Majańscy pisarze i rzeźbiarze

Dzięki ogromnemu postępowi w odczycie starożytnego pisma Majów w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku, wiele dowiedzieliśmy się także o tych, którzy tego pisma używali. Znamy ich imiona, tytuły, funkcje, patronów. Wiemy, że pełnili ważną rolę w życiu kulturalnym i społecznym i zajmowali wysoką pozycję w klasycznym społeczeństwie majańskim. Ich obowiązki prawdopodobnie miały o wiele szerszy zakres niż tylko sztuka pisania, malowania i rzeźbienia, a (przynajmniej) niektórzy z całą pewnością pochodzili z rodzin królewskich.

We wcześniejszych okresach artyści pozostawali anonimowi, ale w późnym klasyku wielu pisarzy i rzeźbiarzy zaczęło dumnie podpisywać swoje dzieła w kamieniu i na ceramice. Pisarze pisali pędzelkami przy  pomocy kolorowych pigmentów na papierze, ceramice, tkaninach, drewnie oraz innych materiałach, rzeźbiarze rzeźbili w kamieniu, drewnie, kości, jadeicie, na muszlach.

--------------------

Czytaj także: Wyrób kodeksów (papier, pigmenty i pędzelki) - Kodeksy Majów

--------------------

tz’i-bi  tz’ib   pisać, malować	AJ-TZ’IB-ba   aj tz’ihbpisarz, malarz	u-tz’i-ba   u tz’ihb(oto) pismo (kogo?) + imię pisarza	yu-xu[lu]   yuxul(oto) rzeźbienie (kogo?) + imię pisarza

Rys. J. Montgomery

Logograf TZ’IB przedstawia elegancką dłoń pisarza, który delikatnie trzymając pędzelek między palcami kreśli znaki. Pędzelek lub rylec oraz paleta z muszli to podstawowe wyposażenie pisarza i symbole, dzięki którym łatwo go rozpoznać w ikonografii.

 

Według Majów pismo wynalazł bóg Itzamnaaj, który czasem pojawia się na ceramice z okresu klasycznego ucząc innych pisma i liczenia. Często przedstawiany jest królik-pisarz, w Kodeksie Mardyckim bóg Chahk pisze i maluje, natomiast generalnie patronami pisma i rachuby czasu są znani z Popol Vuh małpy-pisarze i artyści, o imionach Hun Batz i Hun Chuen (Jeden Małpa-Czepiak i Jeden Małpa-Wyjec). Byli oni bliźniakami i starszymi braćmi przyrodnimi innej pary – Bohaterskich Bliźniaków.

 

yu-xu[lu]-ji K’AN-TUN-ni, yuxuliij k’ahn tuun, wyrzeźbił(a) kamienną ławę

Najpiękniejsza majańska kaligrafia: panel 96 glifów z Palenque (fot. Boguchwała Tuszyńska)

 

Wykorzystywano kamień dostępny w danej okolicy, najczęściej wapień, ale także piaskowiec w okolicach Quiringua, Tonina i Pusilha, tuf wulkaniczy w Copan, czy bazalt na Wyżynach Majańskich. Kamień był z grubsza przycinany w kamieniołomie i transportowany do warsztatu, gdzie artysta najpierw szkicował kształty na kamieniu, a potem rzeźbił. W okresie klasycznym Majowie nie używali powszechnie metalu – narzędzia były robione z kamienia (krzemienia, obsydianu) i drewna.

--------------------

Czytaj także: Sekrety starożytnej biżuterii - Co się nie udało Kolumbowi - Handel na ziemiach Majów - Szlaki handlowe a upadek Majów – Jadeit 

--------------------

 

Nad jednym dziełem mogło pracować kilku artystów, niekiedy podpis tego samego artysty pojawia się na kilku zabytkach. Nadal nie wiemy nic o kształceniu i organizacji pracy, ale możemy przypuszczać, że istniała pewna hierarchia, ponieważ wśród tytułów pojawiają się: baah cheb ‘pierwszy pędzel’ i baah uxul ‘pierwszy rzeźbiarz’. Tak więc najprawdopodobniej w majańskich pracowniach pod okiem mistrza kształcili się przyszli artyści, przy czym mistrz odpowiadał za projekt i nadzór, a jego uczniowie wykonywali różne elementy projektu.

 

Szczególnie wielu utalentowanych artystów zatrudniali władcy Piedras Negras. Wypracowali oni swoją własną stylistykę o niezwykłym realizmie i dynamice, która wywarła wpływ także na sztukę innych miast.

 

Tron 1 z Piedras Negras (fot. Wikimedia Commons)

 

Bibliografia:

• Coe, Michael D., and Mark Van Stone. 2005. Reading the Maya Glyphs. 2 ed. Thames & Hudson.
• Miller, Mary, and Karl Taube. 2011 [1993]. An Illustrated Dictionary Of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. Thames & Hudson.
• Montgomery, John. Dictionary of Maya Hieroglyphs. FAMSI.
• Stone Andrea, and Marc Zender. 2011. Reading the Maya Art. A Hieroglyphic Guide to Ancient Maya Painting and Scultpure. Thames & Hudson. 
• Wagner, Elizabeth. 2006/7. And Then It Was Sculpted, the Precious Stone - the Maya Stonemasons and Sculptors. In: Nikolai Grube (ed.). Maya - Divine Kings of the Rain Forest. h.f.ullmann.