Pierwszy atlas inuickich szlaków w Arktyce

Oryginalny artykuł: First atlas of Inuit Arctic trails launched. Phys.org 10.06.2014.

Naukowcom udało się stworzyć mapę tras, którymi rdzenni mieszkańcy Arktyki od wieków nawigują po lądzie, morzu i lodzie, dzięki wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Mapa ta została opublikowana online pod adresem paninuittrails.org jako interaktywny atlas, który powstał na podstawie zapisków historycznych, map, nazw szlaków i miejsc oraz publikowanych i niepublikowanych sprawozdań ze spotkań z Inuitami z XIX i XX wieku. Pokazuje on po raz pierwszy pan-Eskimoski świat, który powoli znika wraz ze zmniejszającą się pokrywą lodową i rosnącą siłą przemysłu wydobywczego. Specjaliści argumentują, że atlas jest istotny nie tylko jako próba ratowania dóbr kultury, ale przede wszystkim jako dowód na obecność i zasięg inuickiej kultury, związki między różnymi grupami, historię ich suwerenności i mobilności w tym bogatym w zasoby regionie oraz istnienie rozległej sieci szlaków handlowych.

Inuicki szlak (fot. Claudio Aporta)

Zdaniem dra Michaela Bravo z Instytutu Badań Polarnych Uniwersytetu w Cambridge, który współkierował badaniami wspólnie z Claudio Aporta z Dalhousie University i Fraserem Taylorem z Carleton University w Kanadzie, dla osób niewtajemniczonych szlaki te mogą się wydawać niedostrzegalne w krajobrazie, ale dla Inuitów ich zarysy są precyzyjnie wpisane w krajobraz i tradycyjne przekazy ustne. Od stuleci prowadzą setki kilometrów od Grenlandii po Alaskę, przez zamarznięte morze w zimie i przez otwarte wody w lecie, pozwalając śledzić sezonowe ruchy zwierząt wodnych i lądowych, stanowiących dla Inuitów podstawę utrzymania. Jest to wiedza, której brakowało XIX-wiecznym odkrywcom, wyposażonym w nowoczesną broń i instrumenty naukowe, ale nie w wiedzę na temat tras i okresów migracji zwierząt, co w Arktyce może stanowić o życiu lub śmierci.

Szlaki mają także ważną funkcję społeczną, ponieważ umożliwiają komunikację między różnymi grupami rdzennych mieszkańców. Zdaniem Bravo atlas pokazuje, że Arktyka to świat nie tylko bogaty, ale także o wiele mniejszy i lepiej skomunikowany niż dotychczas sądzono. 

Tradycyjne sanie qamutik w inuickiej wiosce Cape Dorset (fot. Ansgar Walk / Wikimedia Commons) 

Dokumenty, na podstawie których powstał atlas, opisują doświadczenia odkrywców, naukowców, etnografów i podróżników, którzy próbowali poznać wiedzę rdzennych mieszkańców i odkryć sekrety Arktyki. Materiał został zdigitalizowany i zorganizowany geo-przestrzennie dzięki zdjęciom satelitarnym.  Jest to pierwsza próba naniesienia na mapę sieci dróg, która od dawna oplata świat błędnie przedstawiany jako pusty. 

Tak stereotyp niezamieszkanej Arktyki jest korzystny dla tych rządów i korporacji, które inwestując w trasy przez Archipelag Arktyczny strategicznie ignorują obecność jego rdzennych mieszkańców. Natomiast atlas dostarcza dowodów na zamieszkiwanie i wykorzystywanie obszarów lądowych i morskich pokrywających się ze znaczną częścią Przejścia Północno-Zachodniego, które znajduje się ostatnio w centrum zainteresowania w związku z wydobyciem minerałów oraz jako potencjalnie ważna trasa żeglugowa. Atlas pokazuje dobrze zorganizowane sieci komunikacyjne rdzennych ludów zamieszkujących te tereny od stuleci.

Ponadto ponieważ mapy powstały w wyniku kontaktów między Inuitami a ludźmi z zewnątrz, atlas pokazuje także, jak ci ludzie z zewnątrz próbowali poznać, a nawet zdobyć Arktykę. Zdaniem Claudio Aporta większość inuickich nazw szlaków i lokalizacji geograficznych zapisanych przez dawnych odkrywców i badaczy Arktyki jest używana przez Inuitów do dziś. Wiedza ta jest przekazywana od stuleci, wskazując na intensywne i ekstensywne wykorzystanie terenów lądowych i morskich całej Arktyki. 

Chociaż ludziom z zewnątrz arktyczny krajobraz wydaje się być pozbawiony cech charakterystycznych, Inuici nauczyli się odczytywać jego najdrobniejsze szczegóły. Umieli czytać drogę ze śniegu, wiatru, grubości lodu i krajobrazu jako całości. Ich kultura i sposób życia przez setki lat były wpisane w krajobraz, który stał się ważną częścią ich tożsamości. Trasy poznawano dzięki własnym podróżom oraz ucząc się na pamięć szczegółowych instrukcji przekazywanych drogą ustną. Zdaniem Bravo atlas stanowi świadectwo dziedzictwa Inuitów, ich niezwykłej pamięci zbiorowej, zbudowanej na szczegółowej obserwacji i motywowanej ciekawością świata, w którym żyją.

Inuicki myśliwy polujący z harpunem  na fokę (fot. Wikimedia Commons)