Rośliny lecznicze uprawiane przez Majów w Uxmal

Oryginalny artykuł: Identifican 150 especies de plantas medicinales vivas en la plataforma del Palacio del Gobernador

Specjaliści od medycyny tradycyjnej zarejestrowali ostatnio około 150 najróżniejszych roślin leczniczych, które porastają pobocza majańskiej białej drogi sacbé, prowadzącej do dolnej części  platformy, na której wzniesiono Pałac Gubernatora w Uxmal (stan Jukatan, Meksyk). Zdaniem ekspertów, dawni Majowie specjalnie wybrali ten teren z przeznaczeniem na takie uprawy. Archeolog José Huchim Herrera, dyrektor stanowiska archeologicznego Uxmal przekazał, że mnóstwo roślin, w tym leczniczych, spotyka się co prawda także w innych miejscach w Uxmal, jednak obszar przy platformie Pałacu Gubernatora jest jedynym z tak dużą koncentracją roślin leczniczych. Nie mogły zatem wyrosnąć tam same, ale musiały być uprawiane przez Majów. Jak wskazują badania etnograficzne, rośliny te wykorzystywano na ukąszenia węży, infekcje jelitowe, rany, zgagę, nieżyt i wrzody żołądka oraz na gorączkę.

Poletka na poboczach białej drogi sacbé (fot. Mauricio Marat, INAH)

Pałac Gubernatora wznosi się w części miasta zamieszkiwanej niegdyś przez majańską elitę, gdzie z pewnością znajdowały się nie tylko ogródki, w których uprawiano rośliny lecznicze, ale też poletka kukurydzy, fasoli i kalebasy. W sumie na terenie Uxmal zidentyfikowano 321 gatunków, w tym ponad 200 wykorzystywanych było przez dawnych Majów, którzy znali się na rolnictwie i ziołolecznictwie. Rośliny miały dla nich  nie tylko symboliczne i święte znaczenie, ale były również stosowane w lecznictwie, rzemiośle, jako elementy dekoracyjne i oczywiście do przygotowywania potraw. Tradycja ta jest nadal żywa w wielu wioskach na Jukatanie.

Zioła lecznicze rosnące u podnóża platformy, na której wznosi się
Pałac Gubernatora (fot. Mauricio Marat, INAH)

W celu ochrony tego dziedzictwa - związanego nie tylko bezpośrednio z przyrodą, ale również z medycyną tradycyjną - postanowiono, w ramach specjalnego projektu, zidentyfikować i sporządzić rejestr miejscowej flory. Wszystko rozpoczęło się w 2010 roku, kiedy do Uxmal przybyła dr Nina Méndez Domínguez i wśród licznych ziół rosnących na terenie miasta dostrzegła rośliny lecznicze. Zaproponowała wówczas, aby dokonać ich dokładnego spisu. Zaproszono do współpracy majańską kobietę, pochodzącą z wioski lezącej w pobliżu San Simón (gmina Santa Elena). Sebastiana Zi Cauich jest znana z wiedzy i praktyki z zakresu ziołolecznictwa, które przejęła po swych dziadkach.  

Roślina z rodziny Asteraceae, zwana tajonal w języku Majów (fot. Mauricio Marat, INAH)

Jak podkreśla José Huchim, obie panie - Sebastiana Zi Cauich i dr Nina Méndez Domínguez, dzięki pomocy innych miejscowych osób znających się na roślinach leczniczych oraz botanika Juana Ancona Aragón, zdołały zidentyfikować 150 gatunków roślin leczniczych, skoncentrowanych po wschodniej stronie Pałacu Gubernatora oraz w różnych miejscach stanowiska archeologicznego. Do najważniejszych należą:

1) Bauhinia divaricata, zwana sak ts’orontok w języku Majów;

2) Echinodorus andrieuxii, zwana w języku majańskim wakok;

3) Helicteres baruensis, zwana sutub lub suput, pomagająca wyleczyć dzieci z jąkania się;

4) Malvaviscus arboreus, zwana tamanche, wykorzystywana w leczeniu różnych chorób.

Jedna z 321 roślin zidentyfikowanych w Uxmal (fot. Mauricio Marat, INAH)

Podobnie jak w ogrodach botanicznych, tak i w Uxmal przy poszczególnych roślinach zamieszczono tabliczki z ich nazwami. Podano je nie tylko w języku łacińskim, ale i majańskim. Planuje się przygotowanie poletka uprawnego (milpa), również z ziołami leczniczymi, aby zwiedzający mogli uświadomić sobie, jak one wyglądały w czasach dawnych Majów. José Huchim dodał, że okolice Uxmal znane są z wielkiej różnorodności gatunków, nie tylko flory, ale i fauny. Z tego powodu postanowiono przygotować osobny katalog dotyczący fauny. W świecie dawnych Majów zwierzęta odgrywały znaczącą rolę. Na przykład nietoperze związane były z nocą, ciemnością, śmiercią i składaniem ofiar. Niektóre ptaki natomiast symbolizowały dobrobyt, bogactwo i władzę, a ich pióra były bardzo cenione.