Jaguar (Panthera onca) budził w starożytnych Amerykanach zarówno przerażenie jak i podziw i odgrywał ważną rolę w ich wierzeniach religijnych. Podobnie jak człowiek, jaguar znajduje się na szczycie łańcucha pokarmowego, więc ludzie często próbowali się z nim identyfikować.
Jaguar - myśliwy i rybak – to zwierzę nocne, a jego oczy w nocy przypominają złote krążki - w Kaminaljuyu wykopano czaszkę jaguara ze złotymi oczami z pirytu. Futro jaguara ma charakterystyczne czarne rozetki z plamką pośrodku, widoczne w mocnym świetle nawet u czarnych jaguarów. Żyje wyłącznie w tropikalnym lesie deszczowym, ale był ceniony jako danina i towar handlowy przez wszystkie cywilizacje Meksyku. W języku nahuatl był nazywany ocelotl, ale nie należy go mylić z ocelotem (Leopardus pardalis), mniejszym kotem o podobnym ubarwieniu. W przeciwieństwie do swojej cichszej kuzynki pumy (Panthera concolor), jaguar ryczy i mruczy. Jego dieta obejmuje zwierzynę płową, gryzonie, małpy, ptactwo wodne, ryby, żółwie, a nawet kajmany. Odpoczywać lubi leżąc na gałęziach wiszących nad lustrem wody.
 |  |  |  |
| Jaguar (Panthera onca) | Jaguar melanistyczny, czyli tzw. “czarna pantera” |
Ocelot (Leopardus pardalis)
|
Puma (Panthera concolor)
|
Fot. Wikimedia Commons
Jaguary były ważnymi stworzeniami szamanicznymi: w czasie rytualnych transformacji szamani przemieniali się w jaguary przynajmniej od czasów olmeckich. Majański hieroglif czytany way (czyt. łaj), a oznaczający zwierzę-towarzysza lub duchowego opiekuna, to glif ajaw (czyt. ahał) “lord” na wpół przykryty skórą jaguara.
 |  |  |  |  |
Glif AJAW “lord” (T533)
|
Glif WAY “towarzysz duchowy” (T539)
|
Glif BAHLAM “jaguar” (T751)
| Glif KOOJ “puma” – w pysku glif WINIK “człowiek” |
Glif BOLAY "drapieżnik" (T832)
|
Rys. Thompson A Catalog of Maya Hieroglyphs. Glif KOOJ: Grube and Martin Chronicles of Maya Kings and Queens, p. 142.
Aby podkreślić swą powagę, wodzowie i królowie nosili futra z jaguara, sandały ze skóry jaguara, nakrycia głowy z łbów jaguarów, naszyjniki z zębów jaguara, a nawet naszyjniki z jadeitowych koralików rzeźbionych na kształt zębów jaguara. Obok mat z trzciny i sitowia, futra i poduszki z jaguara były symbolami władcy na tronie i wiele kamiennych tronów, szczególnie u Majów, miało kształt jaguara, czasem o dwóch głowach.
Ofiary z jaguarów były składane z okazji ważnych rytuałów. W Copan 15 jaguarów zostało złożonych w ofierze w związku ze wstąpieniem na tron 16-ego władcy z tej dynastii. Co najmniej 3 futra z jaguara oraz futra z trzech mniejszych kotów zostały złożone w tak zwanym Grobowcu Boga Słońca w Altun Ha. W Wielkiej Świątyni Tenochtitlan pochowane zostało wiele jaguarów, być może, by podkreślić podobieństwo piramidy do góry z jaskiniami, ulubionego siedliska jaguara.
Jaguary składane w ofierze często były pozbawiane głów. Na serii dobrze znanych, ale mało zrozumiałych majańskich naczyń w stylu kodeksowym bóg deszczu i błyskawic Chaak w towarzystwie boga śmierci składa w ofierze małego jaguara, czasem przedstawianego naturalistycznie, czasem antropomorfizowanego. Taki wielokrotnie powtarzany motyw najprawdopodobniej ma swoje korzenie w nieznanym nam micie kalendarzowym lub astralnym.
Majańska urna przedstawiająca boga trzymającego dwa małe jaguary
Zobacz także: Fotogaleria: Urny Majów i Zapoteków
Bogowie-jaguary
Bogowie-jaguary odgrywali ważną rolę w wierzeniach Mezoameryki. Podobnie jak same jaguary, byli kojarzeni z nocą, jaskiniami, zaświatami i polowaniem.
W Teotihuacan znajduje się wiele przedstawień jaguara, niektóre z nich służyły jako akcesoria rytualne. Wśród istot nadnaturalnych jest "Siatkowy" Jaguar, który ma ciało pokryte siatkowatym splotem i zazwyczaj na głowie nosi nakrycie z piór. Może także mieć pióropusz wzdłuż grzbietu, ogona i łap. W scenach przedstawiających procesje, gdzie występuje na zmianę z kojotami, przed jego wywieszonym językiem wisi ludzkie serce, co sugeruje funkcję ofiarną i zapowiada azteckie zakony wojowników poświęconych zwierzętom totemicznym. Siatkowany Jaguar często nosi lustra i grzechotki, co być może ma związek z wróżbiarstwem. Może także poruszać się wzdłuż ścieżki, którą symbolicznie zaznaczano śladami stóp ludzkich. Trójwymiarowy upierzony jaguar z grzbietem rzeźbionym na kształt naczynia mógł niegdyś służyć do przechowywania ludzkich serc, podobnie jak późniejsze azteckie cuauhxicallis. Także bóg Tlaloc z Teotihuacan często jest kojarzony z jaguarem.
W Monte Alban urny z jaguarami pojawiają się bardzo wcześnie. Wśród Majów naturalistyczne jaguary czasem noszą ludzkie chustki, jakby miały wskazywać na ponadnaturalny kontekst. Bóg-jaguar nazwany 1 Tygrys przez Alfonso Caso i Ignacio Bernala często nosi ludzkie serce jako pektorał. Stary Bóg 5F - wg ich terminologii - nosi tę samą ozdobę pod nosem i oczami, która charakteryzuje majańskiego Boga Jaguara Świata Podziemnego i z pewnością jest związany z tym bóstwem.
Majowie mieli więcej bóstw o cechach jaguara niż jakikolwiek inny lud mezoamerykański. W szczególności Majowie identyfikowali słońce z jaguarem. Słońce nocne - Jaguar Bóg Świata Podziemnego, patron liczby 7 - zawsze albo jest jaguarem, albo chociaż ma uszy jaguara. Pojawia się również w formie antropomorficznej z cechami jaguara tylko na twarzy. Zazwyczaj ma lok nad czołem i ozdobę nosa, czasem sięgającą pod oczy. W tej formie Jaguar Bóg Świata Podziemnego jest słońcem świata podziemnego, podróżując z zachodu na wschód, czasem na grzbiecie wielkiego kajmana.
Jaguar Bóg Świata Podziemnego na jednej z majańskich kadzielnic z Palenque (fot. Boguchwała Tuszyńska)
Inni majańscy bogowie-jaguary obejmują Lilię Wodną Jaguara, Jaguara Dziecko i Jaguara Wioślarza. Lilia Wodna Jaguar zawsze pojawia się w formie zoomorficznej, na głowie ma lilię wodną, a na szyi naszyjnik z gałek ocznych. Służy jako tron, maszeruje w podziemnych procesjach, czasem pojawia się ze znakiem gwiazdy na plecach, a także jest patronem miesiąca Pop. Jaguar Dziecko jest zazwyczaj pokazywany jako pulchny zoomorficzny lub antropomorficzny jaguar, prawie zawsze jako opozycja do Chaaka w scenach ofiarnych: Chaak dzierży topór, a Jaguar Dziecko zazwyczaj leży na kamiennym ołtarzu. Jeden z pary bogów-wioślarzy, którzy prowadzą Boga Kukurydzy i innych przez wody Świata Podziemnego - Jaguar Wioślarz zazwyczaj siedzi na przodzie łodzi. Podobnie jak jego partner Płaszczka Wioślarz, Jaguar Wioślarz jest starym bogiem z zapadniętymi policzkami.
Inne majańskie istoty nadprzyrodzone noszą futra jaguarów lub są jaguarami. Patronem miesiąca Pax (czyt. pasz) jest bóg jaguar bez dolnej szczęki, który na ceramice pojawia się w towarzystwie Jaguara Boga Świata Podziemnego, często w kontekście ofiar z ludzi. Xbalanque, jeden z Bohaterskich Bliźniaków, często ma cętki jaguara na twarzy, ramionach i nogach i jest patronem liczby 9.
W środkowym Meksyku Tepeyollotl był najważniejszym bogiem-jaguarem i jako bóstwo związane z Tezcatlipoca zajmował znaczące miejsce w azteckim panteonie. Tepeyollotl - "serce góry" - zamieszkiwał górskie jaskinie, a ofiara z wielu jaguarów w Wielkiej Świątyni świadczy o tym, że Aztekowie postrzegali kompleks świątynny poświęcony Tlalocowi i Huitzilopociitli jako serce góry, gdzie mieszka Tepeyollotl. Tepeyollotl przewodniczył trecenie (okresowi 13 dni) 1 Mazatl i był ósmym Panem Nocy.
--------------------
Czytaj także: Fotogaleria: Jaguary w sztuce Mezoameryki - W Izapa odkryto monolit z wizerunkiem jaguara - Śmierć w kulturach mezoamerykańskich - Król pod Górą Jaguara
--------------------
--------------------
Czytaj także: Fotogaleria: Jaguary w sztuce Mezoameryki - W Izapa odkryto monolit z wizerunkiem jaguara - Śmierć w kulturach mezoamerykańskich - Król pod Górą Jaguara
--------------------
Bibliografia:
- Macri, Martha J. and Matthew G. Looper. The New Catalog of Maya Hieroglyphs. Volume 1. The Classic Period Inscriptions. University of Oklahoma Press: Norman 2003.
- Martin, Simon and Nikolai Grube. Chronicle of Maya Kings and Queens. Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. Thames&Hudson 2000 (2008).
- Miller, Mary and Karl Taube. An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. Thames&Hudson 1993 (2011).
- Thompson, J. Eric. S. A Catalog of Maya Hieroglyphs. Norman: University of Oklahoma Press 1962.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz