Miasta Majów: Nim Li Punit (Belize)

Nim Li Punit leży w południowym Belize, w dystrykcie Toledo. Miasto zostało odkryte stosunkowo późno, gdyż dopiero w 1976 roku, przez grupę pracowników Oil Company. Pierwszy raport przygotował Joseph O. Palacio, który dokonał inspekcji ruin i odkrył główny plac ze stelami. 

Platforma ze stelami w Nim Li Punit

To właśnie Joseph O. Palacio nadał miastu nazwę Nim Li Punit, które to wyrażenie w miejscowym języku kekchi oznacza „wielkie nakrycie głowy, wielki kapelusz” i nawiązywało do ikonografii Steli 14, przedstawiającej wizerunek władcy z nakryciem głowy wysokości około jednego metra. Stela 14 rzeźbiona jest tylko z jednej strony i zdaniem uczonych nigdy nie została ustawiona. Po Steli E z Quiriguá jest to najwyższa stela Majów, gdyż ma aż 9,5 metra.

Stela 14

Pierwsze badania na terenie Nim Li Punit przeprowadził Norman Hammond, ówczesny dyrektor British Museum, a oficjalne wykopaliska archeologiczne rozpoczął w 1983 roku Richard Leventhal. W latach 1998-1999 ruszył projekt belizyjski (przy finansowym wsparciu Unii Europejskiej), którym kierowali Juan Luis Bonor i John Morris. Analizę epigraficzną znalezionych inskrypcji przeprowadzili Nikolai Grube, Barbara MacLeod i Phil Wanyerka.

Jedna z budowli rezydencjalnych w Grupie Wschodniej

Centrum miasta obejmuje trzy kompleksy budowli, określone jako grupy: wschodnia, zachodnia i południowa. W Grupie Wschodniej wznoszą się budowle o charakterze rezydencjalnym, a w Grupie Zachodniej znajduje się kilkanaście nie odkopanych jeszcze budowli, ustawionych na dwóch dużych tarasach. W Grupie Południowej zachowało się najwięcej zabytków, w tym boisko do gry w piłkę.

Boisko do gry w piłkę w Nim Li Punit

Grupa Południowa obejmuje przede wszystkim Kompleks Pałacowy i Plac Stel. Budowle 5, 6, 7, 8 i 9 stanowiły rezydencję rodziny królewskiej. Po zachodniej stronie Budowli 5 archeolog Richard Leventhal odkrył w 1986 roku grobowiec ze szczątkami co najmniej pięciu osób, które zostały pochowane w latach 700 – 800 n.e.

Budowla 5

Zmarłym towarzyszyły liczne dary: kilkadziesiąt naczyń ceramicznych, muszle, przedmioty z jadeitu i rzeźbionego kamienia oraz kolce płaszczki. Budowla 5 mogła zatem stanowić szczególne miejsce kultu przodków.

Grobowce w Budowli 5

W Nim Li Punit zachowało się 26 stel, z których siedem (Stele 1, 2, 4, 7, 14, 15 i 21) pokrytych jest rzeźbionymi inskrypcjami glificznymi, opowiadającymi o wydarzeniach z lat 700 – 800 n.e., kiedy to miasto przeżywało okres największego rozkwitu. Plac Stel otoczony jest Budowlami 1, 2 i 3.  Po zachodniej stronie placu, przed Budowlą 2 – będącą najwyższą miejscową konstrukcją piramidalną o wysokości około jedenastu metrów – ustawiono Stele 1 i 2. 

Budowla 2

Stela 1 nadal znajduje się w oryginalnym miejscu i ma wysokość 2,7 metra. Frontowa strona steli przedstawia dwie postacie. Po prawej stronie został ukazany mężczyzna noszący imię Lahun Chan i tytuł k’uhul ajaw (boski władca). Naprzeciwko niego, na kamiennej ławie siedzi kobieta odziana w huipil. W dolnej części steli pojawia się maska świętej góry Witz i wzór plecionej maty – symbol władzy królewskiej. Stela 1 upamiętnia rytuał chok (symbolicznego zasiewu), odprawiony z okazji końca połowy 15-tego k’atuna w dniu 9.15.10.0.0 3 Ajaw 3 Mol (30 czerwca 741 roku).

Stela 1 z 741 roku

Stela 2 była znacznie wyższa – około 4,40 metra – ale niestety leżała połamana i zachowały się jedynie jej fragmenty. Przedstawia trzy osoby: dwie stojące po prawej stronie i jedną siedzącą – po lewej stronie. Postacią centralną, ze szczególnie bogatym nakryciem głowy, jest najprawdopodobniej władca. Inskrypcja wspomina objęcie władzy w obecności króla z Altun Ha oraz poświęcenie steli z okazji końca 15-tego k’atuna w dniu 9.15.0.0.0 4 Ajaw 13 Yax (22 sierpnia 731 roku).

Stela 2 z 731 roku

Przed Budowlą 4 znaleziono Stelę 15, najstarszą w Nim Li Punit, upamiętniającą koniec połowy 14-tego k’atuna – 9.14.10.0.0 5 Ajaw 3 Mak – w dniu 13 października 721 roku n.e. Pod względem ikonograficznym przypomina ona Stelę 2, gdyż również tutaj mamy przedstawione trzy osoby. 

Stela 15 z 721 roku

Na Steli 15 zachowała się najdłuższa z inskrypcji z Nim Li Punit, wspominająca nie tylko ceremonię ustawienia steli i genealogię władcy Waxaklajun Ubaah Chan, ale zawierająca również retrospektywne odniesienie do wydarzenia sprzed dziesięciu k’atunów – 9.4.10.0.0 12 Ajaw 8 Mol – kiedy to 26 sierpnia 524 roku poświęcono inną stelę. Biorąc pod uwagę tak wczesną datę można sądzić, że jest ona związana z założycielem dynastii.

Detal ze Steli 15: władca Nim Li Punit wrzucający
grudki żywicy kopal do kadzielnicy

Budowla 4 – długości około 60 metrów i wysokości 3 metrów – zajmuje wschodnią część placu. Wspomniana Stela 15, a także Stele 10 – 13 stały prawdopodobnie po jej północnej stronie, a Stele 16 – 18 po jej stronie południowej.

Budowla 4

Budowla 3 – długości 24 metrów i wysokości 3 metrów – wznosi się po południowej stronie placu. Przypuszczalnie tutaj stały Stele 19 – 23 i 25. Stela 21 leżała na ziemi i została znaleziona już dawno temu, ale dopiero w 1998 roku archeolodzy przewrócili ja na drugą stronę i wówczas okazało się, że wspaniale zachowała się na niej nie tylko inskrypcja, ale i wizerunek postaci.

Stela 21 z 790 roku

Scena przedstawia władcę K’awiil ? K’inich w bogatym stroju, trzymającego w ręku królewski sceptr. Tekst wspomina koniec 18-tego k’atuna – 9.18.0.0.0 11 Ajaw 18 Mak – w dniu 11 października 790 roku, obchodzony w Uxwitik, który to toponim jest związany z Copán (Honduras), co mogłoby wskazywać na kontakty pomiędzy tymi majańskimi ośrodkami.

Władca K'awiil ? K'inich z królewskim sceptrem
przedstawiony na Steli 21

Na placu znajduje się wiele stojących lub leżących na ziemi gładkich stel. Spośród nich na uwagę zasługuje Stela 3, na której wyrzeźbiono jedynie glif dnia 7 Ajaw, odnoszący się przypuszczalnie do końca 10-tego bak’tuna – 10.0.0.0.0 7 Ajaw 18 Sip – w dniu 15 marca 830 roku.

Plac Stel w Nim Li Punit

Stela 3 ma ponad pięć metrów wysokości. Jest to najpóźniejsza data wyryta na steli w Nim Li Punit.

Wyryty w kamieniu glif dnia 7 Ajaw na Steli 3 w Nim Li Punit