Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część III

Czytaj też: Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część I
                 Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część II

K’inich Kan Bahlam II objął władzę w 684 roku. Największym projektem architektonicznym nowego króla stały się trzy świątynie, określane współcześnie jako Grupa Krzyża. Ich elementy ikonograficzne i wyrzeźbione na ogromnych panelach inskrypcje glificzne miały służyć podkreśleniu związku władcy z bogami–patronami miasta i umocnić jego prawo do dziedziczenia tronu. 

Zapis glificzny imienia K'inich Kan Bahlam
(blok glificzny z balustrady Świątyni Liściastego Krzyża,
Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Grupa Krzyża obejmuje wzniesione wokół wspólnego placu trzy budowle, które nawiązują do tradycji kompleksów triadycznych, a więc symboliki trzech kamieni stworzenia. Na szczytach platform piramidalnych zbudowano świątynie, których wnętrza ozdobiono wielkimi rzeźbionymi panelami z wizerunkami władcy i długimi inskrypcjami glificznymi. Każda z trzech piramid została poświęcona jednemu z trzech bogów, do których odwoływali się królowie Palenque, znanych jako tak zwana Triada z Palenque. Określamy ich jedynie rzymskimi cyframi, jako GI, GII i GIII (G - od angielskiego słowa god - bóg), gdyż ich imiona nie zostały jeszcze w pełni odczytane.

GI (rysunek Mark Van Stone)

GII (Unen K'awiil) (rysunek Mark Van Stone)

GIII (bóg-jaguar świata podziemnego) (rysunek Mark Van Stone)

Sanktuaria takie były nazywane przez Majów waybil – miejsce uśpienia (jako, że przebywali tam uśpieni bogowie, których można było jakby obudzić i przywołać dopiero podczas rytuałów) – bądź też pibnaah. To ostatnie wyrażenie ma dwa różne znaczenia. Z jednej strony można je tłumaczyć jako „podziemny dom”, w nawiązaniu do pojmowania piramid jako gór, we wnętrzu których władcy świata ziemskiego mogą kontaktować się bezpośrednio przez portale z przodkami i bóstwami. Drugie możliwe tłumaczenie – „łaźnia” – również jest tutaj uzasadnione. Łaźnie były nie tylko miejscami puryfikacji. Kobiety majańskie rodziły dzieci właśnie w łaźniach, a trzy świątynie Grupy Krzyża symbolizują miejsca narodzin bogów ze wspomnianej Triady.

Świątynia Krzyża

Świątynia Krzyża, najwyższa z trzech piramid, została poświęcona bogu GI, który związany był zarówno ze słońcem, jak i z wodą. Cechowały go spiralne źrenice, znak rybiej płetwy lub wąsów na policzku, ornament z muszli Spondylus na uchu i przedni ząb w kształcie litery T lub kła rekina. Jego głowę zdobiło tak zwane naczynie k’in z kolcem płaszczki, muszlą i motywem przeplatających się taśm. Na kamiennym panelu możemy dostrzec Drzewo Świata, z siedzącym na jego koronie ptakiem niebiańskim.

Fragment panelu ze Świątyni Krzyża
(Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Tekst wspomina nie tylko moment stworzenia świata i ustawienie trzech pierwszych kamieni w dniu 13 sierpnia 3114 roku p.n.e., ale odwołuje się do roku 3121 p.n.e., kiedy to przyszedł na świat Muwaan Mat, uważany za przodka i rodzica bogów Triady z Palenque. Bóg GI narodził się i dotknął stopami ziemi Matwiil (legendarnego miejsca związanego z Palenque) w dniu 21 października 2360 roku p.n.e.

Świątynia Liściastego Krzyża

Świątynia Liściastego Krzyża została poświęcona bogu GII, identyfikowanemu z bogiem K’awiil. Narodził się on 8 listopada 2360 roku p.n.e. Panel ze świątyni przedstawia Drzewo Świata w formie stylizowanej kukurydzy, wyrastającej z maski potwora lilii wodnej, symbolu wodnego świata podziemnego. Wśród gałęzi drzewa można dostrzec kaczany kukurydzy w formie ludzkich głów. Władca K'inich Kan Bahlam II, odziany w siatkową spódniczkę, jeden z atrybutów boga kukurydzy, stoi na pękniętej górze, w miejscu, gdzie wyrosła kukurydza.

Świątynia Słońca (po lewej) i Świątynia XIV (po prawej)

Świątynia Słońca symbolizuje miejsce narodzin boga GIII, utożsamianego z bogiem nocnego słońca – jaguara świata podziemnego. Bóg GIII – wspominany w inskrypcji jako K’inich Tajal Wayib – przyszedł na świat dnia 25 października 2360 roku p.n.e. Panel w Świątyni Słońca przedstawia symbole wojny: dwa skrzyżowane oszczepy i tarczę z wizerunkiem nocnego słońca, spoczywającą na tronie podtrzymywanym przez panów świata podziemnego.

Świątynie Grupy Krzyża zostały poświęcone przez K’inich Kan Bahlam II w 692 roku z okazji końca trzynastego k'atuna. Przed Świątynią Krzyża ustawiono jedyną w Palenque stelę.

Jedyna stela z Palenque, stojąca niegdyś przed Światynią Krzyża
(Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Niegdyś po obu stronach schodów prowadzących na szczyty piramid stały ponad metrowej wysokości ceramiczne kadzielnice z wizerunkami bóstw. Na szczęście zostały one zakopane jeszcze przez samych mieszkańców Palenque i dzięki temu nie tylko przetrwały do naszych czasów, ale nawet zachowały swe oryginalne kolory. Dziś możemy je obejrzeć zarówno w miejscowym muzeum, jak i w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk.

  

Kadzielnice ustawiane w czasach Majów na schodach prowadzących do świątyń w Palenque

(Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Obok Świątyni Słońca wznosi się jeszcze Świątynia XIV z reliefem ukazującym K’inich Kan Bahlam II i jego matkę Ix Tz'akbu Ajaw. Władca przedstawiony jest w trakcie rytualnego tańca i przypuszczalnie scena wiąże się z jego śmiercią i przejściem do świata zmarłych.

Panel ze Świątyni XIV przedstawiający K'inich Kan Bahlam II i jego matkę Ix Tz'akbu Ajaw

K'inich Kan Bahlam II sprawował władzę przez 18 lat, co wraz z rządami K'inich Janahb Pakal dało w sumie 86 lat stabilizacji i rozkwitu miasta. Okazał się również dobrym wojownikiem i politykiem. W 687 roku pokonał królestwo Toniná, nadzorował też wydarzenia w Moral-Reforma, La Mar i Anaite. Kan Bahlam II zmarł w 702 roku nie pozostawiając potomka. Tron zatem objął jego brat K’inich K’an Joy Chitam II. 

Zapis glificzny imienia K'inich K'an Joy Chitam
(blok glificzny z Panelu 96 Glifów, kopia w Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

Przeprowadził on kolejne prace na terenie Pałacu, dodając wiele nowych elementów. Szczególnie piękny jest wielki panel przedstawiający K'inich K’an Joy Chitam II przyjmującego insygnia władzy królewskiej od swoich rodziców. Wszystkie trzy postacie siedzą na tronach nawiązujących symbolicznie do trzech kamieni stworzenia: tronu jaguara, węża i wody. Scenie towarzyszy bardzo długi tekst glificzny, w którym rzeźbiarze użyli glifów kalendarzowych w formie pełnych figur zoomorficznych. 

Scena z Panelu w Pałacu przedstawiająca K'inich K'an Joy Chitam II (w centrum)
i jego rodziców: ojca K'inich Janahb Pakal I (po lewej) i matkę Ix Tz'akbu Ajaw (po prawej)
(Muzeum Alberto Ruz Lhuillier w Palenque)

K'inich K’an Joy Chitam II nie mógł cieszyć się władzą zbyt długo, gdyż w 711 roku Palenque zostało zaatakowane w ramach odwetu przez pokonane wcześniej królestwo Toniná. Król został pojmany i niestety nie znamy dalszych jego losów. Trudno stwierdzić z całkowitą pewnością, czy został złożony w ofierze, czy też po okresie niewoli i poniżenia powrócił jeszcze do Palenque.

Czytaj także: Miasta Majów: Palenque (stan Chiapas, Meksyk) - część IV