Miasta Majów: Copán (Honduras) - część III

Czytaj także:
Miasta Majów: Copán (Honduras) - część I
Miasta Majów: Copán (Honduras) - część II



W 763 roku na tronie Copán zasiadł szesnasty władca o imieniu Yax Pasaj Chan Yopaat. Przyczynił się on do powstania kolejnych, wyjątkowo pięknych dzieł sztuki.

                       Imię władcy Yax Pasaj Chan Yopaat wyrzeźbione glifami pełnofigurowymi
                                    (ława w tzw. Domu Bakabów w dzielnicy Las Sepulturas;

                                         Regionalne Muzeum Archeologiczne w Copán Ruinas)

Yax Pasaj Chan Yopaat pozostawił po sobie, między innymi, kilkanaście ołtarzy (z lat 764-822) i dwie stele.

Ołtarz G3 z 771 roku, wzniesiony z okazji końca siedemnastego k’atuna

Ołtarz G2  z 795 roku

Ołtarz G1 z 800 roku

Jednym z piękniejszych zabytków wykonanych w czasach Yax Pasaj Chan Yopaat jest Ołtarz U, w formie tronu ozdobionego wizerunkiem boga słońca – K’inich Ajaw.

Ołtarz U
(Regionalne Muzeum Archeologiczne w Copán Ruinas)

W miejscu gdzie wznosiła się Rosalila, którą z czasem przykryła kolejna platforma, powstała Świątynia 16, monumentalna budowla o wysokości około dwudziestu metrów. Na szczyt piramidy prowadzą schody długości dziewiętnastu metrów. W kilku miejscach schody są ozdobione rzeźbionymi panelami. Na szczycie piramidy wznosiło się sanktuarium z ławą pokrytą rzeźbioną mozaiką przedstawiającą węża wizji.

Świątynia 16

U stóp piramidy ustawiono Ołtarz Q z wizerunkami szesnastu kolejnych władców miasta, począwszy od K’inich Yax K’uk’ Mo’ aż po Yax Pasaj Chan Yopaat. Postacie, przy których pojawiają się glify imion, wyrzeźbiono z czterech stron, w porządku chronologicznym. K’inich Yax K’uk’ Mo’ przekazuje symbolicznie insygnia władzy bezpośrednio królowi Yax Pasaj. W depozycie ofiarnym pod ołtarzem złożono szkielety piętnastu jaguarów, po jednym dla każdego ze zmarłych przodków.

Ołtarz Q. W centrum K'inich Yax K'uk' Mo' (po lewej) przekazuje insygnia władzy królewskiej
Yax Pasaj Chan Yopaat (po prawej). Za K'inich Yax K'uk' Mo' siedzi jego syn i następca,
a za Yax Pasaj widzimy piętnastego władcę (Muzeum Rzeźby w Copán)

Na górnej płycie ołtarza wyrzeźbiono inskrypcję, z której dowiadujemy się, że w 426 roku dostojnik imieniem K’uk’ Mo’ przyjął berło-sceptr z wizerunkiem boga K’awiil, symbol władzy królewskiej, a trzy dni później ustanowił dynastię, przyjmując tytuł K’inich Yax K’uk’ Mo’. Ołtarz został poświęcony przez Yax Pasaj Chan Yopaat w grudniu 775 roku, podczas uroczystych obchodów zakończenia czwartej części dziewiątego k’atuna.

Ołtarz Q poświęcony w 775 roku

Przy zachodnim dziedzińcu Akropolu, stanowiącego sztuczną platformę wzniesioną na wysokość jedenastu metrów, oprócz Świątyni 16 powstała również Budowla 11, gdzie archeolodzy odnaleźli kamienne głowy boga Pawahtuun, który zgodnie z wierzeniami Majów podtrzymywał sklepienie niebieskie.

Budowla 11

Kamienna głowa przedstawiająca boga Pawahtuun

Z kolei na fasadzie południowej Budowli 11 – zwanej Trybuną Widzów – zachowało się wiele tekstów glificznych i rzeźb.

Jedna z rzeźbionych postaci zdobiących tzw. Trybunę Widzów

Drugi dziedziniec Akropolu otoczony jest ołtarzami, świątyniami i budowlami pokrytymi ciekawymi płaskorzeźbami. Maska na Schodach Jaguarów na wschodnim dziedzińcu przedstawia być może „nocne słońce” i wiąże się z planetą Wenus, gdyż pojawia się na niej glif ek’ (gwiazda).



Maska na Schodach Jaguarów

Yax Pasaj Chan Yopaat polecił też wzniesienie Świątyni 18, która została ozdobiona tekstem glificznym i panelami przedstawiającymi króla podczas tańca rytualnego.

Świątynia 18

Panel z wizerunkiem Yax Pasaj Chan Yopaat podczas rytualnego tańca

Budowla ta stała się też miejscem pochówku władcy. Ustawiono tutaj później Stelę 11, której jedna strona przedstawia zmarłego władcę i pod względem ikonograficznym nawiązuje do sztuki z Palenque, gdyż stamtąd właśnie pochodziła matka Yax Pasaj Chan Yopaat. Po drugiej stronie steli wyrzeźbiono tekst glificzny podający, że wraz z tym władcą dobiegła końca dynastia, zapoczątkowana przez K’inich Yax K’uk’ Mo’.

 

                                                                            Stela 11

Na południe od Akropolu rozciąga się kompleks wzniesionych wokół dziedzińców budowli o charakterze rezydencjalnym, znany jako El Cementerio lub Grupa 10L-2. Tutaj miał swój pałac król Yax Pasaj Chan Yopaat.

Pałac Yax Pasaj Chan Yopaat, określony przez archeologów jako Budowla 32

Rekonstrukcja pałacu Yax Pasaj Chan Yopaat
(Muzeum Rzeźby w Copán)

W tej części miasta zachowała się też Budowla 29, która zdaniem archeologów stanowiła sanktuarium, miejsce kultu przodków, w tym założyciela dynastii. W specjalnych niszach Majowie być może umieszczali dary ofiarne lub stawiali figurki przedstawiające bóstwa lub przodków. Fasadę ozdobiono kartuszami słońca trzymanymi przez postacie nadprzyrodzone.

Rekonstrukcja fragmentu fasady Budowli 29 (Muzeum Rzeźby w Copán)

Detal fasady Budowli 29

Na północny wschód od centrum Copán rozciąga się dzielnica zwana Las Sepulturas, obejmująca dziesiątki budowli, zgrupowanych wokół kilkunastu dziedzińców. Te kompleksy rezydencjalne były  zamieszkiwane przez dostojników, kapłanów, artystów, rzemieślników i być może wojowników. Archeolodzy odnaleźli tam wiele przedmiotów codziennego użytku, ozdoby z muszli, szczątki tkanin, wyrobów ze skóry i koszy. Znaleziono też liczne pochówki z ofiarami grobowymi. Budowle wznoszono tu w okresie od wczesnego okresu klasycznego aż do 800 roku.

Las Sepulturas - jeden z dziedzińców otoczonych budowlami rezydencjalnymi

W Las Sepulturas, przy Dziedzińcu A, wznosi się Budowla 9N-82, znana też jako Pałac Skryby lub Pałac Bakabów. Fasada tej rezydencji jest bogato zdobiona, między innymi postaciami mogącymi reprezentować majańskich skrybów.

Budowla 9N-82

Rekonstrukcja Budowli 9N-82
(Muzeum Rzeźby w Copán)

We wnętrzu budowli ustawiono kamienną ławę, poświęconą w 781 roku i ozdobioną tekstem wyrzeźbionym glifami pełnofigurowymi.

Fragment inskrypcji zdobiącej ławę w tzw. Domu Bakabów w dzielnicy Las Sepulturas

  (Regionalne Muzeum Archeologiczne w Copán Ruinas)

Na początku IX wieku Copán zaczęło chylić się ku upadkowi. W 822 roku tron objął ostatni władca imieniem Ukit Took’. Zamierzał wznieść ołtarz upamiętniający tę ceremonię, ale rzeźby nigdy nie ukończono.

Ołtarz L z wizerunkami Yax Pasaj Chan Yopaat i Ukit Took'
z ostatnią i nigdy nie ukończoną inskrypcją

Do upadku i opuszczenia miasta przyczynił się niewątpliwie nadmierny wzrost demograficzny. Badania wykazały, że w końcowych latach swej świetności Copán nie mogło wyżywić wszystkich mieszkańców i zmuszone zostało do sprowadzania żywności z zewnątrz. Analiza odnalezionych szkieletów ludzkich potwierdziła przypuszczenia o niedożywieniu i chorobach wśród ludności. Do takiej sytuacji doprowadziły najprawdopodobniej wylesienie i erozja gleby, powodujące degradację środowiska naturalnego.