Handel na ziemiach Majów

Ogromne zróżnicowanie ziem Majów pod względem geograficznym sprzyjało rozwojowi handlu, stanowiącego integralną część gospodarki i uzależniało od siebie poszczególne rejony. Już od późnego okresu preklasycznego szlaki handlowe wiodły głównie drogą rzeczną lub morską. Najlepszą sieć rzeczną miała strefa centralna, gdzie rzeki Pasión i Chixoy wpadają do wielkiej rzeki Usumacinta, tworząc najdłuższą trasę komunikacyjną w zachodniej części świata Majów. Umożliwiała ona bezpośredni kontakt pomiędzy wyżynnymi terenami Gwatemali a rejonami Petén oraz wybrzeżem Zatoki Meksykańskiej. Z kolei na wschodzie rzeka Motagua (w pobliżu obecnej granicy pomiędzy Gwatemalą i Hondurasem) i jej dopływy stanowiły najważniejszy szlak handlowy prowadzący do Morza Karaibskiego, podczas gdy rzeki Belize i New River wiodły w głąb lądu.



Wody Morza Karaibskiego stanowily jeden z ważnych szlaków handlowych Majów

Miasta Majów położone wzdłuż wybrzeży Morza Karaibskiego wykorzystywały drogę morską. Łodzie wykonywano z jednego pnia drzewa, z lekko wzniesionymi sterem i rufą. Niektóre łodzie były na tyle duże, że mieściły nawet kilkadziesiąt osób. W przypadku transportu morskiego Majowie ustawiali znaki pomagające w bezpiecznym dobijaniu do brzegu lub wskazujące miejsca niebezpieczne dla nawigacji, jak mielizny lub rafy. Porty budowano w miejscach strategicznie ważnych, czyli na wyspach, u ujścia rzek lub w osłoniętych zatokach. Wokół półwyspu Jukatan istniało co najmniej pięćdziesiąt ważnych portów handlowych. Najważniejszymi z nich były: Jaina, Xcambó, Xelhá, Xcaret, Chakalal, Xicalango, Emal, Isla Cerritos, Tancah i Tulum. Większość portów miała mola i rampy do załadunku towarów.



Sceny z Kodeksu Drezdeńskiego pozwalają nam poznać, jak wyglądały łodzie Majów

Źródła z epoki kolonialnej podają, że w miastach Majów znajdowały się wielkie targowiska, najczęściej przy głównych placach. Wymiana handlowa obejmowała najróżniejsze towary. Z rejonu rzeki Motagua sprowadzano jadeit – kamień o zielono-niebieskim połyskliwym odcieniu, który stał się dla Majów symbolem oddechu, życia, urodzaju i władzy. Był zatem szczególnie cenny i od najdawniejszych czasów stosowany do wytwarzania ozdób (naszyjników, bransolet, pektorałów, diademów, pierścieni), przedmiotów rytualnych, a przede wszystkim masek pośmiertnych i do inkrustacji zębów. Majowie okazali się wspaniałymi rzemieślnikami, gdyż obróbka jadeitu jest bardzo trudna. Biorąc pod uwagę twardość jadeitu (6,5-6,8 w skali Mohra) i fakt, że Majowie byli całkowicie pozbawieni metalowych narzędzi, rzeźbienie przedmiotów z jadeitu było znaczącym osiągnięciem technicznym i jego obróbka wymagała wielkiej cierpliwości, zdolności i czasu.

Jadeitowe ozdoby znalezione w Palenque
(Muzeum Alberto Ruz Lhuilier w Palenque)

Z wyżynnych obszarów Gwatemali docierały głównie hematyt, cynober, piryt, serpentyn i obsydian. Obsydian, podobnie jak krzemień, stosowano do wyboru narzędzi tnących, grotów strzał, noży i toporków, a także przedmiotów o charakterze rytualnym, zwanych „ekscentrycznymi”, które umieszczano w grobowcach i depozytach ofiarnych podczas poświęcania budowli.

Majańskie przedmioty z krzemienia i obsydianu
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Z północnego Jukatanu wysyłano sól i solone ryby, miód, wosk i sznury. Chiapas znane było z bursztynu. Na nizinnych ziemiach Majów wyrabiano papier z kory drzewnej. Stad też sprowadzano żywicę kopal (paloną jako kadzidło), krzemień, barwniki, tytoń, skóry jaguara oraz pióra egzotycznych ptaków. 

Pojemniki do przechowywania barwników
(Muzeum na terenie stanowiska archeologicznego w Zaculeu, Gwatemala)



Pióra egzotycznych ptaków służyły do przygotowywania nakryć głowy
i bogatych strojów, używanych szczególnie podczas tańca.
(Replika malowidła z Budowli 1 w Bonampak,
Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Ziemie o szczególnie wilgotnym klimacie wykorzystywano na uprawę kakaowca, którego owoce nie tylko służyły do przygotowywania napojów, ale również były stosowane jako środek płatniczy. Z terenów nadmorskich pochodziły kolce płaszczki (niezbędne do aktów samoofiary) oraz muszle. Majowie szczególnie cenili dwa rodzaje muszli: Spondylus (muszle ostryg) i Oliva (perłopławy), które służyły do wykonywania ozdób i jako dary ofiarne.

Talerz ceramiczny z muszlami, pochodzący z depozytu ofiarnego
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Majańskie ozdoby z muszelek
(Muzeum Fuerte de San Miguel w mieście Campeche)

W okresie postklasycznym pojawiły się też na ziemiach Majów wyroby z turkusów. Turkusy były bardzo cenione przez mieszkańców Mezoameryki i sprowadzano je z bardzo daleka. Największe kopalnie znajdowały się na północy dzisiejszego Meksyku i na południowych krańcach obecnych Stanów Zjednoczonych.



Dysk inkrustowany turkusem, znaleziony w Chichén Itzá
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Jednak dzięki wymianie handlowej turkusy docierały na tereny niemal całej Mezoameryki. Z turkusów wykonywano najróżniejszego rodzaju maski, figurki, rękojeści noży, dyski i biżuterię. Rzemieślnicy często łączyli kunsztownie turkusy z obsydianem, pirytem i muszlami morskimi.

Zobacz też: Fotogaleria:Jadeit i Fotogaleria: Turkus