Miasta Majów: Yaxhá (Gwatemala)

Yaxhá leży nad brzegiem jeziora o tej samej nazwie, w odległości około 30 kilometrów od Tikal. Miejsce to stanowi jednocześnie rezerwat przyrody o bogatej florze i faunie, będący ostatnim schronieniem białego żółwia i niektórych ginących gatunków ryb. Słowo yaxhá oznacza zielono-niebieską wodę i jest oryginalną nazwą, nadaną temu miastu przez Majów już w czasach prekolumbijskich.

Jezioro Yaxhá

Yaxhá jest jednym z najstarszych ośrodków w tej części Peten gdyż było zamieszkiwane już w okresie preklasycznym, od około 600 r. p.n.e. Z czasem miasto osiągnęło spore rozmiary i zaczęło dominować na ziemiach położonych wokół jezior Yaxhá i Sacnab. Już we wczesnym okresie klasycznym tamtejsi władcy wznieśli pierwsze stele, które choć zachowały się do dziś jedynie we fragmentach, to świadczą o znaczeniu miasta.

Stela 4 z wczesnego okresu klasycznego

Na terenie miasta znajduje się kilka kompleksów architektonicznych zwanych akropolami, które obejmują piramidy, świątynie, pałace i budowle o charakterze administracyjnym, wzniesione wokół placów połączonych ze sobą drogami sacbé. Najstarszą część Yaxhá stanowi pochodzący z późnego okresu preklasycznego Akropol Północny, na który prowadziły schody ozdobione niegdyś wielkimi, modelowanymi w stiuku maskami bóstw.

Fragment wymodelowanej w stiuku maski, zdobiącej schody prowadzące na Akropol Północny

Na Akropolu Północnym wznoszą się trzy piramidy tworzące kompleks triadyczny, typowy dla późnego okresu preklasycznego.

Piramidy tworzące kompleks triadyczny na Akropolu Północnym

Z punktu widokowego na szczycie porośniętej roślinnością piramidy przy Placu G można dostrzec wyłaniającą się z zieleni najwyższą, centralną piramidę Akropolu Północnego.

Widok na najwyższą piramidę Akropolu Północnego

W końcowym okresie klasycznym wprowadzono pewne modyfikacje na Akropolu Północnym, wznosząc dodatkowe budowle po stronie południowej i północno-wschodniej. Powstał tam pałac z ośmioma komnatami.

Pałac królewski na Akropolu Północnym

We wczesnym okresie klasycznym Yaxhá przypuszczalnie znajdowało się w sferze wpływów Tikal, o czym może świadczyć kompleks bliźniaczych piramid oraz Stela 11 z wizerunkiem osoby w stroju typowym dla Teotihuacan i związanym z nowym porządkiem na ziemiach Peten wprowadzonym po 378 r. n.e.

Stela 11 z wizerunkiem osoby w stroju typowym dla Teotihuacan

Kiedy Tikal zostało pokonane przez połączone siły Caracol i królestwa Kaan w 562 r. n.e., wydarzenie to musiało mieć również konsekwencje dla Yaxhá, gdyż ustała tam wówczas działalność konstrukcyjna. Ponowny rozkwit miasta nastąpił dopiero w późnym okresie klasycznym, kiedy to zmodyfikowano część dawnych budowli i wzniesiono nowe. Z tego okresu pochodzi tak zwana Grupa Malera.

Jedna z piramid w Grupie Malera

W Grupie Malera znajduje się jeden z największych placów w Yaxhá. Mógł on pomieścić znaczną ilość osób i tym samym stanowić miejsce ceremonii o charakterze publicznym.

Budowla piramidalna z pozostałościami dawnej świątyni na szczycie (Grupa Malera)

Budowle otaczające plac były modyfikowane, a ostatnia faza konstrukcyjna przypada na lata 750 – 800 n.e., kiedy to Yaxhá podniosło się po tragicznych wydarzeniach związanych z atakami ze strony Naranjo, ośrodka leżącego w odległości zaledwie 18 kilometrów. Tamtejszy władca, K'ahk' Tiliw Chan Chahk, w 710 r. n.e. spalił miasto i pojmał króla Yaxhá.

Budowla w Grupie Malera

Po długiej przerwie władcy Yaxhá zaczęli wznosić rzeźbione stele, upamiętniające najważniejsze wydarzenia z ich życia. Chociaż stele są w znacznym stopniu zniszczone, to jednym z władców wspominanych w zachowanych choćby częściowo inskrypcjach jest król Yaxhá noszący imię K’inich Lakamtuun. Znaleziona we fragmentach Stela 13 przedstawia tegoż władcę podczas rytuału symbolicznego zasiewu, odprawionego w 789 r. n.e., choć w inskrypcji są też wspominane daty z 793 i 797 r. n.e.

Fragment Steli 13

Wizerunek K’inich Lakamtuun zachował się także na Steli 3 i Steli 31.

Stela 3 z Yaxhá

Stela 31 wznosi się przy Placu E, pomiędzy Akropolem Północnym i Akropolem Południowo-wschodnim. Przedstawia władcę podczas rytualnego tańca, w wyjątkowo bogatym stroju oraz ze szczególnie wysokim i ozdobnym nakryciem głowy. Przy tym samym placu znajduje się boisko do gry w piłkę oraz podłużna platforma z pozostałościami trzech sanktuariów.

Stela 31 przedstawiająca władcę K'inich Lakamtuun

Drugie boisko do rytualnej gry w piłkę wzniesiono na Akropolu Południowym, przy pałacu królewskim. Boisko jest utworzone przez dwie równoległe platformy i tak usytuowane, aby władca mógł obserwować grę ze swego pałacu.

Boisko do gry w piłkę i pałac na Akropolu Południowym

Kolejnym kompleksem architektonicznym jest Akropol Wschodni, którego ostatnia faza konstrukcyjna pochodzi z późnego okresu klasycznego, choć zachowały się ślady budowli jeszcze z końca okresu preklasycznego. Jako główne wejście na plac tego akropolu służyła Budowla 218.

Budowla 218 na Akropolu Wschodnim

Na Akropolu Wschodnim wyróżnia się Budowla 216, piramida wysokości około 30 metrów, mająca dziewięć poziomów o zaokrąglonych narożnikach. Na szczycie zachowały się pozostałości dawnej świątyni z dwoma komnatami, ozdobionej niegdyś bogatym zwieńczeniem dachu. Wewnątrz piramidy, pod schodami, archeolodzy odkryli grobowiec pochodzący z późnego okresu klasycznego.

Piramida (Budowla 216) na Akropolu Wschodnim

Z kolei na tak zwanym Placu Kolumn zachowała się dość nietypowa budowla z okrągłymi kolumnami, wskazującymi na wyraźne wpływy architektury z miast leżących na Jukatanie. Przy tym samym placu wznoszą się też cztery małe sanktuaria.

Budowla na Placu Kolumn

Na terenie Yaxhá archeolodzy natrafili też na budowle mieszkalne przykryte niegdyś dachami z liści palmowych oraz pozostałości dawnych warsztatów rzemieślniczych, w których wyrabiano naczynia ceramiczne.