Miasta Majów: Caracol (Belize)

Przez wiele wieków nikt nie przypuszczał, że głęboko w dżungli, w południowo-zachodniej części Belize, ukryte jest ogromne miasto Majów. Nie wiadomo, jak długo jeszcze kryłoby swą tajemnicę, gdyby nie Rosa Mai, która w 1939 roku udała się w owe rejony w poszukiwaniu drewna mahoniowego i cedrowego do wyrobów rękodzielniczych. O odkryciu ruin powiadomiła niezwłocznie władze kraju, które wysłały tam pełnomocnika do spraw archeologii, A. Hamiltona Andersona i to on nadał miastu nazwę Caracol. Dopiero kilkanaście lat później rozpoczęto wstępne badania. W latach 1950-53 dotarli do Caracol uczeni z Uniwersytetu w Pensylwanii, a w 1954 – z Uniwersytetu Harvarda. W latach 1985 - 2005 regularnymi pracami wykopaliskowymi kierowali Arlen i Diane Chase z Uniwersytetu na Florydzie. Jednocześnie, od 2001 do 2004 roku prowadzony był belizyjski projekt rozwoju turystyki, koordynowany przez archeologa Jaime Awe. Tak późne rozpoczęcie badań wiązało się głównie z kłopotami z dotarciem do Caracol, do którego wiedzie dość długa, choć piękna droga, gdzie można podziwiać malownicze wodospady Río on Pools i grotę Río Frío Cave.

Río on Pools

Río Frío Cave

Kiedy podjęto badania archeologiczne, okazało się, że Caracol było jednym z największych majańskich miast i w okresie swego rozkwitu liczyło ponad 100 tysięcy mieszkańców. Chociaż w okresie klasycznym miasto nazywało się Uxwitza’, to jego władcy zazwyczaj używali tytułu  K’uhul K’antumaak („boska osoba z K’antu”).

Blok glificzny z tytułem K'uhul K'antumaak

Niewiele wiadomo o początkach Caracol. Grupy ludności osiedliły się na tych terenach już w latach 600-300 p.n.e. Pierwszym udokumentowanym historycznie władcą Caracol i być może założycielem dynastii w I połowie IV w. n.e. był Te’ K’ab’ Chahk. Z nieco późniejszego okresu, gdyż z 400 r. n.e. pochodzi Stela 20, która choć zachowana we fragmencie, przedstawia postać jednego z wczesnych władców miasta.

Stela 20 z 400 r. n.e. przedstawia wizerunek jednego z pierwszych władców Caracol

Najstarszą budowlą Caracol, której pierwsza faza konstrukcyjna jest datowana na późny okres preklasyczny jest Świątynia Drewnianego Nadproża, stanowiąca część tak zwanej Grupy E, służącej do obserwacji astronomicznych związanych z dniami równonocy i przesileń.

Świątynia Drewnianego Nadproża

Świątynia Drewnianego Nadproża wzniesiona jest na długiej platformie, z dwiema mniejszymi budowlami po bokach i przylega do Placu A, otoczonego z pozostałych trzech stron piramidami, zorientowanymi zgodnie ze stronami świata.

Jedna z piramid przy Placu A

We wczesnym okresie klasycznym Caracol znajdowało się w sferze wpływów Tikal, gdyż to pod nadzorem tamtejszego króla, tron w Caracol objął w 553 r. n.e. Yajaw Te’ K’inich II. Wkrótce miał nadejść czas wielkich zmian w historii Caracol, gdyż królowie Kaan, rezydujący jeszcze wówczas w Dzibanche, postanowili przejąć kontrolę nad Caracol. W 562 r. n.e. połączone armie Caracol i Kaan zaatakowały Tikal i odniosły zwycięstwo. Wszystkie wydarzenia z tego okresu zostały opisane w długiej, choć bardzo już zniszczonej inskrypcji, wyrzeźbionej na Ołtarzu 21, poświęconym jednak znacznie później, gdyż w 633 r. n.e.

Ołtarz 21

W 584 r. n.e., za sprawą królestwa Kaan, przybyła do Caracol młoda księżniczka Batz’ Ek’, która poślubiła Yajaw Te’ K’inich II. Jednak po śmierci Yajaw Te’ K’inich II na tronie Caracol zasiadł jego syn z pierwszego małżeństwa. Jego imię nie zostało jeszcze w pełni odczytane i znany jest jako „Węzeł Ajaw". Wizerunek króla zachował się na Steli 5, wzniesionej w 613 r. n.e.

Stela 5 z 613 r. n.e. z wizerunkiem władcy "Węzeł Ajaw"

Władzę po nim, w 618 r. n.e. przejął przyrodni brat, syn pani Batz’ Ek’, określany w literaturze jako K’an II. Czterdzieści lat jego panowania to okres sukcesów i rozbudowy miasta. Największą konstrukcją na terenie Caracol jest wznosząca się ponad dżunglę Caana („Dom Nieba”), o wysokości 43 metrów, stanowiąca kompleks pałacowo-świątynny.

Caana - "Dom Nieba"

Na dwóch poziomach Caana znajdują się cztery kompleksy rezydencjalne, obejmujące w sumie 72 komnaty z kamiennymi ławami.

Jedna z 72 komnat w kompleksie Caana

Na szczycie Caana wznoszą się natomiast trzy świątynie na podstawach piramidalnych, typowe dla tak zwanych kompleksów triadycznych, z jedną świątynią w centrum i dwiema po jej bokach.

Świątynie na szczycie Caana

Znaleziono tutaj dwa bogate pochówki kobiet, z których jeden należał prawdopodobnie do matki władcy K’an I, zasiadającego na tronie w latach 531 – 534 n.e., a drugi – do pani Batz’ Ek’. Niegdyś budowle te były bogato zdobione wymodelowanymi w stiuku maskami, a nawet inskrypcjami.

Maski zdobiące świątynie na szczycie Caana

Ze szczytu Caana rozciąga się widok na Budowlę B5, której schody centralne ozdobione są ogromnymi maskami zoomorficznymi.

Widok z Caana na Budowlę B5

Jedna z masek zdobiących Budowlę B5

To własnie K'an II polecił wyrzeźbić wspominany Ołtarz 21, który został umieszczony na terenie boiska do gry w piłkę.

Boisko do gry w piłkę na terenie Caracol

Władca K’an II podjął również działania wojenne. Najpierw zaatakował ośrodki pozostające w strefie wpływów Naranjo, a potem, w 631 r. n.e. pokonał samo Naranjo, zyskując dzięki temu przewagę w rejonie. Jednak w 680 r. n.e., za czasów kolejnego króla, Naranjo zdecydowało się na odwet, uderzając w Caracol z wielką siłą i odnosząc zwycięstwo. Caracol przeżywało kryzys, pogrążyło się w ciszy i odżyło ponownie dopiero pod koniec VIII w. n.e., kiedy to na tronie zasiadł K’inich Joy K’awiil. Jego wizerunek zachował się na Steli 11 z 800 r. n.e.

Stela 11 z 800 r. n.e. z wizerunkiem władcy K'inich Joy K'awiil

W tym samym roku K’inich Joy K’awiil poświęcił Ołtarz 23, upamiętniający wojenne sukcesy jego ojca, Tum Yohl K’inich. Ołtarz 23 przedstawia postacie dwóch związanych jeńców, pojmanych podczas wojen prowadzonych przez Caracol przeciwko Bital i Ucanal.

Ołtarz 23, przedstawiający jeńców pojmanych podczas wojny z Bital i Ucanal

K’inich Joy K’awiil postanowił też zbudować nowe boisko do gry w piłkę, na którym umieszczono znaczniki z inskrypcjami glificznymi, wspominającymi wydarzenia z życia władcy.

Znacznik 4 z boiska do gry w piłkę

W 810 r. n.e., kiedy to w wielu majańskich miastach zaprzestano już wznoszenia budowli i zabytków z inskrypcjami, Caracol nadal się rozwijało, a na tronie zasiadał wówczas K’inich Toobil Yopaat. Zachowane teksty wskazują, że miasto utrzymywało dobre kontakty z Ucanal, gdyż Ołtarze 12 i 13, oba z 820 r. n.e., przedstawiają króla Caracol w towarzystwie władcy Ucanal o imieniu Papamalil.

Ołtarz 12 z 820 r. n.e. przedstawia po prawej stronię króla Caracol, K'inich Toobil Yopaat,
a po lewej stronie Papamalil - władcę Ucanal

Na terenie Caracol zachowały się też pozostałości dawnych kompleksów rezydencjalnych. W niektórych znaleziono bogate pochówki. Zresztą archeolodzy mieli wiele szczęścia w przypadku Caracol, gdyż odkryto tam w sumie aż kilkadziesiąt grobowców.

Kompleksy rezydencjalne na terenie Caracol

Centrum miasta było usytuowanie w znacznej odległości od naturalnych źródeł wody, a zatem mieszkańcy musieli zorganizować własny system zaopatrywania w wodę. W ten sposób powstały aguadas, naturalne zagłębienia terenu, których dno i zbocza pokrywano zaprawą wapienną i które wypełniały się wodą w czasie pory deszczowej.

Aguada na terenie Caracol

Z centrum miasta rozchodziły się niegdyś drogi, prowadzące do położonych w odległości kilku kilometrów grup budowli mieszkalnych, którym nadano w czasach współczesnych nazwy: Conchita, Ramonal, Retiro, Dos Tumbas, Cahal Pichik, Cohune, Puchituk, Ceiba i Chaquistero.