O czym pisali Majowie: Nadproże 24 z Yaxchilan

W Muzeum Brytyjskim w Londynie znajduje się przepiękna majańska płaskorzeźba z inskrypcją glificzną: Nadproże 24 z Budowli 23 w Yaxchilan. Jest to jedno z 3 nadproży z tego budynku. W 1882 zostało odkryte i przewiezione do Londynu przez podróżnika Alfreda Maudslaya. Mimo niesprzyjających warunków klimatycznych zachowało się w dobrym stanie – w narożnikach widać nawet resztki barwnika – błękitu majańskiego.

Budowla 23 to yotoot, czyli rezydencja Pani K’abal Xook - małżonki króla Itzamnaaj Bahlam III. Została poświęcona w roku 726 i stanowiła jeden z priorytetowych projektów króla, co świadczy o tym, jak wielką wagę przywiązywano do eksponowanych tu rytuałów ofiarnych, zapewniających łączność z bogami.

Nadproże 24 z budowli 23 w Yaxchilan (fot. Wikimedia Commons)

Płaskorzeźba o wymiarach 1,04x0,74 m i głębokości reliefu do 4,5 cm została wykonana z wapienia.  Wydarzenie jest datowane na dzień 5 Eb 15 Mak według kalendarza majańskiego, czyli 28 października 709 n.e. według kalendarza gregoriańskiego, choć nadproże prawdopodobnie zostało wykonane kilkanaście lat później podczas wznoszenia Budowli 23.

Koło kalendarzowe: 5 Eb 15 Mak Długa rachuba: 9.13.17.15.12 Kalendarz gregoriański: 28.10.709 n.e.

Przedstawia moment składania ofiary przez parę królewską: król Itzamnaaj Bahlam III stoi z  płonącą pochodnią w ręku, a u jego stóp Pani K’abal Xook składa ofiarę ze swojej krwi.

	Płonąca pochodnia w ręku króla. Ogień był potężnym narzędziem, które przemieniało dary ofiarne - jak krew, guma czy tamale – w kłęby dymu i aromatyczne zapachy, które były pożywieniem bogów.
	Królowa przeciąga przez język sznur z kolcami, aby upuścić swojej królewskiej krwi.
	Krew skapuje do miski ofiarnej i wsiąka w papier, który następnie zostanie ceremonialnie spalony, a w dymie być może ukaże się wiadomość od wzywanych bogów lub przodków.

Tekst towarzyszący powyższemu obrazowi opisuje całą sytuację. Użyte w nim słowo ch’ahb (T712) ma bardzo złożoną semantykę: oznacza “być pobożnym”, “odprawiać pokutę”,  “karać” oraz “tworzyć”, a sam glif przedstawia obsydianowy nóż do upuszczania krwi. Tak więc ofiara z krwi to skomplikowany rytuał: zarazem akt religijny, bolesna próba, ale również akt twórczy i prokreacyjny. Ofiara z krwi przebłagiwała i zaspokajała bogów, którzy kontrolowali cykle życiowe, także ludzkie - w takim więc sensie zapewniała przedłużenie gatunku. Dlatego też zapewne ch’ahb pojawia się w tzw. “wyrażeniach genealogicznych”, w których władcy wymieniają imiona swoich rodziców: dziecko jest owocem aktu stworzenia swoich rodziców.

 ch’ahb  “być pobożnym, odprawiać pokutę, karać oraz tworzyć” (rys. J. Montgomery)

“Oto jego wizerunek z płonącą pochodnią podczas składania ofiary.”

“Oto jest ofiara Pana Czterech K’atunów  [imieniem] Itzamnaaj Bahlam.” Tytuł “Pan Czterech K’atunów” oznacza, że król znajduje się w czwartym k’atunie (okresie 20-letnim) swojego życia, czyli między 60 a 80 lat.

“Oto jest wizerunek Pani (?) Xook w czasie składania ofiary.”

W tekście tym król używa tylko trzech z długiej listy swoich tytułów:

Pan Czterech K’atunów, czyli osoba w wieku 60-80 lat.	Strażnik Aj (?)k - druga część tytułu to imię jeńca pojmanego przez władcę. W przypadku króla Itzamnaaj Bahlam III nie umiemy jeszcze odczytać jednego z glifów.	Boski Władca Pa’chan. Jest to jeden z dwóch emblematów używanych przez władców Yaxchilan.

Natomiast królowa nosi enigmatyczny tytuł Kaloomte’, zarezerwowany dla najpotężniejszych dynastii.

W lewym dolnym rogu znajduje się również podpis rzeźbiarza o imieniu Mo’ Chahk, wykonany płytkim reliefem wklęsłym. Obecność podpisu twórcy na tak prestiżowym produkcie świadczy o wysokim statusie społecznym tego zawodu; niektórzy rzeźbiarze i pisarze mogli nawet pochodzić z rodzin królewskich. 

Tak więc jeden z ważnych tematów klasycznych inskrypcji majańskich to samoofiara z krwi składana przez władców, a niekiedy przez innych członków rodziny królewskiej. Inskrypcje wymieniają również tytuły przedstawionych postaci, a niekiedy także imię rzeźbiarza. Tekst ściśle się łączy z towarzyszącym mu obrazem – ikonografia i glify uzupełniają się nawzajem.

Bibliografia:

• Grube, Nikolai, and Simon Martin. 2006/2007. The Dynastic History of the Maya. In: Nikolai Grube. Maya – Divine Kings of the Rain Forest. h.f.ullmann. pp. 149-171.
• Houston, Stephen, David Stuart, and Karl Taube. 2006. The Memory of Bones. Body, Being and Experience among the Classic Maya. University of Texas Press.
• Martin, Simon, and Nikolai Grube. 2008. Chronicle of the Maya Kings and Queens. Thames&Hudson.
• Miller, Mary, and Karl Taube. 1993. An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. Thames&Hudson.
• Stone, Andrea, and Marc Zender. 2011. Reading Maya Art. A Hieroglyphic Guide to Ancient Maya Painting and Sculpture. Thames&Hudson.
• www.britishmuseum.org: Maya relief of royal blood-letting (Yaxchilan lintel 24).
• www.peabody.harvard.edu: Corpus of Maya Hieroglyphic Inscriptions