Kuchnia starożytnych Majów była niezwykle zróżnicowana i obejmowała owoce morza oraz produkty roślinne i zwierzęce, pochodzące z myślistwa, zbieractwa oraz rolnictwa. Starożytni Amerykanie udomowili szereg roślin, z których najważniejsze były kukurydza, maniok i kakaowiec.
Rolnictwo
Majowie stosowali szereg technik przygotowania ziemi pod uprawę, w tym system żarowy (wypalanie), płodozmian oraz system milpa. W niektórych regionach bardzo popularne były leśne ogrody zwane pet kot: ogrody otoczone niskimi murkami z kamienia (pet 'okrągły', kot 'mur z luźnych kamieni'). Na terenach podmokłych budowano wzniesione pola, umocnione drewnianymi palami z kanałami odprowadzającymi wodę.
Majowie stosowali szereg technik przygotowania ziemi pod uprawę, w tym system żarowy (wypalanie), płodozmian oraz system milpa. W niektórych regionach bardzo popularne były leśne ogrody zwane pet kot: ogrody otoczone niskimi murkami z kamienia (pet 'okrągły', kot 'mur z luźnych kamieni'). Na terenach podmokłych budowano wzniesione pola, umocnione drewnianymi palami z kanałami odprowadzającymi wodę.
Przykład współczesnego wykorzystania techniki wypalania na południe od Santa Fe w Panamie (fot. Wikimedia Commons). | |
Płodozmian norfolski (ziemniak-owies-peluszka-żyto), Wrocław, Polska (fot. Wikimedia Commons). | |
Typowa środkowoamerykańska milpa: kukurydza, awokado, różne odmiany dyni i fasoli, melon, pomidor, papryka chili, słodkie ziemniaki, kłębian, szarłat i świerzbiec. Banany w tle nie są rośliną rodzimą, ale obecnie są bardzo powszechne (fot. Wikimedia Commons). |
Trzy Siostry
Podstawą diety Majów były: kukurydza, dynia, fasola oraz papryka chili. Pierwsze trzy z tych roślin w Ameryce Północnej są często nazywane "Trzema Siostrami", ponieważ razem dostarczają wszystkich koniecznych człowiekowi składników odżywczych.
Jednak najważniejsza z nich była kukurydza, która odgrywała ważną rolę nie tylko w kuchni, ale także w majańskiej mitologii i ideologii. Kukurydza była przygotowywana i jadana na wiele różnych sposobów, ale zawsze była poddawana procesowi nixtamalizacji (z języka nahuatl), polegającym na moczeniu i gotowaniu ziaren w roztworze alkalicznym (wapno lub popiół drzewny), co uwalnia niacynę - witaminę B3, która zapobiega niedoborowi tejże witaminy (pelagra) oraz zmniejsza niedobory białka. Następnie kukurydza byłą zazwyczaj mielona na kamieniu metate i przygotowywana na różne sposoby.
Jedną z popularnych prekolumbijskich potraw były tortille (rodzaj grubego omletu) robione w naczyniu comal, w które następnie zawijano inne składniki - mięso, fasolę itd. Tamale robi się z ciasta kukurydzianego, zazwyczaj z nadzieniem, a następnie zawija się w liście kukurydzy i gotuje na parze. Atole i pozole to dwa dania przypominające kleik, które były robione przez zmieszanie zmielonej kukurydzy z wodą, przy czym atole było gęstsze i zazwyczaj się je piło, natomiast pozole zawierało całe ziarna kukurydzy i było używane do przygotowania rosołu z indyka. Dania te bywały jedzone same, ale często dodawano inne składniki dla urozmaicenia smaku: paprykę chili, kakao, dziką cebulę czy sól.
Kukurydza była rośliną świętą, elitarną i trudniejszą w uprawie, natomiast drugim ważnym i łatwiejszym w uprawie produktem rolnym był maniok, który był w stanie zaspokoić potrzeby żywieniowe gęsto zaludnionych obszarów majańskich. Ponieważ bulwy manioku rzadko pojawiają się materiale archeologicznym, przez długi czas brakowało dowodów na rozpowszechnienie manioku, aż wreszcie odkryto majańskie Pompeje - majańskie miasto Joya de Cerén w Salwadorze, gdzie pod warstwą popiołu wulkanicznego zachowały się pola manioku, naczynia kuchenne i inne artefakty.
Dieta Majów obejmowała także inne produkty takie jak: kilka odmian fasoli (w tym pinto, czerwona i czarna), pomidor, papryka chili, awokado, majański orzech, gujawa, flaszowiec, mamea, papaja, ananas, dynia, słodki ziemniak, złotosocza. Chaya była uprawiana dla swoich zielonych liści. Kolczoch jadalny był uprawiany dla owoców, a jego delikatne zielone pędy były używane jako warzywo. Hodowano i stosowano również różne zioła takie jak: wanilia, komosa piżmowa, arnota, nasiona annatto, korzybiel, święty liść (Piper auritum), liście awokado, czosnkowa latorośl, meksykańskie oregano, meksykański anyż, ziele angielskie.
Uważa się, że Majowie jako pierwsi odkryli i rozpoczęli uprawę kakaowca. Mielili ziarna kakao i mieszali je z papryką chili, kaszką kukurydzianą i miodem, z czego powstawał napój majańskich elit zwany xocolatl (czyt. szokolatl). Ziarna kakaowca stosowano również ceremoniach ofiarnych dla bogów.
Mięso
Dziczyzna była dla Majów głównym źródłem mięsa, udomowione zostały tylko pies i indyk. Polowano na takie zwierzęta jak: jeleń, manat, pancernik, tapir, pekari (dzika świnia), małpa, ptactwo, żółwie i iguany. Dietę Majów - przynajmniej w rejonach nadmorskich - uzupełniały owoce morza, w tym ryby, homary, krewetki, ślimaki i inne skorupiaki.
- Coe, Sophie D. 1994. America's first cuisines
- Lentz, David L. (ed). 2000. Imperfect Balance: Landscape Transformations in the Precolumbian Americas
- Rico-Gray, Victor i Jose G. Garcia-Franco. 1991. The Maya and the Vegetation of the Yucatan Peninsula. J. Ethnobiol. 11(1): 135-142
- Smith, Michael Ernest i Marilyn A. Masson. 2000. The Ancient Civilizations of Mesoamerica
--------------------
Czytaj także: Dzika historia fasoli - Historia udomowienia amerykańskich roślin i zwierząt - Indyk udomowiony tysiąc lat wcześniej - Joya de Ceren - majańskie Pompeje - Joya de Ceren (maniok) - Majański tytoń - Na Jukatanie odkryto kakao sprzed 2500 lat - Owoce, które zawdzięczamy starożytnym Amerykanom - Trzy siostry: fasola, kukurydza i dynia - Uczmy się od Pierwszych Amerykanów - Warzywa, które zawdzięczamy starożytnym Amerykanom
--------------------
Bardzo fajna sprawa. Tego rodzaju potrawy do dzisiaj byłyby dla nas bardzo zdrowe. Ja osobiście przerzuciłem się na inne potrawy. Bardzo fascynuje mnie amerykańska kuchnia - uważam, że nie ma nic lepszego! To naprawdę niesamowite, jak pyszne potrawy można dostać na zachodzie!
OdpowiedzUsuńJa tam bardzo lubię wszystkie kuchnie ale najbardziej chyba kocham dania z łososia Ogólnie patrzę na to co jem i staram się nie jeść przetworzonego jedzenia
OdpowiedzUsuńBardzo ciekawy wpis...
OdpowiedzUsuńŚwietnie napisane. Pozdrawiam serdecznie.
OdpowiedzUsuń