego władcę, noszącego imię Butz'aj Sak Chihk. 



Panel Wojowników ze Świątyni XVII

Władzę w Palenque objęli kolejno: Ahkal Mo' Nahb I, K'an Joy Chitam I, Ahkal Mo' Nahb II, Kan Bahlam I i Ix Yohl Ik'nal - królowa w pełnym znaczeniu tego słowa. Niestety czasy jej rządów nie okazały się spokojne, gdyż w 599 roku miasto zostało zaatakowane przez Calakmul.

Wizerunek Ix Yohl Ik'nal i zapis glificzny jej imienia
(detal z sarkofagu K'inich Janahb Pakal I,
replika w Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Kolejny atak ze strony Calakmul miał miejsce w 611 roku, gdy na tronie Palenque zasiadał Ajen Yohl Mat, przypuszczalnie syn królowej. Miasto zostało zniszczone i przeżywało zapaść spowodowaną śmiercią ważnych dostojników. Dopiero z czasem zyskało ogromne znaczenie na ziemiach Majów, a stało się to dzięki królowi K’inich Janahb Pakal I, który objął władzę w 615 roku w wieku zaledwie dwunastu lat. Pomagała mu jednak matka Ix Sak K’uk’, która aktywnie uczestniczyła w życiu politycznym miasta i trwale zapisała się na kartach historii.

Zapis glificzny imienia władcy K'inich Janahb Pakal
(blok glificzny z Panelu 96 Glifów,
kopia w Muzeum Albertu Ruz Lhuillier w Palenque)

Pakal doprowadził miasto do niebywałego rozkwitu. Punktem centralnym miasta stał się Pałac – kompleks budowli wznoszonych w różnych okresach, usytuowany na platformie o wymiarach 100 na 80 metrów, wyniesionej na wysokość dziesięciu metrów. Wieża z czterema poziomami i wąskimi schodami prowadzącymi na szczyt mogła służyć do obserwacji astronomicznych lub odgrywać rolę wieży strażniczej.



Pałac w Palenque

Pałac to prawdziwy labirynt komnat ze sklepieniami łukowymi, ścianami pokrytymi stiukowymi i kamiennymi dekoracjami. Połączone korytarzami budowle wzniesiono wokół wewnętrznych dziedzińców. Główne wejście do Pałacu stanowiły schody po stronie południowej. Dom A, zajmujący wschodnią część Pałacu, został poświęcony w 668 roku. Jego filary zostały ozdobione modelowanymi w stiuku scenami, przedstawiającymi przypuszczalnie K'inich Janahb Pakal I podczas najróżniejszych ceremonii. Podobne dekoracje pojawiają się też na filarach Domu D po stronie zachodniej.

 

Wymodelowane w stiuku sceny zachowane na filarach Domu A w Pałacu

Pałac udekorowany był też modelowanymi w stiuku kartuszami, które najprawdopodobniej zawierały wizerunki wcześniejszych władców jako otaczanych kultem przodków.

Jeden z zachowanych kartuszy, zdobiących zewnętrzne ściany Pałacu

Z kolei Dom C w Pałacu został wzniesiony w celu upamiętnienia wojennych zwycięstw króla Pakala, dzięki którym Palenque zyskało silną pozycję w rejonie. Na dziedzińcu zachowały się ustawione wzdłuż schodów płyty z reliefami, które przedstawiają postacie jeńców z Santa Elena i Pomona, pojmanych w 659 roku.

Dziedziniec we wschodniej części Pałacu
z zachowanymi płytami przedstawiającymi wizerunki pojmanych jeńców

W zachodniej części Pałacu wznosi się Dom E, nazwany przez Majów Sak Nuk Naah, który został poświęcony w 654 roku. W czasach Majów pokryty był białym stiukiem, co wyróżniało go na tle innych budowli, malowanych zazwyczaj na czerwono. Zewnętrzne ściany ozdobiono medalionami i niebiesko-pomarańczowymi symbolami, niekiedy w formie czteropłatkowych kwiatów.

Zapis glificzny Sak Nuk Naah
(blok glificzny z Panelu 96 Glifów,
kopia w Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Na ścianie możemy dostrzec owalną płytę przedstawiającą scenę objęcia tronu przez Pakala. Po lewej stronie widzimy Ix Sak K’uk’, która wręcza swemu synowi szczególne nakrycie głowy - hełm ko'haw, stanowiący jedno z insygniów władzy królewskiej. Po prawej można dostrzec samego Pakala siedzącego na tronie w formie dwugłowego jaguara.

Panel Owalny z Pałacu

Budowla Sak Nuk Naah - jak wynika z zachowanych inskrypcji - stanowiła salę tronową i główną siedzibę nie tylko króla K'inich Janahb Pakal I, ale i późniejszych władców Palenque.

Czytaj też: Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część II
                 Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część III
                 Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część IV