Pismo ma w Ameryce długą historię, bo pojawiło się już w okresie między 1000-400 r. p.n.e. Ameryka Środkowa jest jednym z trzech lub czterech ośrodków na całym świecie, gdzie pismo zostało niezależnie wynalezione. Późniejsze systemy pisma powstawały pod - mniejszym lub większym - wpływem tych pierwszych.
Z najwcześniejszego okresu (1000-400 p.n.e.) - z powodu warunków klimatycznych - zachowały się tylko szczątkowe teksty w kamieniu i na przedmiotach z jadeitu, choć z pewnością już wtedy pisano na materiałach nietrwałych. Wśród zabytków olmeckich z tego okresu wymienia się Monument 13 z La Venta, na którym po lewej stronie figury ludzkiej wyrzeźbiony jest odcisk stopy ludzkiej, a po prawej pionowa kolumna trzech pojedynczych glifów, niestety nieczytelnych.
.jpg) |
| Ołtarz 4 z La Venta (fot. Ruben Charles / Wikimedia Commons) |
W okresie 400 p.n.e.-150 n.e. pojawia się więcej tekstów: Zapotekowie z Oaxaca używają już kalendarza 260-dniowego, a ich teksty zawierają już proste zdania z imionami, wydarzeniami i datami. W tym okresie pojawia się też drugi wczesny system pisma, zwany epi-olmeckim (post-olmeckim), w którym zostały napisane teksty na 4 ważnych monumentach: stela 1 z La Mojarra (ponad 500 glifów, w tym 2 daty w Długiej Rachubie - 143 i 156 r.n.e.), statuetka z Tuxtla (70 glifów, w tym data 162 r.n.e.), fragment z Chiapa de Corzo i maska z inskrypcją oraz być może na wczesnych monumentach z Tres Zapotes. Trzeci system pisma, który się pojawia w tym okresie, to pismo majańskie: Monument 1 z El Porton datowany na około 400 p.n.e.; nad Pacyfikiem na stanowisku Abaj Takalik Stela 2 z datą w 8 bak'tunie (354 p.n.e.-41 n.e.) i Stela 5 w datami w 9 bak'tunie (druga z nich odpowiada 126 n.e.); na Majańskich Nizinach - Stela 2 z El Mirador. Wszystkie trzy systemy pisma rozwijają się równolegle w atmosferze kulturalnego fermentu i międzykulturowej wymiany myśli poprzez sieci dyplomatyczne i handlowe do tego stopnia, że Monument 10 z Kaminaljuyu zawiera prawdopodobnie tekst zapisany pismem majańskim i epi-olmeckim.
Pismo majańskie przetrwało najdłużej z nich - w czasie podboju w XVI wieku nadal było w codziennym użyciu. Ponieważ władze kolonialne zabroniły jego użycia i zastąpiły go alfabetem łacińskim, począwszy od XVIII wieku glify popadły w zapomnienie.
Pośród mezoamerykańskich systemów pisma majańskie ma najwięcej odnalezionych tekstów (największy korpus) i jest najlepiej odcyfrowane.
Glify
Majańskie pismo jest logosylabiczne, tzn. niektóre znaki (logogramy) odpowiadają całym słowom, inne (sylabogramy) odpowiadają sylabom, przy czym słowo może być zapisane samym logogramem lub kilkoma sylabogramami, lub kombinacją logogramu i sylabogramów.
Liczby
Jeśli chodzi o liczby Majowie stosowali pozycyjny system dwudziestkowy, gdzie:
W zależności od kontekstu liczba 20 mogła być oddana jednym znakiem (logogramem) albo w systemie pozycyjnym (jak powyżej), gdzie na pozycji jedności mamy zero (czyli muszelkę) na na pozycji dwudziestek 1. Na przykład liczbę 2012 można zapisać:
System dwudziestkowy zmodyfikowany był używany w kontekstach kalendarzowych, gdzie trzecia pozycja to ilość lat, a 360 to ilość dni w roku (plus 5 dni Wayeb uważanych za nieszczęśliwe).
--------------------
--------------------
Media
Podobnie jak ludzie współcześni, starożytni pisali na wszystkim, co im wpadło w rękę: na kamiennych monumentach, stiukowych panelach ściennych, drewnianych nadprożach, rzeźbionej i malowanej porcelanie, malowidłach ściennych, przedmiotach użytku codziennego z jadeitu, muszli, kości i drewna, wreszcie w książkach, zwanych obecnie "kodeksami".
--------------------
--------------------
1 
2 
3 
4 
5 
6
Język
Większość tekstów, którym obecnie dysponujemy, pochodzi z okresu klasycznego (250-900 n.e.) i została napisana w języku proto-majańskim (mezoamerykańskiej łacinie). Ponad 30 języków majańskich jest w użyciu obecnie lub było w użyciu w czasach kolonialnych, a wśród nich dwie gałęzie odgrywają kluczową rolę w odcyfrowaniu inskrypcji klasycznych: jukatecki i języki ch'olan. Prawdopodobnie w okresie klasycznym wschodnia odmiana ch'olan była językiem prestiżowym, używanym przez elity w piśmie na dużym obszarze, niezależnie od miejscowego dialektu, używanego w mowie codziennej.
Bibliografia:
- Baines, John, John Bennet, and Stephen Houston (eds). 2010. The Disappearance of Writing Systems. Perspectives on Literacy and Communication. Equinox Publishing.
- Coe, Michael D. and Mark Van Stone. 2005 (2 edition) Reading the Maya Glyphs. Thames&Hudson.
- Houston, Stephen (ed). 2008. The First Writing. Script Invention as History and Process. Cambridge University Press.
- Macri, Martha J. and Matthew G. Looper. 2003. The New Catalog of Maya Hieroglyphs. University of Oklahoma Press: Norman.
- Tedlock, Dennis. 2010. 2000 Years of Mayan Literature. University of California Press.
Internet:
- Ancient Scripts: Mesoamerica (po angielsku)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz