Tajemnica arszeniku znalezionego w chilijskich mumiach

Oryginalny artykuł: Chilean mummies show arsenic poisoning

Najnowsze badania dowodzą, że przedstawiciele prekolumbijskich cywilizacji zamieszkujących tereny północnego Chile, w tym Inków i kultury Chinchorro, cierpieli na chroniczne zatrucie arszenikiem z powodu spożywania skażonej wody. Co prawda już wcześniejsze analizy wykazały wysoki poziom arszeniku w próbkach włosów pobranych z mumii, znalezionych zarówno na terenach górzystych, jak i na ziemiach przybrzeżnych tej części Chile, jednak ówczesne metody nie pozwalały stwierdzić, jak arszenik dostał się do włosów, czy zmumifikowane osoby przyjmowały arszenik za życia, czy też toksyczny związek znajdował się w glebie i przenikał do włosów mumii dopiero po jej zakopaniu.

Jedna z mumii, w której wykryto skażenie arszenikiem (fot. Ioanna Kakoulli, UCLA)

Grupa badaczy, którą kieruje Ioanna Kakoulli, archeolog z Uniwersytetu Kalifornijskiego (UCLA) w Los Angeles, wykorzystała wysoko zaawansowaną technologię do ponownego przeanalizowania próbki włosów z mumii pochodzącej sprzed 1000 – 1500 lat i odkrytej w Dolinie Tarapacá, na chilijskiej pustyni Atakama. Pomiary wykazały, że przyczyną wysokiego stężenia arszeniku we włosach było picie wody skażonej arszenikiem lub przypuszczalnie spożywanie roślin podlewanych toksyczną wodą. Jak wyjaśnia Ioanna Kakoulli, ze względu na złoża miedzi, w Chile znajdują się osady bogate w arszenik i inne zanieczyszczenia, które podczas deszczu mogą spływać do tamtejszych rzek.

Pustynia Atakama w Chile (fot. Ioanna Kakoulli, UCLA)

Analiza włosów jest szeroko wykorzystywana w najróżniejszych badaniach, począwszy od medycyny sądowej aż po archeologię, gdyż to właśnie włosy – a nie kości czy tkanki skóry – pozwalają na dokładny wgląd w życie zarówno współczesnych osób, jak i ludzi z odległej przeszłości. Aby dowiedzieć się więcej o możliwym zatruciu arszenikiem dawnych mieszkańców północnego Chile, Kakoulli i jej współpracownicy przyjrzeli się naturalnie zachowanej mumii, zakopanej na cmentarzu TR40-A w Dolinie Tarapacá na pustyni Atakama. Korzystając z metod nieinwazyjnych, przeanalizowali dokładnie skórę, odzienie i włosy mumii, a także otaczającą ją zaskorupiałą ziemię. Tak jak się spodziewano arszenik wykryto zarówno we włosach mumii, jak i w glebie.

Mumia znaleziona na pustyni Atakama w Chile (fot. Ioanna Kakoulli, UCLA)

Dalsze badania próbek włosów przeprowadzono w Narodowym Laboratorium Lawrence Berkeley w Kalifornii, gdzie Kakoulli i jej zespół zastosowali skaningowy mikroskop elektronowy, pozwalający na uzyskanie obrazów o wysokiej rozdzielczości. Poddali również próbki innym testom za pomocą akceleratora cząstek i promieniowania rentgenowskiego ze źródeł synchrotronowych, co umożliwiło ustalenie rozkładu poszczególnych związków i minerałów we włosach. Badania wykazały jednolity, promienisty rozkład arszeniku we włosach. Gdyby były one skażone arszenikiem zawartym w glebie, to związek toksyczny pokrywałby jedynie ich powierzchnię. Porównanie arszeniku pochodzącego z gleby i z włosów wykazało, że gleba zawierała znacznie niższe stężenie tego związku. Poza tym arszenik znaleziony we włosach był innego typu (tzw. arszenik III) niż ten znaleziony na powierzchni wód gruntowych (tzw. arszenik V). Badania sugerują, że to ciało w naturalny sposób przetwarzało spożytą toksynę w arszenik typu III.

Badania włosów mumii przeprowadzane w Laboratorium (fot. Ioanna Kakoulli, UCLA)

Rezultaty analiz są zgodne ze współczesnymi badaniami epidemiologicznymi o zatruciu arszenikiem spowodowanym jego spożyciem. Ioanna Kakoulli i jej zespół wykorzystują teraz te same techniki aby przekonać się czy dawni mieszkańcy Doliny Tarapacá stosowali środki halucynogenne, gdyż niektóre osoby pochowano z egzotycznymi nasionami pochodzącymi z Amazonii. Mogliby to być szamani lub znachorzy, którzy wykorzystywali rośliny o działaniu halucynogennym w leczeniu ludzi. Jednocześnie wskazywałoby to na relacje utrzymywane z mieszkańcami Amazonii, gdyż osoby z Chile nie mogły znać własności tych nasion i miejsca ich występowania.