Przed Kolumbem: Historia udomowienia amerykańskich roślin i zwierząt

niedziela, 29 lipca 2012

Historia udomowienia amerykańskich roślin i zwierząt

Gatunek uważa się za udomowiony, gdy jego pierwotne cechy zostały tak zmienione, że nie może się rozmnażać bez interwencji człowieka. Pierwszy etap udomowienia to selektywny zbiór nasion roślin, które wykazują pewne pożądane cechy (na przykład duże owoce) i używanie ich do siewu w kolejnym roku. Dla ludzkości udomowienie roślin i zwierząt to pierwsza wielka rewolucja w historii – przejście od zbieractwa, myślistwa i koczownictwa do gospodarki rolniczej i osiadłego trybu życia. Na kontynentach amerykańskich były 4 główne ośrodki domestykacji: wschodnia Ameryka Północna, Mezoameryka, Andy i tropikalne niziny Ameryki Południowej.

Lista roślin udomowionych w obu Amerykach jest naprawdę imponująca. Oto najważniejsze z nich chronologicznie według przypuszczalnego czasu udomowienia:

ziemniak (Solanum tuberosum) Andy 8000 p.n.e.
fasola (Phaseolus vulgaris) Ameryka Południowa 8000 p.n.e., Ameryka Środkowa 5000 p.n.e.
dynia (Cucurbita pepo) Ameryka Środkowa 8000 p.n.e., (C.p. ovifera) Ameryka Środkowa 3000 p.n.e.
kukurydza (Zea mays) Ameryka Środkowa, 7000 p.n.e.
maniok (Manihot esculenta) Ameryka Południowa 6000 p.n.e. Z bulw otrzymuje się mąkę kassawa i mączkę skrobiową zwaną tapioką, liście spożywane jako warzywo, z nasion robi się olej
komosa (Chenopodium) Ameryka Południowa 5500 p.n.e., Ameryka Północna 1800 p.n.e. Szczególnie ziarno komosy ryżowej (zwanej też quinoa lub ryżem peruwiańskim) jest bogate w białko, sole mineralne i witaminy. Młode liście jadane w sałatkach i surówkach.
awokado (Persea americana) Ameryka Środkowa 5000 p.n.e.
papryka (Capsicum) Ameryka Południowa 4000 p.n.e.
szarłat (Amaranthus) Ameryka Środkowa 4000 p.n.e. Nasiona bardzo bogate w białko, spożywane prażone jak popcorn lub mielone na mąkę, jada się także liście i korzenie.
bawełna (Gossypium) Peru 4000 p.n.e., Mezoameryka 3000 p.n.e. Osobno udomowiona w Azji, obecnie 90% produkcji to gatunki z Nowego Świata.
koka (Erythroxylum) Ameryka Południowa 3000 p.n.e. Używana do celów rytualnych i leczniczych (zmęczenie, choroba wysokościowa, bóle reumatyczne, migreny, złamania kości, krwawienia, problemy trawienne itd), żuta lub parzona jak herbata, bogata w minerały (wapń, potas, fosfor), witaminy, białko i błonnik.
słonecznik (Helianthus) Ameryka Środkowa 2600 p.n.e., Ameryka Północna 2000 p.n.e.
słodki ziemniak, batat (Ipomoea batatas) Peru 2500 p.n.e.
bez bagienny (Iva annua) Ameryka Północna 2400 p.n.e. Olej z nasion.
kakaowiec (Theobroma) Meksyk 1600 p.n.e.
tytoń (Nicotiana rustica, N. tabacum) Ameryka Południowa 1000 p.n.e. Używana do celów rytualnych, jako halucynogen, środek przeciwbólowy, pestycyd.
wanilia (Vanilla tahitensis, V. planifolia) Ameryka Środkowa XIV w. n.e. Przyprawa, leczenie ugryzień owadów i ran

Natomiast lista udomowionych zwierząt jest niezwykle krótka. Na obu kontynentach amerykańskich znalazło się dosłownie kilka gatunków, które nadawały się do udomowienia. I chociaż starożytni Amerykanie znali koło, to jednak z braku zwierząt pociągowych i wierzchowych, transport odbywał się na piechotę lub szlakami wodnymi.

pies (Canis lupus familiaris) miejsce nieokreślone ok. 14-30 000 p.n.e., do towarzystwa, jako pożywienie. Być może psy przybyły do Ameryki z Azji wraz z ludźmi.
świnka morska (Cavia porcellus) Andy 5000 p.n.e., głównie jako pożywienie
lama i alpaka (Lama glama, Lama pacos) Andy 4500 p.n.e., źródło pożywienia, paliwa, wełny i sznurów do produkcji quipu
indyk (Meleagris gallapavo) Meksyk 100 p.n.e.-100 n.e., mięso, jaja, pióra, kości