Miasta Majów: Topoxté (Gwatemala)

Topoxté jest największą z wysp położonych w południowo-zachodniej części jeziora Yaxhá, na terenie rezerwatu Biosfera Maya w Petén. Ponieważ w czasach kolonialnych przez te ziemie wiodła droga hiszpańskich misjonarzy i konkwistadorów, udających się do Tayasal, zatem jest możliwe, że rejony te odwiedzili już López de Cogolludo i Avendaño y Loyola. Pierwszy opis ruin pochodzi jednak dopiero od Juana Galindo, gubernatora Petén, który odwiedził to miejsce w 1834 roku.


Jezioro Yaxhá

Ta niewielka wyspa cieszyła się dużym zainteresowaniem badaczy. W 1894 r. dotarł tam Karl Sapper, a w 1904 r. – Teobert Maler, który nadał wyspie nazwę Topoxté, określającą w języku Itzów „nasiona drzewa ramón” i nawiązującą do znacznej liczby drzew tego gatunku (Brosimum alicastrum), spotykanych w okolicznych lasach. W kolejnych latach przybyli tutaj Maurice de Périgny, Sylvanus G. Morley, Cyrus L. Lundell i L. C. Stuart, William R. Bullard i Nicolas Hellmuth.

Instytut Antropologii i Historii (IDAEH) w Gwatemali, przy wsparciu finansowym rządu niemieckiego, prowadził prace wykopaliskowe w rejonie Yaxhá od 1987 roku. W latach 1990-1996 rozpoczęto Projekt Yaxhá, w którym uczestniczyli Bernard Hermes, Raúl Noriega, Oscar Quintana i Wolfgang W. Wurster. Na terenie Topoxté archeolodzy znaleźli wiele depozytów ofiarnych i około 60 pochówków. Zmarłym towarzyszyły liczne dary: naczynia ceramiczne, figurki i kadzielnice.

Budowle E, D i C

Topoxté było zamieszkiwane już w okresie preklasycznym, od około 450 r. p.n.e., lecz pierwsze znaczące budowle wznoszono dopiero w latach 100 – 300 n.e. i były one później wielokrotnie modyfikowane. Miasto rozwijało się do 800 roku, ale zostało ponownie zamieszkane w latach 1200 – 1450, przypuszczalnie przez ludność napływową z Jukatanu.

Centrum miasta stanowi Plac Główny, otoczony różnymi konstrukcjami z trzech stron: północnej, wschodniej i południowej. Po wschodniej stronie placu wznosi się Budowla C, piramida schodkowa ze świątynią na szczycie. We wnętrzu świątyni znajdują się dwie podłużne komnaty, w jednej z nich zachowała się kamienna ława.

Budowla C

Przed budowlami Majowie ustawiali niewielkie ołtarze i stele. Pierwsze trzy stele i ołtarze zostały znalezione w Topoxté przez Teoberta Malera. Kolejne dwie rzeźbione stele opisał  Sylvanus Morley, następne cztery – Cyrus Lundell. Część z nich znajdowała się przed Budowlą D.


Budowla D

W Budowli E można jeszcze dostrzec pozostałości dawnych kolumn. Archeolodzy znaleźli tutaj wazy ceramiczne, czaszki, fragmenty wielu kadzielnic oraz wyrzeźbionego w kamieniu żółwia.


Budowla E

Budowla G, po północnej stronie placu, została wzniesiona na platformie i w czasach Majów była przypuszczalnie przykryta dachem z liści palmowych. Ma pięć wejść – trzy od frontu i dwa po bokach – do których prowadziły niewielkie schody. Na murach zachowały się ślady malowanego stiuku. W późnym okresie klasycznym umieszczono wewnątrz kamienną ławę.


Budowla G

W narożniku placu stoi porośnięta roślinnością Budowla A. Jej pierwsza wersja powstała już we wczesnym okresie klasycznym, ale ostateczny wygląd pochodzi z późnego okresu klasycznego. Ma zaokrąglone narożniki i szerokie schody prowadzące do świątyni na szczycie piramidy.


Budowla A

Dokoła Budowli A istnieje sieć sztucznych zbiorników – zwanych chultunami – połączonych ze sobą kanałami. W jednym z chultunów, po północnej stronie, znaleziono wyjątkowy pochówek z późnego okresu klasycznego, oznaczony przez archeologów jako Pochówek 49. Złożono tutaj zwłoki młodego mężczyzny, który zmarł przypuszczalnie w wieku 20-35 lat. Jego zęby były inkrustowane jadeitem, co świadczy o wysokim statusie społecznym. Szkielet pokryty był warstwą cynobru. Zmarłemu towarzyszyły wspaniałe dary: naczynia ceramiczne, instrumenty muzyczne, mozaika z muszli i jadeitu, przedmioty z muszli i pereł, paciorki, zawieszki, dyski, zausznice, plakietki z wizerunkami bóstw, a także piękne okrągłe zwierciadło z zachowaną inskrypcją glificzną.


Ptaszek wykonany z muszli znaleziony w Pochówku 49
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Jadeitowa plakietka pochodząca z Pochówku 49
(Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala)

Po zachodniej stronie placu stoją Budowla H, o podstawie prostokątnej, ze schodami, oraz Budowla J, w formie platformy o wysokości półtora metra, ze schodami umieszczonymi z czterech stron.