Majańscy skrybowie-malarze z Ek' Balam

Oryginalny artykuł: Ek Balam conto con escuelas de pintores-escribas

Majańskie miasto Ek’ Balam (stan Jukatan, Meksyk), stolica dawnego królestwa Talol, mogło poszczycić się własną grupą wysoko wykwalifikowanych skrybów-malarzy. Leticia Vargas de la Peña i Víctor R. Castillo Borges (archeolodzy z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii w Meksyku) oraz Alfonso Lacadena García-Gallo (specjalista z zakresu epigrafiki Majów, z Universidad Complutense w Madrycie) uważają, że miasto to wyróżniało się wyjątkową tradycją artystyczną, a tamtejsza szkoła skrybów-malarzy znacząco wpłynęła na rozwój tradycji malarskiej w regionie, szczególnie we wczesnym okresie w Chichén Itzá. Niektóre cechy epigraficzne, uważane za reprezentatywne w Chichén Itzá, mają swe pierwowzory w Ek’ Balam. Poza tym, widoczne są podobieństwa w technicznym przygotowywaniu barwników i wygładzaniu powierzchni wapiennych. María Luisa Vázquez de Ágredos dodała, że na podstawie badań z wykorzystaniem mikroskopii elektronowej ustalono, iż w obu ośrodkach stosowano glinę o tym samym składzie chemicznym, pochodzącą z okolicznych jaskiń. 

Detal z malowidła w Ek' Balam (fot. Leticia Vargas de la Peña)

Szkołę skrybów-malarzy z Ek’ Balam wyróżniały barwne malowidła ścienne i piękna kaligrafia. Inskrypcje glificzne i wizerunki postaci, wykonane delikatnymi pociągnięciami pędzla, zwłaszcza na kamieniach szczytowych, są wyjątkowe i niekiedy przypominają tradycję skrybów, którzy wykonywali kodeksy.

Kamień szczytowy 15 z komnaty grobowej Ukit Kan Le'k Tok'  (fot. Leticia Vargas de la Peña)

W okresie od ostatnich trzydziestu lat VIII w. n.e. do początków IX w. n.e., artyści z Ek’ Balam wykorzystywali praktycznie całą dostępną powierzchnię: sufity, zewnętrzne i wewnętrzne ściany pomieszczeń, sklepienia, posadzki, ławy, stiukowe reliefy i rzeźbione elementy architektoniczne. Pozostawili ślady swej pracy na elementach boiska do gry w piłkę, w Pałacu Owalnym i Piramidach Bliźniaczych, a zwłaszcza na Akropolu. Wspominani wyżej uczeni sądzą, że początkowo szkoła skrybów-malarzy w Ek’ Balam została utworzona przez obcych artystów, których do miasta sprowadził władca Ukit Kan Le'k Tok’, zasiadający na tronie w latach 770-801 n.e. To właśnie podczas jego rządów powstał słynny Mural 96 Glifów i malowidła z inskrypcjami glificznymi w Komnacie 22 na Akropolu. Inskrypcja z Komnaty 22 opowiada o ceremoniach związanych z miesiącem Wayeb i o obchodach Nowego Roku, co jest szczególnie ważne, gdyż stanowi pierwszy dowód epigraficzny na temat odprawiania takich rytuałów w późnym okresie klasycznym. O podobnych ceremoniach było bowiem wiadomo jedynie dzięki zapiskom biskupa Diego de Landa.

Fragment Muralu 96 Glifów (rys. Alfonso Lacadena)

Kiedy Ukit Kan Le'k Tok’ postanowił zmienić wygląd frontowej części Akropolu i dodać nowe pomieszczenia, artyści z Ek’ Balam mogli w pełni wykazać się swymi umiejętnościami. Motywem przewodnim w sztuce stała się militarna potęga królestwa. Na zachowanych fragmentach malowideł można dostrzec wojowników z ozdobnymi nakryciami głowy, uzbrojonych w tarcze i włócznie. Leticia Vargas de la Peña i Víctor R. Castillo Borges zwracają również uwagę na postacie pozbawione odzienia i krwawiące, które mogą przedstawiać jeńców bądź osoby odprawiające jakąś ceremonię związaną z bitwą i spryskujące krwią przedmioty rytualne. Są też wizerunki muzyków grających na bębnach i skorupach żółwia, w które uderzano rogami jeleni.

Fragment malowidła z Komnaty 12 (fot. Leticia Vargas de la Peña)

Pochodzące z końcowego okresu rządów Ukit Kan Le'k Tok’ malowidła w Komnatach 42, 50 i 64, pod względem stylu wyróżniają się naturalizmem i przedstawianiem postaci w małym formacie, które to cechy charakterystyczne pojawiały się w Ek’ Balam również później. W ostatnich latach meksykańscy eksperci z INAH i UNAM, między innymi Alejandra Alonso Olvera, przeprowadzili dokładne badania malowideł, wykorzystując mikroskopię elektronową, spektroskopię ramanowską i dyfrakcję promieni rentgenowskich. Do chwili obecnej przeanalizowano 80 próbek i skatalogowano ponad 5000 fragmentów malowideł. Z otrzymanych danych wynika, że skrybowie-malarze stosowali dwa rodzaje czerwieni (w tym jeden otrzymywany z cynobru sprowadzanego z centralnego Meksyku lub z Wyżyn Chiapas), czerń (z węgla), biel (z zaprawy wapiennej) i tradycyjny błękit majański. Barwniki zielony i żółty mogły być pochodzenia organicznego z dodatkami jakichś minerałów lub błękitu. Uczeni zaobserwowali również przykłady nakładania na siebie warstw kolorów, na przykład błękitu na ciemnoczerwony lub pomarańczowy, zieleni na pomarańczowy, ciemnoczerwony, niebieski lub żółty, czy też żółci na czerwony i biały.

Fragment malowidła z Komnaty 50 (fot. Leticia Vargas de la Peña)

Leticia Vargas, Víctor Castillo i Alfonso Lacadena podkreślają, że szkoła skrybów-malarzy w Ek’ Balam, słynących z malowideł ściennych i kaligrafii, osiągnęła swe mistrzostwo w krótkim czasie, obejmującym zaledwie jedno pokolenie, a ten wyjątkowy nurt twórczości artystycznej rozkwitał pod patronatem miejscowych władców. Jednocześnie odzwierciedla to mający miejsce w późnym okresie klasycznym rozwój fascynującego ruchu artystycznego, wywodzącego się z Południowych Nizin Majów, gdzie wspaniali skrybowie znani byli już we wczesnym okresie klasycznym.

Czytaj też: Miasta Majów: Ek' Balam (stan Jukatan, Meksyk)