Prace nad zachowaniem gumowych piłek Olmeków

Oryginalny artykuł: Conservan milenarias pelotas olmecas de hule 

Aby spowolnić degradację 14 mezoamerykańskich piłek gumowych, znalezionych w 1988 roku u stóp wzgórza El Manatí w południowym Veracruz, specjaliści z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), Narodowego Uniwersytetu Autonomicznego Meksyku (UNAM) i Uniwersytetu w Veracruz zaproponowali opracowanie systemu anoksji (całkowitego braku tlenu), co umożliwiłoby ich konserwację. Jak poinformowała María del Pilar Ponce Jiménez, badaczka z Centrum INAH Veracruz, celem jest zaprojektowanie i zaprezentowanie prototypu obudowy z kontrolowanymi warunkami atmosferycznymi, co opóźniłoby proces niszczenia, a także uzyskanie szczegółowego zapisu cyfrowego za pomocą fotogrametrii, aby zabezpieczyć ich wizerunek i udostępnić je publiczności.

Jedna z zachowanych olmeckich piłek (fot.María del Pilar Ponce Jiménez)

Przeniesione budynki Majów dały początek Parkom Pamięci Balam Tun i K'awiil w Chetumal i Xpujil

Oryginalny artykuł: Edificios mayas reubicados dan origen a los parques de la Memoria Balam tun y K’awiil, en Chetumal y Xpujil 

Parki Pamięci Balam Tun i K'awiil powstały, aby ukazać architekturę i aspekty życia w dawnych miastach Majów. Oba parki mają być udostępnione zwiedzającym w ostatnim kwartale 2025 roku. Są one zlokalizowane w Chetumal (stan Quintana Roo) i w Xpujil (stan Campeche). W każdym z tych stanowisk interdyscyplinarne zespoły restaurują szereg prekolumbijskich konstrukcji, które zostały rozebrane, aby zapobiec ich zniszczeniu. Zastosowanie precyzyjnego sprzętu do rejestracji i pomiarów zabytków archeologicznych w terenie, takiego jak technologia LiDAR (Light Detection and Ranging) oraz fotogrametria, pozwala na ich wierną rekonstrukcję. W Parku Pamięci Balam Tun będzie można podziwiać 36 konstrukcji, a w Parku Pamięci K'awiil 12. 

Stacja Xpujil na trasie pociągu przez ziemie Majów (fot. Promeza)

Naczynie przedstawiające wojowników w walce znalezione w Chankillo

Oryginalny artykuł: Una vasija con guerreros en combate encontrada en Chankillo, el observatorio más antiguo de América 

Nowe odkrycie na pustyni Casma po raz kolejny rzuca światło na złożoną naturę władzy w najwcześniejszych cywilizacjach obu Ameryk. Na terenie Chankillo, przy wejściu do tamtejszego Obserwatorium Słonecznego Kompleksu Archeoastronomicznego natrafiono na naczynie, którego ikonografia przedstawia wojowników w walce. Ilustruje to konflikt i opowiada o skomplikowanej strategii, dzięki której elita umocniła swoją dominację ponad dwa tysiące lat temu. Według badaczy prowadzących projekt, naczynie, zidentyfikowane jako należące do ceramiki stylu Patazca, ma pęknięcia, które nie są przypadkowe, lecz są wynikiem celowego działania. Jedna z hipotez głosi, że jego pęknięcie było częścią rytualnej ofiary, złożonej w kluczowym miejscu, choć możliwe jest również, że doszło tam do fizycznej konfrontacji. Naczynie zostało znalezione na samym progu obserwatorium, w punkcie przejścia między światem profanum a przestrzenią sacrum, z której czas był regulowany przez słońce.

Prace na terenie Chankillo (fot. Rząd Peru)

W kompleksie Licapa II natrafiono na rezydencję lokalnej elity

Oryginalny artykuł: ¡Hallazgo arqueológico! Palacio Moche encontrado revela presencia de élite gobernante 

Najnowszym odkryciem w kompleksie Licapa II na stanowisku archeologicznym Moche w La Libertad jest budowla z czasów prekolumbijskich, która prawdopodobnie służyła jako rezydencja lokalnej elity. Jak podaje Henry Tantaleán, jeden z kierujących Programem Archeologicznym Chicama, konstrukcja ta liczy około 1400 lat i pochodzi z okresu pomiędzy 600 a 700 rokiem, określanym jako Późny Okres Moche, ściśle powiązany z międzyregionalnymi wpływami i interakcjami. 

Pozostałości dawnej rezydencji (fot. Andina)

Nowe odkrycia w Puémape podkreślają rolę świątyni w dawnym Peru

Oryginalny artykuł: Nuevos hallazgos en Puémape ponen en valor rol que cumplió este templo en el antiguo Perú

Po 35 latach jedna z najstarszych świątyń na północnym wybrzeżu Peru, znajdująca się na stanowisku archeologicznym Puémape, położonym w dystrykcie San Pedro de Lloc, w prowincji Pacasmayo, ujawnia nowe tajemnice dotyczące pochodzenia architektury rytualnej i jej powiązań z kultem przodków w dolinie Jequetepeque, w regionie La Libertad. W 1990 roku podjęto pierwszą próbę przeprowadzenia badań w świątyni Puémape. Znaleziska z tamtego okresu udokumentowały długą historię osadnictwa, łączącą ją z rozwojem kultury Cupisnique. Stanowisko to było jednym z pierwszych, na którym odkryto obecność monumentalnej architektury prekolumbijskiej, związanej z kulturą Cupisnique. Jednak po tym pionierskim odkryciu miejsce to popadło w zapomnienie, aż do dziś. W 2024 roku, prawie 35 lat później, Program Archeologiczny Chicama Narodowego Uniwersytetu San Marcos, którym kierują Henry Tantaleán Ynga i Carito Tavera Medina, przejął pałeczkę dzięki wsparciu nowoczesnej technologii i odnowionej perspektywie naukowej. W tym roku przeprowadzono nową fazę tych badań naukowych.

Prace wykopaliskowe w Puemape (fot. Program Archeologiczny Chicama)

Monumentalna przeszłość Cerro Malabrigo w dolinie Chicama

Oryginalny artykuł: Investigación arqueológica revela pasado monumental de Cerro Malabrigo en valle de Chicama 

Badania prowadzone na stanowisku archeologicznym Cerro Malabrigo, położonym w dolinie Chicama w regionie La Libertad, ujawniają istnienie monumentalnej architektury wzniesionej na początku Wczesnego Okresu Przejściowego, między II wiekiem p.n.e. a I wiekiem n.e., na długo przed pojawieniem się kultury Moche. Stanowisko to jest obecnie uznawane za kamień milowy w peruwiańskiej archeologii. 

Prace wykopaliskowe na terenie Cerro Malabrigo (fot. Program Archeologiczny Chicama)

Stalagmity w meksykańskich jaskiniach ukazują czas trwania i skalę suszy w okresie upadku cywilizacji Majów

Oryginalny artykuł: Stalagmites in Mexican caves reveal duration and severity of drought during the Maya collapse 

Szczegółowa analiza izotopów tlenu pozwoliła zespołowi naukowców pod kierownictwem Uniwersytetu Cambridge określić poziom opadów dla poszczególnych pór deszczowych i suchych między 871 a 1021 rokiem, przypadających na okres schyłkowy cywilizacji Majów. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Science Advances. W końcowym okresie klasycznym wiele miast Majów położonych na południu zostało opuszczonych, a tamtejsze dynastie królewskie już dobiegły końca. Majowie przenieśli się bardziej na północ i stracili znaczną część swej potęgi politycznej i gospodarczej. Dane zawarte w stalagmicie pochodzącym z jaskini Tzabnah na Jukatanie wykazały, że w tym okresie wystąpiło osiem okresów suszy w porze deszczowej, które trwały co najmniej trzy lata, przy czym najdłuższa susza trwała 13 kolejnych lat. Informacje klimatyczne pokrywają się z istniejącymi dowodami historycznymi i archeologicznymi: wznoszeniem zabytków i działalnością polityczną w kilku głównych ośrodkach kultury Majów, w tym w Chichén Itzá, gdzie zostały one wstrzymane w okresie stresu klimatycznego. Dokładnie i precyzyjnie datowane okresy suszy zapewniają nowe ramy do szczegółowej analizy czasu i dynamiki oddziaływań człowieka na klimat w regionie. Jak podaje główny autor badań, Daniel H. James, ten okres w historii Majów fascynuje uczonych od wieków. Istniało wiele teorii na temat przyczyn upadku Majów, takich jak zmiany szlaków handlowych, wojny i dotkliwe susze, opartych na świadectwach archeologicznych pozostawionych przez Majów. Jednak w ciągu ostatnich kilku dekad zaczęto lepiej poznawać zmiany klimatyczne i łączyć je z danymi archeologicznymi.

Mapa Nizin Majów. Ponumerowane kontury to modelowane średnie roczne opadów deszczu w latach 1979–2022, w milimetrach na rok.  Białe kwadraty oznaczają miejsca wcześniejszych badań paleoklimatycznych lub monitoringu jaskiń wspomniane w publikacji.
Białe kółka oznaczają stanowiska na północnych Nizinach Majów uwzględnione w kompilacji danych archeologicznych, a miejsce niniejszych badań, Jaskinia Tzabnah, jest oznaczona X
(źródło ilustracji: czasopismo Science Advances)

Nowe odkrycie w peruwiańskiej Amazonii

Oryginalny artykuł: Sorprendente hallazgo en Amazonas: descubren 2 cabezas clavas y 200 estructuras en Ollape 

Naukowcy z Instytutu Archeologii i Antropologii "Kuélap" (INAAK) Narodowego Uniwersytetu Toribio Rodrígueza de Mendoza (UNTRM) odkryli na stanowisku archeologicznym Ollape, położonym w dystrykcie La Jalca, w prowincji Chachapoyas, w regionie Amazonas, dwie kamienne głowy, wyrzeźbione z piaskowca i wydobyte z gruzów murów obwodowych okrągłej konstrukcji, ich orientacja i położenie wskazują, że pierwotnie umieszczono je na zewnątrz budowli.

Jedna z kamiennych głów znaleziona podczas wykopalisk
(fot. Instituto de Investigación de Arqueología y Antropología “Kuélap” (INAAK) de la UNTRM)

Czaszki z Huei Tzompantli w Tenochtitlán są przedmiotem nowatorskich badań

Oryginalny artykuł: A 10 años del hallazgo del Huei Tzompantli de Tenochtitlan, los cráneos humanos son objeto de análisis de vanguardia 

Dziesięć lat po odkryciu Huei Tzompantli z Tenochtitlán przez Program Archeologii Miejskiej (PAU) Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) pod ziemią historycznego centrum miasta Meksyk, prowadzone są bezprecedensowe badania skupiające się na osobach (post: „Odkrycie Huey Tzompantli na terenie dawnego Tenochtitlan”). Dyrektor PAU, Raúl Barrera Rodríguez, kierownik terenowy projektu Tenochtitlan Huei Tzompantli, Lorena Vázquez Vallín i koordynator zespołu antropologii fizycznej, Jorge Gómez-Valdés poinformowali, że po zakończeniu wykopalisk w budynku przy ulicy Guatemala 24, kontynuowane są badania w laboratorium z zakresu antropologii fizycznej i innych dyscyplin. 214 ludzkich czaszek, które zostały oczyszczone i odrestaurowane, jest analizowanych w ramach dwóch projektów w kolekcji ceramiki Museo del Templo Mayor (MTM) przy wsparciu laboratoriów bioarcheologii i genetyki Narodowej Szkoły Antropologii i Historii (ENAH). Pierwszym z nich jest analiza stabilnych izotopów, mająca na celu określenie chronologii. Badane są izotopy węgla (C), tlenu (O) i strontu (Sr) zawarte w pierwszych zębach trzonowych czaszek. Próbki 83 osobników zostały przesłane na Uniwersytet Georgii w Stanach Zjednoczonych, dzięki finansowaniu z Ministerstwa Kultury Meksyku. Projekt Huei Tzompantli zachowa kontrolę nad wynikami. 

Jedna z czaszek pochodzących z Huei Tzompantli (fot. Meliton Tapia, INAH)

Dzięki sztucznej inteligencji natrafiono na 248 nowych geoglifów

Oryginalny artykuł: Líneas de Nasca: hallan 248 nuevos geoglifos en Ica gracias a la inteligencia artificial

Naukowcy z Uniwersytetu Yamagata w Japonii, pod kierownictwem profesora Masato Sakai, odkryli 248 nowych geoglifów w chronionej strefie archeologicznej Linie i Geoglify Nazca, położonej w regionie Ica, dzięki badaniom terenowym wspieranym przez sztuczną inteligencję. Poinformowano o tym w peruwiańskim pawilonie podczas Expo 2025 w Osaka-Kansai, gdzie prelegentem był Masato Sakai. Masato Sakai stwierdził, że w latach 2023 i 2024 Uniwersytet Yamagata i IBM przeprowadziły badania terenowe z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, które doprowadziły do odkrycia 248 nowych geoglifów na Pampie Nazca.

Jeden z nowo odkrytych geoglifów (fot. Andina)

Odkrycie artefaktów prekolumbijskich ujawnia wpływ kultury Chancay w Limie

Oryginalny artykuł: Hallazgo de ajuar funerario prehispánico revela influencia de la cultura Chancay en Lima 

Podczas prac prowadzonych przez firmę gazową w dzielnicy Puente Piedra w Limie natrafiono na ciała zmarłych i artefakty prekolumbijskie. Należą one do kultury Chancay, która rozwinęła się na środkowym wybrzeżu dzisiejszego Peru. Jak podaje Jesús Bahamonde, archeolog z firmy Cálidda, wstępne obliczenia wskazują, że odkryty grobowiec datowany jest na 1200 lub 1300 rok p.n.e.  Zmarłemu towarzyszyła wyprawa grobowa, obejmująca cztery naczynia ceramiczne i trzy tykwy. Ciało było zawinięte w cienkie płótno, które pod wpływem upływu czasu, temperatury i klimatu uległo znacznemu zniszczeniu. Zmarłego pochowano w pozycji zgiętej lub siedzącej. Ikonografia przedstawiona na przedmiotach znalezionych przy zwłokach pozwala powiązać to odkrycie z kulturą Chancay, która rozwijała się między doliną Fortaleza w Áncash a doliną Lurín w Limie w latach 1200 p.n.e. - 1470 n.e. 

Grobowiec odkryty w dzielnicy Puente Piedra w Limie (fot. Andina)

W Palos Verdes (stan Sinaloa, Meksyk) odkryto dwa prekolumbijskie miejsca kremacji i pochówki

Oryginalny artykuł:  Descubren dos crematorios y un osario prehispánicos en Palos Verdes, comunidad de Guasave, Sinaloa

Sposób życia dawnych Guasaveños zaczyna być odkrywany dzięki pracom Projektu Archeologicznego Guasave. Podczas ostatnich badań terenowych w miejscowości Palos Verdes, położonej w północnej części stanu Sinaloa natrafiono na ossuarium i dwa miejsca kremacji, z których jedno prawdopodobnie służyło do kremacji dzieci. Badania uzyskały aprobatę Rady Archeologicznej Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), a kieruje nimi archeolog Rodrigo Vivero Miranda. Wyjaśnia on, że konteksty te pozwolą nam zagłębić się w praktyki pogrzebowe prekolumbijskich mieszkańców tego regionu.

Ossuarium odkryte w Palos Verdes (fot. Rodrigo Vivero)

Analiza glinianych rzeźb znalezionych w jaskini w Meksyku

Oryginalny artykuł: Analizan esculturas de barro sin cocer creadas hace más de mil años en el interior de una cueva en México por una cultura desconocida 

W górach Sierra Mixe w stanie Oaxaca w Meksyku międzynarodowy zespół badaczy przeanalizował dziesiątki niewypalanych glinianych rzeźb i reliefów, wykonanych ponad tysiąc lat temu w jaskini uważanej przez ludność tubylczą za świętą. Badanie, opublikowane w czasopiśmie Journal of Archaeological Science: Reports, dostarcza nowych spostrzeżeń na temat technik artystycznych kultur mezoamerykańskich i wskazówek dotyczących rytualnego znaczenia tej podziemnej przestrzeni. 

Mapa przedstawiająca położenie jaskini (źródło ilustracji: Journal of Archaeological Science: Reports)

Nowe badania obalają mity na temat historii Wyspy Wielkanocnej

Oryginalny artykuł: Nuevas investigaciones desmienten mitos sobre la historia de la Isla de Pascua

Eksperci z Uniwersytetu w Uppsali w Szwecji twierdzą, że wprowadzenie na Wyspę Wielkanocną południowoamerykańskich upraw i rytuałów świadczy o rozszerzeniu sieci kontaktów, zmieniając tradycyjny pogląd na jej rozwój kulturowy. Pojawienie się gigantycznych posągów moai na Rapa Nui stanowiło punkt zwrotny w architekturze rytualnej Polinezji Wschodniej. Rzeźby te, które zaczęły pojawiać się na wyspie około 1350 roku, nie tylko na nowo zdefiniowały lokalny krajobraz, ale także wpłynęły na budowę megastruktur na innych wyspach, takich jak Islas de la Sociedad i Hawaje, w kolejnych stuleciach. Zjawisko to, jak wynika z najnowszych badań przeprowadzonych przez archeologów z Uniwersytetu w Uppsali i opublikowanych w czasopiśmie Antiquity, podważa tradycyjny pogląd, że Wyspa Wielkanocna pozostała odizolowana i niezależnie rozwinęła swoją kulturę po początkowej kolonizacji. Rapa Nui wcale nie była odciętą od świata enklawą, lecz utrzymywała kontakty i wymianę kulturową z innymi regionami Pacyfiku i Ameryki Południowej, co wpłynęło na rozwój tamtejszych praktyk rytualnych i zabytków. Badacze Paul Wallin i Helene Martinsson-Wallin twierdzą, że w następstwie dotarcia języka, roślin, zwierząt i kultury materialnej z zachodu, monumentalna architektura rytualna zaczęła rozprzestrzeniać się w przeciwnym kierunku, z Rapa Nui do Polinezji Wschodniej.

Mapa Pacyfiku z zaznaczoną strefą kulturową Polinezji Wschodniej  (autor ilustracji: P. Wallin)

Nowe odkrycia ujawniają, że początki udomowienia kakao w Peru mogą sięgać nawet 6100 lat

Oryginalny artykuł: Hallazgos revelan que orígenes del cacao en el Perú se remontarían a más de 6,100 años

Do 2023 roku nie było wątpliwości, że kakao pochodzi z peruwiańskiej dżungli, a dowody na to sięgają ponad 5300 lat. Jednak nowe odkrycia, potwierdzone wynikami badań laboratoryjnych, ujawniają, że początki udomowienia tej rośliny sięgają wiele wieków wcześniej, około 6100 lat. Zespół badaczy pod kierownictwem Quirino Olivery odkrył w części Huaca Montegrande cenne dary: kamienne rzeźby przedstawiające strąki kakaowca oraz szczątki szczęki lamy, która według Olivery została przywieziona z Andów w celach obrzędowych. Jak podaje Quirino Olivera, prace polegały na pionowym przekopywaniu warstw, na dowody natrafiono około 3,5 metra poniżej poziomu, na którym wcześniej znaleziono ślady wskazujące na obecność kakao sprzed 5300 lat. Zdaniem badacza oznacza to, że możemy mieć do czynienia z próbkami sprzed 6100 lat.

Jedna z rzeźb przedstawiających strąk kakaowca (fot. Andina)

W Ucayali odkryto fragmenty ceramiki kultury Tutishcaino

Oryginalny artykuł: Hallazgo arqueológico en Ucayali: descubren fragmentos de cerámicas de cultura Tutishcaino 

Podczas doraźnej interwencji archeologicznej w wiosce 7 de Junio w Ucayali, przeprowadzonej w ramach działań podjętych przez peruwiański rząd po ulewnych deszczach, które dotknęły ten region, odkryto fragmenty ceramiki i dawnych narzędzi związanych z kulturą Tutishcaino. Ich wiek jest szacowany na około 2000 lat. Pracami kierowała archeolożka Corina La Torre.

Fragmenty naczyń ceramicznych znalezione podczas wykopalisk (źródło fot. Andina)

Peñico, nowy klejnot archeologiczny cywilizacji Caral sprzed 3800 lat

Oryginalny artykuł: Peñico, la nueva joya arqueológica de Caral construida hace más de 3,800 años 

W Strefie Archeologicznej Caral odsłonięto nowe stanowisko archeologiczne. To Peñico, położone w Dolinie Supe, który jego odkrywcy nazywają „Miastem Integracji Społecznej” dla mieszkańców tego obszaru, położonego w prowincji Huaura (Lima). Podczas prezentacji wyników ośmioletnich badań w Peñico archeolożka Ruth Shady stwierdziła, że ten ośrodek miejski rozwinął się zgodnie z kulturową tradycją Caral.

Widok stanowiska archeologicznego Peñico (fot. Zona Archeologica Caral)

Odkrycie grobowca założyciela dynastii w mieście Majów Caracol

Oryginalny artykuł: El descubrimiento de la Tumba del Primer Gobernante de la Antigua Ciudad de Caracol reescribe la historia Maya 

Zespół archeologów z Uniwersytetu w Houston natrafił w ruinach majańskiego miasta Caracol (Belize) na pochówek Te' K'ab Chaaka, pierwszego władcy i założyciela jego dynastii królewskiej. To odkrycie grobowca, w ciągu ponad czterech dekad wykopalisk, rzuca nowe światło na kontakty Majów z odległym Teotihuacán. Caracol, w okresie swojej świetności, w latach 560-680 było potęgą polityczną, która dominowała nad południową częścią półwyspu Jukatan, zanim została opuszczona około 900 roku. Jednak korzenie królewskiego rodu Caracol sięgają znacznie wcześniejszego okresu, gdyż Te' K'ab Chaak wstąpił na tron w 331 roku. Jego imię wspominane jest w dwóch inskrypcjach z późnego okresu klasycznego, które niestety nie są czytelne. Archeolodzy Arlen i Diane Chase prowadzą wykopaliska w Caracol od 40 lat.

Diane Chase w nowo odkrytym grobowcu (źródło fot. Caracol Archeological Project/University of Houston)

Archeolodzy z INAH odzyskali szczątki ludzkie kultur pustynnych

Oryginalny artykuł: Rescatan conjunto mortuorio de las culturas del desierto, en una cueva subterránea de Coahuila 

W głębokiej, podziemnej jaskini znajdującej się w Área Natural Protegida (ANP) de Ocampo, w stanie Coahuila, specjaliści z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) natrafili na szczątki osób z tak zwanych kultur pustynnych sprzed co najmniej 500 lat. Odkrycie to dostarczy ważnych informacji o koczowniczych mieszkańcach regionu. Jak poinformował dyrektor Centrum INAH Coahuila, Francisco Aguilar Moreno, prace w jaskini przeprowadzono po otrzymaniu skargi od jednego z obywateli, dotyczącej kradzieży szczątków. 

Szkielety znalezione podczas prac w jaskini (fot. Centrum INAH Coahuila)

Petroglify z Tambogrande zostały uznane za krajobrazy archeologiczne

Oryginalny artykuł: Piura: declaran a los petroglifos de Tambogrande como paisajes arqueológicos 

Petroglify z El Mono, Tres Lanzas i Laberinto, znajdujące się w mieście Malingas, zostały oficjalnie uznane przez peruwiańskie Ministerstwo Kultury za krajobrazy archeologiczne. Dzięki temu przyznano tymczasową ochronę tym dobrom kulturowym, co stanowi kamień milowy w ochronie prekolumbijskiego dziedzictwa dystryktu Tambogrande. Tamtejsze kamienne rzeźby, w stylu geometrycznym, antropomorficznym i zoomorficznym świadczą o bogatej tradycji przodków. Wśród najbardziej reprezentatywnych petroglifów znajduje się El Mono, złożona figura, która dała nazwę miejscu, w którym się znajduje. Ryciny zostały wykonane przy użyciu technik bezpośredniego uderzania i skrobania na powierzchniach skał, tworząc rowki, które są nadal wyraźnie zachowane.

Kamień z zachowanymi petroglifami (źródło fot. Andina)

W Boliwii odkryto świątynię cywilizacji Tiwanaku

Oryginalny artykuł: Descubren un antiguo templo de la desaparecida civilización Tiwanaku, precursora del imperio Inca, en Bolivia 

Na południowych brzegach jeziora Titicaca w dzisiejszej Boliwii, jedna z najpotężniejszych i najbardziej zagadkowych cywilizacji Andów, Tiwanaku, rozwinęła się ponad tysiąc lat temu. Uważana przez archeologów za jedno z pierwszych złożonych społeczeństw w regionie i prekursora Imperium Inków. Jej nagły upadek około 1000 r. n.e. pozostawił więcej pytań niż odpowiedzi. Teraz grupa badaczy z Penn State University i Boliwii odkryła nieznaną dotąd świątynię, co może rzucić nowe światło na wspaniałość tej cywilizacji i jej wpływ na inne kultury płaskowyżu Andów. 

Mapa stanowisk archeologicznych związanych z cywilizacją Tiwanaku.
Czerwone kropki przedstawiają miejsca z zachowanymi platformami świątyń.
Zielone kropki miejsca, w których znaleziono ceramikę w stylu Tiwanaku i pochówki
(ilustracja: czasopismo Antiquity)

Badania kipu z wioski Santa Leonor de Jucul

Oryginalny artykuł: Entre nudos y borlas se guarda la memoria del clima andino, pero los quipus incas enfrentan su peor enemigo: el tiempo y el abandono 

Na wysokości ponad 3000 metrów nad poziomem morza, w odległej wiosce Santa Leonor de Jucul, w prowincji Huaura, znajduje się 97 kipu, które przetrwały pokolenia i zawierają unikalny zapis deszczów, susz i rytuałów, które członkowie społeczności odprawiali ku czci swoich bogów. Jest to jeden z najbardziej zagadkowych i dawnych zapisów historycznych na kontynencie. Splecione liny, znane jako kipu, pieczołowicie przechowywane przez pokolenia, do dziś nadal stanowią wyzwanie dla uczonych, ujawniając skrywane tajemnice. Największe z zachowanych w Santa Leonor de Jucul 97 kipu mierzy ponad 68 metrów długości. Sabine Hyland (z University of St Andrews, Szkocja) prowadzi badania, które bezpośrednio łączą te zapisy ze zjawiskami klimatycznymi rejestrowanymi przez społeczność na przestrzeni czasu. 

Jedno z kipu przechowywanych w Museo Leoncio Prado. Héroes de la Batalla de Huamachuco

W Amazonii znaleziono duże urny wypełnione kośćmi ludzkimi i szczątkami ryb

Oryginalny artykuł: Encuentran en la Amazonia grandes urnas enterradas llenas de huesos humanos y restos de peces

Siedem ceramicznych urn grobowych, w tym dwie duże, znaleziono pod korzeniami powalonego drzewa na obszarze zalewowym Lago do Cochila w brazylijskim stanie Amazonas. Lago do Cochila jest częścią grupy sztucznych wysp zbudowanych przez rdzenne społeczności wieki, a nawet tysiące lat temu. Są to konstrukcje wzniesione z ziemi i fragmentów ceramiki, co umożliwiało stałe zamieszkanie nawet w czasie powodzi. Jak wyjaśnia archeolog Márcio Amaral jest to forma rodzimej inżynierii, której celem jest stabilizacja terenu i dostosowanie go do sezonowych warunków regionu. Wykopaliska, prowadzone przez Grupo de Pesquisa em Arqueologia e Gestão do Patrimônio Cultural da Amazônia z Instytutu Mamirauá, rozpoczęły się po tym, jak Walfredo Cerqueira, handlarz pirarucú, zaalarmował władze o przedmiotach odsłoniętych podczas upadku drzewa.

Jedna z odkrytych urn (fot. Marcio Amaral)

W Izúcar de Matamoros odnaleziono ludzkie szczątki i ceramikę

Oryginalny artykuł: Recuperan osamentas humanas y cerámica prehispánicas de más de 800 años de antigüedad, en Izúcar, Puebla 

W Izúcar de Matamoros (stan Puebla, Meksyk) natrafiono na pięć pochówków, które dostarczyły nowych informacji na temat osadnictwa w tym regionie. Groby mogły być związane z kompleksem mieszkalnym, pochodzącym z wczesnego okresu postklasycznego (lata 900–1200). Odkrycia dokonano 2 kwietnia podczas prac archeologicznych prowadzonych w ramach projektu konserwacji i rekonstrukcji parku publicznego (Zócalo) w tym mieście. Badania przyczyniają się do lepszego poznania historii ludności, zamieszkującej ten obszar, który odgrywał ważną rolę w czasach prekolumbijskich ze względu na żyzne ziemie i strategiczne położenie, stanowiąc przejście do innych regionów Mezoameryki. Wyniki prac dostarczą informacji na temat populacji osiedlonych w Dolinie Izúcar przed dominacją Azteków, która nastąpiła około 1400 roku i doprowadziła do powstania teorii, że mogły to być migrujące grupy Tolteków i Chichimeków. 

Jeden ze znalezionych pochówków (fot. Salvamento arqueologico Izucar-Zocalo)

W Kuélap natrafiono na budowlę grobową

Oryginalny artykuł: ¡Descubrimiento en Kuélap! Hallan estructura funeraria y objetos ceremoniales 

W północnej części Kuélap archeolodzy odkryli budowlę grobową typu chullpa oraz różne artefakty o charakterze ceremonialnym o dużej wartości kulturowej. Po raz pierwszy prowadzono wykopaliska na północnym krańcu tego stanowiska w regionie Amazonas. Prace w ramach Programu Badań Archeologicznych Kuélap (PRIAK) nad sześcioma okrągłymi budowlami i centralnym dziedzińcem na terenie Obszaru Badawczego 1 wykazały, że kilka z tych budowli zostało celowo zamkniętych i znajdowały się w nich ludzkie szczątki złożone w ramach rytuałów poprzedzających opuszczenie stanowiska. 

Szczątki ludzkie znalezione podczas wykopalisk (źródło fot. Andina)

Do Meksyku powróci fragment panelu Majów

Oryginalny artykuł: Recibe México fragmento de panel maya, en Estados Unidos 

W jakimś momencie w minionym wieku, bogato zdobiony panel Majów został wywieziony z Meksyku do USA, gdzie został nielegalnie sprzedany. Obecnie dzięki wysiłkom władz obu państw panel  powróci do Meksyku w przyszłym roku. Panel liczy ponad 1000 lat i jest możliwe, że pochodzi z regionu Puuc, obejmującego centralno-północną część stanu Campeche i południową część stanu Jukatan. Panel ma wymiary 119 na 53 na 9,5 cm, jest wykonany z wapienia i datowany na okres klasyczny (lata 600-900 n.e.).

Fragment panelu Majów (fot. Museo Nacional del Arte Mexicano)

Grupa ludzi o nieznanym pochodzeniu żyła 6000 lat temu w Kolumbii

Oryginalny artykuł: Un grupo humano de un linaje desconocido y sin relación con otros indígenas de América habitó en Colombia hace 6000 años 

Zespół naukowców przeanalizował DNA szczątków ludzkich pochodzących sprzed około 6000 lat, znalezionych w Kolumbii. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Science Advances. Pokazują one, że w przeszłości grupy ludzi przybyły na tereny Płaskowyżu Cundiboyacense w pobliżu Bogoty, całkowicie zastępując pierwotnych mieszkańców. Naukowcy zbadali DNA 21 osób, które żyły na Płaskowyżu w okresie od 6000 do 500 lat temu. Najstarsi przedstawiciele tej grupy byli łowcami-zbieraczami, żyli około 6000 lat temu i należeli do grupy genetycznej, która nigdy wcześniej nie została zidentyfikowana.

Płaskowyż Cundiboyacense (fot. Petruss/Wikimedia Commons)

W Petén odkryto trzy nieznane wcześniej miasta Majów

Oryginalny artykuł: Presentan hallazgos sobre nueva ciudad maya “Los Abuelos” y otros tesoros arqueológicos de Uaxactún 

Podczas prac Regionalnego Projektu Archeologicznego Uaxactún (PARU) odkryto trzy nieznane wcześniej miasta Majów, położone w Peten (Gwatemala). Wykopaliska w ramach tego projektu są prowadzone od 2009 roku, kiedy rozpoczęto prace w Uaxactun, obejmujące obszar niemal 1200 kilometrów kwadratowych. Do tej pory natrafiono tam na kilka mniejszych i większych ośrodków Majów. Kierownikiem projektu jest Milan Kovác (z Comenius University w Bratysławie), dotychczas odkryto 176 stanowisk, z czego na 20 przeprowadzono prace wykopaliskowe. Na badanym obszarze natrafiono na kolejne miasto Majów, nazwane Los Abuelos, które jest ważne ze względu na swoje cechy. Los Abuelos położone jest 21 km na północny wschód od Uaxactún i zostało odkryte w ramach projektu w 2023 roku, kiedy to prowadzono pierwsze prace. Zaplanowano kontynuację tych badań na sezon terenowy kwiecień-maj 2025 r. Nowe dane potwierdziły, że jest to jeden z najważniejszych ośrodków z okresu preklasycznego w Petén.

Stanowisko Los Abuelos (ilustracja: Projekt PARU)

W Era de Pando archeolodzy natrafili na „Ołtarz Ognia”

Oryginalny artykuł: Hallazgo en Caral: descubren un nuevo "Altar del Fuego" en sitio arqueológico Era de Pando 

Ołtarz Ognia odkryty w Era de Pando ma kształt koła i średnicę około 7 metrów. Przed nim znajduje się prostokątny dziedziniec o długości 16 metrów i szerokości 8 metrów. Zdaniem badaczy, do tego świętego miejsca można dostać się schodami z Sali Ceremonialnej. Archeolodzy pod przewodnictwem Ruth Shady, dyrektorki Strefy Archeologicznej Caral, szczegółowo opisali ołtarz, który został zbudowany po zachodniej stronie Wielkiej Piramidy „C1” w Era de Pando jako obszar pomocniczy dla czynności związanych z centralnymi ceremoniami odbywającymi się w głównej budowli.

Ołtarz Ognia odkryty w Era de Pando (źródło fot. Andina)

W Gran Pajatén odkryto ponad 100 budowli kultury Chachapoyas

Oryginalny artykuł: Hallazgo en Gran Pajatén: descubren más de 100 estructuras de la cultura Chachapoya 

Dzięki pracy archeologów i specjalistów z różnych dziedzin zdołano odkryć ponad sto nieznanych wcześniej budowli na terenie Gran Pajatén, ośrodka kultury Chachapoyas, położonego w Parku Narodowym Rzeki Abiseo. Jak podaje Aldo Bolaños, dyrektor tego projektu, ustalono istnienie 104 konstrukcji, co stanowi kontrast z 26 znanymi z prac prowadzonych w 1966 r. przez architekta Víctora Pimentela. Zdołano ustalić, że Gran Pajatén rozciągał się na powierzchni co najmniej dziesięciu hektarów. Odkrycie to stanowiło podstawę prac prowadzonych przez organizację World Monuments Fund Peru w latach 2023 i 2024. Aby wykryć istnienie budowli wykorzystano najnowocześniejszą technologię, taką jak LiDAR, która za pomocą czujników umożliwiła ustalenie, co znajduje się pod bujną dżunglą amazońską w tym rejonie.

Stanowisko archeologiczne Gran Pajaten (źródło for: Andina)

Analiza obsydianu znalezionego w Templo Mayor ujawnia skomplikowane powiązania handlowe Mexików

Oryginalny artykuł: Análisis de obsidiana hallada en el Templo Mayor revela las complejas relaciones comerciales de los mexicas 

Sierra de Pachuca stanowiła główne źródło zielonego obsydianu dla Mexików, zmienność tego szkła wulkanicznego w Tenochtitlan, pochodzącego z co najmniej siedmiu innych lokalizacji w Mezoameryce, a także złożoność relacji handlowych to wnioski z analiz przeprowadzonych na artefaktach wykonanych z tego materiału, znalezionych w Templo Mayor. Prace, których wyniki opublikowano w czasopiśmie Proceedings of the National Academy of Sciences przeprowadziła grupa specjalistów, którymi kierował archeolog Diego Matadamas Gomora. Badanie jest efektem współpracy pomiędzy Projektem Templo Mayor (PTM) Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) i Uniwersytetem Tulane w Nowym Orleanie w Stanach Zjednoczonych. 

Prace w laboratorium (fot. Mirsa Islas, Projekt Templo Mayor)

Poćwiartowane czaszki znalezione w Cueva de Sangre w Dos Pilas stanowiły rytualną ofiarę

Oryginalny artykuł: Chopped-up skulls found in Maya 'blood cave' were a ritual offering for a good harvest, archaeologists suggest

Na początku lat 90. XX wieku badania przeprowadzone na terenie stanowiska archeologicznego Dos Pilas w Petén (Gwatemala) ujawniły ponad tuzin jaskiń, z których korzystali Majowie w latach 400 p.n.e.–250 n.e. Jedną z nich była Cueva de Sangre, w której archeolodzy natrafili na setki połamanych ludzkich kości ze śladami obrażeń. Mogły one stanowić świadectwo dawnego rytuału Majów. Wszystko wskazuje na to, że szczątki należą do osób złożonych w ofierze w porze suchej, aby udobruchać boga deszczu. Jak podaje Michele Bleuze (z California State University w Los Angeles), obecnie przeprowadzana jest analiza kości, która może dostarczyć ważnych informacji.

Po prawej stronie: fragment kości czaszki, który został usunięty za pomocą ostrego narzędzia.
Po lewej stronie: rysunek ludzkiej czaszki pokazujący miejsce, z którego pochodzi fragment kości znalezionej w Cueva de Sangre (fotografia i ilustracja: Michele M. Bleuze)

W Chavín de Huántar natrafiono na podziemną galerię

Oryginalny artykuł: Descubren “sala de drogas” secreta usada en rituales psicodélicos por una cultura preinca peruana: lo que reveló un túnel sellado por siglos 

W podziemnej galerii w Chavín de Huántar, zamkniętej ponad dwa tysiące lat temu archeolodzy znaleźli artefakty zawierające ślady dimetylotryptaminy, substancji psychoaktywnej, występującej w roślinach takich jak vilca (Anadenanthera colubrina) i dzikiego tytoniu (Nicotiana). Odkrycie to jest jednym z najwyraźniejszych dowodów rytualnego stosowania substancji psychodelicznych w Chavín de Huántar. W sumie znaleziono aż 23 artefakty z pozostałościami związków halucynogennych, w tym rurki, łyżki i fragmenty muszli. Jak podaje Daniel Contreras (z University of Florida), kościane rurki służyły jako inhalatory. Przeprowadzona analiza mikrobotaniczna wykazała, że składniki zostały wysuszone, uprażone i zmielone w celu uzyskania proszku przypominającego tabakę, którą następnie wdychano. 

Rekonstrukcja pomieszczenia, w którym zażywano substancje psychoaktywne
(ilustracja: Miguel G. Ortiz Mestanza)

W jaskini w Belize odkryto narzędzia Majów do tatuażu

Oryginalny artykuł: Descubren por primera vez herramientas de tatuaje mayas 

Archeolodzy z uniwersytetów w Stanach Zjednoczonych (W. James Stemp, Lorne Voorhis, Cameron S. Griffith, Jaime J. Awe) i Danii (Christophe Helmke) znaleźli głęboko w jaskini Actun Uayazba Kab (Roaring Creek Valley, Dystrykt Cayo) w Belize dwa małe narzędzia kamienne datowane na lata 250-900. Mogą to być najstarsze przybory Majów do robienia tatuaży, jakie kiedykolwiek znaleziono. Przedmioty te mają wydłużony kształt i ostry czubek. Naukowcy uważają, że służyły one do tworzenia trwałych tatuaży poprzez nakłuwanie skóry i wstrzykiwanie pigmentu. Analizując je pod mikroskopem, naukowcy znaleźli ślady zużycia świadczące o wielokrotnym wykorzystaniu, a także pozostałości czarnego pigmentu, prawdopodobnie barwnika uzyskanego z węgla lub sadzy. Wiadomo, że jaskinie to podziemne przestrzenie ściśle związane u Majów zwłaszcza z koncepcjami życia i śmierci, z płodnością, deszczem i wrotami do świata podziemnego, zamieszkiwanego przez przodków i bóstwa. Wydaje się prawdopodobne, że narzędzia te służyły do tatuowania ważnych osób.

Kamienne ostrza odkryte w jaskini Actun Uayazba Kab w Belize
(fot.: W. James Stemp, rysunki: Christophe Helmke)

Starania o uznanie stanowiska Aklliu Pukara za Narodowe Dziedzictwo Kulturowe Peru

Oryginalny artykuł: Cusco: buscan declaratoria como Patrimonio Cultural de espacio prehispánico Aklliu Pukara 

Władze Cuzco starają się o uznanie stanowiska archeologicznego Aklliu Pukara, pochodzącego z czasów prekolumbijskich, położonego na północ od miasta San Juan w dystrykcie Pomacanchi w prowincji Acomayo, za Narodowe Dziedzictwo Kulturowe. Niedawno zespoły techniczne w Cuzco zebrały informacje planimetryczne i archeologiczne w celu przygotowania dokumentacji technicznej na potrzeby wytyczenia granic i uwzględnienia tego miejsca. 

Stanowisko archeologiczne Aklliu Pukara (fot. Andina)

Prekolumbijskie naczynie Majów znalezione w stanie Quintana Roo

Oryginalny artykuł: El INAH recupera una olla prehispánica en cueva del sistema Garra de Jaguar, en Quintana Roo 

W naturalnej formacji skalnej Zumpango, położonej w systemie jaskiń Garra de Jaguar, około 22 km od Playa del Carmen (stan Quintana Roo, Meksyk) członkowie organizacji Cenotes Urbanos odkryli kuliste naczynie z czasów prekolumbijskich. O swym znalezisku poinformowali Centrum INAH Quintana Roo. Na początku kwietnia archeolodzy José Antonio Reyes Solís i Enrique Terrones González zostali przydzieleni do zarejestrowania i zabezpieczania naczynia, które zdaniem ekspertów, pochodzi z późnego okresu postklasycznego (1200-1550). 

Naczynie znalezione w jaskini Zumpango (fot. Antonio Reyes, INAH)

W Caral odkryto grób z licznymi darami należący do kobiety z elity

Oryginalny artykuł: Caral: descubren tumba y ajuar funerario de mujer de la élite de milenaria civilización 

Grobowiec kobiety z elity z kultury Caral, wraz z licznymi darami stanowi część odkrycia archeologicznego dokonanego w Áspero, wiosce rybackiej (dystrykt Supe i Supe Puerto, prowincja Barranca, Lima). Jak przekazał David Palomino, znalezisko to jest ważne nie tylko dla historii Peru, ale i dla świata. Na grób wraz z wyprawą natrafiono w Huaca de los Ídolos. Przed rozpoczęciem prac archeologicznych miejsce to pełniło funkcję wysypiska śmieci komunalnych. Wstępne analizy bioantropologiczne wykazały, że odnalezione szczątki należą do kobiety, zmarłej w wieku od 20 do 35 lat, mającej 150 cm wzrostu. Wiek szczątków nie został jeszcze ustalony i będzie znany po przeprowadzeniu bardziej szczegółowej analizy.

Grób kobiety odkryty w Caral (źródło fot. Ministerio de Cultura)

Szczątki mężczyzn, kobiet i dzieci z kultury Chuquibamba pochowanych w okrągłych szybach

Oryginalny artykuł: Encuentran restos de hombres, mujeres y niños enterrados como héroes en pozos circulares de la Cultura Chuquibamba en Perú 

W październiku 2024 r. Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego rozpoczął nowy sezon wykopalisk archeologicznych w południowym Peru. Projekt ten przyniósł zaskakujące odkrycia rzucające światło na mało znane aspekty preinkaskiej kultury tego regionu. Głównym obszarem badań była dolina rzeki Atico i przyległy obszar wybrzeża Pacyfiku, gdzie międzynarodowy zespół archeologów udokumentował wyjątkowe kamienne budowle i zbiorowe pochówki. Jednego z najbardziej niezwykłych odkryć dokonano na stanowisku archeologicznym El Curaca, gdzie natrafiono na cmentarz, obejmujący zbiorowe groby umieszczone w okrągłych szybach otoczonych kamiennymi ścianami. Archeolodzy znaleźli szczątki 24 osób (mężczyzn, kobiet i dzieci), którym towarzyszyła imponująca liczba darów. Wśród znalezionych przedmiotów znajdują się wyroby ceramiczne, kawałki kości i rzeźbionego kamienia, a także delikatne tkaniny, które wymagały szeroko zakrojonych prac konserwatorskich.

Jeden ze znalezionych pochówków (fot. Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego)

Malowidła naskalne znalezione w parku w Brazylii

Oryginalny artykuł: Encuentran pinturas rupestres en parque de Río de Janeiro 

Naukowcy z Muzeum Narodowego, będącego częścią Federalnego Uniwersytetu w Rio de Janeiro (UFRJ), Stanowego Uniwersytetu w Rio de Janeiro (UERJ) i Parku Narodowego Itatiaia (PNI), są częścią grupy roboczej powołanej w celu znalezienia odpowiedzi na temat niedawnego odkrycia malowideł naskalnych na obszarze parku, położonego w górach Mantiqueira, w regionie graniczącym ze stanami Rio de Janeiro i Minas Gerais. Badania mają na celu rozwikłanie zagadek, takich jak wiek i pochodzenie malowideł znalezionych w jaskini. MaDu Gaspar, profesor programu archeologicznego Muzeum Narodowego przekazała, że poszukują również innych dokumentów dotyczących ludzi, którzy zamieszkiwali okoliczny teren. Regiony, które mają schronienia i jaskinie z malowidłami nigdy nie są odizolowane. Jak dodaje, stanowiska archeologiczne zarządzane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa Historycznego i Artystycznego (IPHAN) wymagają zgody tej instytucji i muszą być przez nią autoryzowane.

Malowidła naskalne znalezione w Parku Narodowym Itatiaia (fot. Parquetur/PNI)

Badania w jaskini Tlayócoc (stan Guerrero, Meksyk)

Oryginalny artykuł: INAH confirma hallazgos arqueológicos y emprende investigación en la Cueva de Tlayócoc, Guerrero 

Jesienią 2023 roku, niedaleko Carrizal de Bravo, miejscowości położonej w górach Guerrero, młody przewodnik Adrián Beltrán Dimas zabrał rosyjską speleolog Jekaterinę Katiyę Pawłową do jaskini Tlayócoc, aby mogła kontynuować mapowanie terenu, którym zajmowała się w tym regionie przez ostatnich kilka lat. Tym razem dotarli na dno jaskini, już zbadanej i postanowili wejść do środka przez zatopione i nieznane przejście, które zaprowadziło ich do kolejnego pomieszczenia, gdzie ku ich zaskoczeniu odkryli wspaniały kontekst archeologiczny. Na stalagmitach umieszczono dwie bransolety z muszli z wygrawerowanymi motywami, którym towarzyszyła inna bransoleta i gigantyczna muszla ślimaka. W pobliżu znajdowały się również porozrzucane czarne kamienne dyski, przypominające lustra z pirytu, jeden kompletny i fragmenty kilku innych.

Jaskinia Tlayococ (fot. Centrum INAH Guerrero)

Nowe odkrycia w Tikal dostarczają kolejnych świadectw na powiązania tego miasta z Teotihuacán

Oryginalny artykuł: Hallazgo de altar en Tikal revela nuevo tipo de vínculos entre esta ciudad y Teotihuacán 

Edwin Román Ramírez (Proyecto Arqueolόgico del Sur de Tikal, Guatemala), Lorena Paiz Aragón (Proyecto Arqueolόgico del Sur de Tikal, Guatemala), Thomas Garrison (University of Texas, Austin, USA), Stephen Houston (Brown University, Providence, USA), Heather Hurst (Skidmore College, Saratoga Springs, USA), David Stuart (University of Texas, Austin, USA), Alejandrina Corado Ochoa (Proyecto Arqueolόgico del Sur de Tikal, Guatemala), Cristina García Leal (Proyecto Arqueolόgico del Sur de Tikal, Guatemala), Andrew Scherer (Brown University, Providence, USA) and Rony Piedrasanta Castellanos (Proyecto Arqueolόgico del Sur de Tikal, Guatemala) opublikowali w czasopiśmie Antiquity wyniki prac prowadzonych na terenie Tikal (Gwatemala), które dostarczają kolejnych świadectw na powiązania Tikal z Teotihuacán.

Ołtarz odkryty w Tikal (fot. Edwin Roman, ilustracja: Heather Hurst)

Polscy uczeni badają mumię z Collud z wykorzystaniem najnowszej technologii

Oryginalny artykuł: Lambayeque: delegación polaca investiga a momia de Collud con tecnología avanzada 

Grupa badaczy z Polski odwiedziła Narodowe Muzeum Archeologiczne im. Brüninga w mieście Lambayeque w celu przeprowadzenia nowatorskiego skanowania 3D i prześwietlenia rentgenowskiego mumii z Collud. Proces ten ma szansę ujawnić fascynujące szczegóły dotyczące życia tej kobiety, w tym diety, wieku i ewentualnych chorób, na które mogła cierpieć, co pozwoli uzyskać pełniejszy obraz życia w czasach prekolumbijskich. Pracami kieruje Judyta Bąk (doktorantka z Uniwersytetu Jagiellońskiego), której towarzyszy zespół ekspertów z Politechniki Poznańskiej. Stanowi to kamień milowy w badaniach nad kulturą andyjską, podkreślając międzynarodowe zainteresowanie dziedzictwem archeologicznym regionu Lambayeque. 

Mumia kobiety w muzeum w Lambayeque (źródło fot. Andina)

Templo de la Piedra Sagrada w Túcume jest unikatem w peruwiańskiej archeologii

Oryginalny artykuł: El templo de la Piedra Sagrada de Túcume es único en la arqueología peruana y mundial 

Archeolog i dyrektor Muzeum Túcume, Bernarda Delgado, podkreśla znaczenie książki o świątyni z okresu prekolumbijskiego, znanej jako Templo de la Piedra Sagrada na stanowisku archeologicznym Túcume, położonym w regionie Lambayeque. Jest to unikatowa budowla w peruwiańskiej archeologii, o czym świadczy książka „Túcume y el Templo de la Piedra Sagrada”, niedawno wydana przez Ministerstwo Kultury. Przedstawia ona wyniki ośmiu lat badań naukowych przeprowadzonych na terenie tego prekolumbijskiego stanowiska i pozwala przyjrzeć się jego fascynującej historii, architekturze religijnej i różnorodności darów ofiarnych związanych z tym miejscem. Bernarda Delgado Elias, która jest autorką jednego z rozdziałów podkreśla, że jej treść ujawnia nie tylko wyniki badań naukowych, ale przede wszystkim interdyscyplinarną analizę materiału zebranego podczas wykopalisk.

Stanowisko archeologiczne Tucume (źródło fot. Andina)

Jak dawne „kamienne kuchnie” przechowują sekrety kulinarne

Oryginalny artykuł: How ancient stone kitchens preserve food secrets 

Moździerz, tłuczek i deska do krojenia to współczesne wersje dawnych manos i metate znajdowanych na stanowiskach archeologicznych na całym świecie. Mano to ręczne narzędzie kamienne używane z metate do mielenia i rozdrabniania żywności pochodzącej z roślin i zwierząt. Metate to duży, płaski kawałek kamienia lub zagłębienie w podłożu skalnym. Te metate na podłożu skalnym, znane również jako metate na wolnym powietrzu, są szczególnie powszechne na stanowiskach archeologicznych, a najstarsze z nich pochodzą sprzed 15 500 lat. Teraz badacze z Natural History Museum of Utah wykorzystują nowe techniki, aby wydobyć mikroskopijne pozostałości roślinne zachowane w pęknięciach i szczelinach podłoża skalnego. Dzięki temu chcą dowiedzieć się więcej o ludziach, którzy je tam umieścili. Ich najnowsze odkrycia zostały opublikowane w czasopiśmie American Antiquity.

Lisbeth Louderback podczas wydobywania resztek roślin z metate na podłożu skalnym (fot. Stefania Wilks)

Ceramiczna butelka w formie ryby suche

Oryginalny artykuł: Cusco: declaran a botella suche de cerámica Patrimonio Cultural de la Nación

Ceramiczna butelka w formie ryby suche (Trichomycterus rivulatus) została uznana za Narodowe Dziedzictwo Kulturowe Peru wraz z 179 powiązanymi z nią elementami mineralnymi, ponieważ jest uważana za symbol andyjskiej tożsamości kulturowej. Przedmiot i znajdujące się w nim minerały pochodzą ze stanowiska Qowiqarana, położonego w Parku Archeologicznym Sacsayhuamán. Wzięto pod uwagę fakt, że naczynie to posiada szczególną wartość ze względu na jego znaczenie historyczne, technologiczne, społeczne i naukowe, stanowiąc świadectwo praktyk ceremonialnych Inków w okresie Późnego Horyzontu.

Ceramiczna butelka w formie ryby suche (źródło fot. Andina)

W Pałacu Inków w Oquendo odkryto grobowiec kultury Ychsma

Oryginalny artykuł: Hallazgo arqueológico en el Callao: descubren fardo funerario preinca de 800 años de antigüedad con cerámica y textiles de élite en el Palacio Inca de Oquendo

Kultura Ychsma, która rozwinęła się w dolinach Lurín i Rímac w latach 900-1470, odegrała fundamentalną rolę w prekolumbijskiej historii Limy i Callao. Jej przedstawiciele, zajmujący się rolnictwem, rybołówstwem i produkcją rzemieślniczą, stworzyli hierarchiczne społeczeństwo rządzone przez kastę kapłańską, której władza skupiała się w Pachacámac, głównym sanktuarium regionu. Terytorium tej kultury rozciągało się wzdłuż środkowego wybrzeża, aż do XV wieku, kiedy to Inkowie w ramach swojej ekspansji dotarli na ten obszar. Aneksja tego terytorium do Tawantinsuyu nie nastąpiła na drodze wojny, lecz poprzez stopniową integrację. Władze Inków uszanowały znaczenie Pachacámac i pozwoliły, aby sanktuarium nadal pełniło funkcję ośrodka religijnego i politycznego, choć pod nadzorem Cuzco. Najnowsze badania archeologiczne w Callao dostarczyły nowych dowodów obecności kultury Ychsma. W ramach prowadzonego projektu w Pałacu Inków w Oquendo odkryto ciało owinięte w tkaninę, liczące 800–1000 lat. Jak podaje kierujący pracami Hugo Benavides szczątki należą do osoby mającej około 1,55 m wysokości, przy której złożono czarne naczynie ceramiczne ozdobione wężem, charakterystycznym elementem ikonografii Ychsma, co pozwoliło archeologom określić przynależność tej osoby do kultury Ychsma.

Szczątki osoby z kultury Ychsma znalezione przez archeologów (źródło fot. Infobae/Paula Elizalde)