Przed Kolumbem: Psy w Ameryce

"Dawno, dawno temu ziemia była zamieszkana przez ludzi innych niż ci stworzeni przez boga-słońce. Byli oni bardzo źli i walczyli między sobą cały czas.

Kiedy bóg-słońce to zobaczył, postanowił unicestwić złych ludzi i stworzyć nowych na ich miejsce. Aby zniszczyć złych ludzi, bóg-słońce zesłał deszcz rzęsisty i długotrwały, strumienie się otworzyły, a ocean wylał. Potop zmiótł całą ludzkość.

Wtedy bóg-słońce postanowił stworzyć nowych ludzi. Najpierw uczynił mężczyznę, potem kobietę, a na koniec psa, aby dotrzymywał im towarzystwa. Potem stworzył lamę i nandu na pożywienie dla pary, którą właśnie powołał do życia."

Legenda ludu Tehuelcze z Ameryki Południowej

Ceramika z Colima przestawiająca psy. Muzeum Rufino Tamayo w mieście Oaxaca w Meksyku (fot. Boguchwała Tuszyńska)

Psy to zwierzęta wyjątkowe, ponieważ jest to najstarszy gatunek udomowiony przez człowieka i jedyny żyjący w ludzkich społeczeństwach dosłownie na całym świecie. Od tysięcy lat stanowią integralną część naszej kultury, dostosowując się z zadziwiającą elastycznością do potrzeb ludzi, z którymi żyją.

Zachodnia półkula została skolonizowana przez ludzi, którzy przybyli z północno-wschodniej Azji wraz ze swoimi psami. Wspólnie – ludzie i psy – zaludnili oba kontynenty amerykańskie: wszystkie szerokości geograficzne, strefy klimatyczne i geograficzne. Wytworzyli wiele tożsamości kulturowych, języków, tradycji i religii, ale jednoczyły ich wspólne korzenie oraz całkowita izolacja od cywilizacji rozwijających się równolegle w Europie, na Bliskim Wschodzie, w Chinach i Indiach. Do pamiętnego rejsu Krzysztofa Kolumba w 1492 społeczeństwa amerykańskie podążały swoją własną ścieżką rozwoju i w przeciwieństwie do wczesnych kultur euroazjatyckich nie posiadały udomowionych zwierząt gospodarskich (kóz, owiec, bydła, świń i koni). Dla większości kultur amerykańskich pies był jedynym zwierzęciem domowym.

Nasza wiedza o rodzimych gatunkach psów jest dość ograniczona, ale wiemy, że psy sprowadzone przez Hiszpanów były bardzo odmienne od miejscowych, jeśli chodzi o charakter i hodowlę. Najnowsze badania genetyczne wykazały, że po pierwsze psy (Canis lupus familiaris) pochodzą od wilka szarego (Canis lupus), a po drugie – amerykańskie rasy psów pochodzą z Azji północno-wschodniej. Współczesne amerykańskie gatunki psa obejmują:

(fot. Wikimedia Commons, chyba że podane inaczej)

	Alaskan Malamute Jedna z najstarszych ras psów, używany do ciągnięcia sań i transportu, niegdyś także do polowań na niedźwiedzie i foki. W okresie kolonialnym często krzyżowany z większymi gatunkami europejskimi, żeby uzyskać większą siłę i wytrzymałość.
	Kanadyjski pies eskimoski Zwany także inuickim psem pociągowym lub qimmiq (‘pies’ w języku Inuitów). Również jedna z ras pierwotnych, używana do polowań i transportu.
	Pies grenlandzki Sprowadzony na Grenlandię przez Inuitów. Silny, szybki i wytrzymały. Rasa pierwotna, hodowana do celów pociągowych. W 1911 Norweg Roald Amundsen dzięki nim zdobył biegun południowy.
	Chihuahua (fot. Tatiana Borisova) Meksykański piesek do towarzystwa w dwóch odmianach: długowłosej (na zdjęciu) i krótkowłosej. Pochodzi prawdopodobnie od psów techichi.
	Techichi Pies do towarzystwa popularny w kulturze Tolteków. Większość wizerunków datowana jest na okres po IX w. n.e., chociaż być może naczynia z grobowca w Colimie w Meksyku datowane na 300 p.n.e. także przedstawiają te pieski. Podobne wizerunki znaleziono także w Wielkiej Piramidzie w Cholula oraz w ruinach Chichen Itza na półwyspie Jukatan.
	Xolo [czyt. szolo], xoloitzcuintli lub meksykański pies nagi (fot. Amanda L. Dellario) Rasa psów do towarzystwa licząca co najmniej 3 tysiące lat. Występują w 3 wielkościach i 2 odmianach: bezwłosej i owłosionej. Według wierzeń Azteków bóg Xolotl stworzył psa xoloitzcuintli z odłamka Kości Życia, z której stworzona została cała ludzkość. Xolotl dał go Człowiekowi każąc strzec go jak oka w głowie, a w zamian pies będzie mu przewodnikiem poprzez niebezpieczeństwa Mictlanu - świata Śmierci w drodze do nieba.
	Peruwiański pies nagi (fot. Yuri Hooker) Pieski do towarzystwa znane już w pre-inkaskich kulturach Ameryki Południowej i znajdowane na ceramice z kultur Chimú, Mochica i Vicus. Popularne również w kulturze inkaskiej, choć główny obszar Imperium Inków (góry) był dla nich zbyt zimny. Hiszpański podbój Peru prawie spowodował wyginięcie rasy. Psy przeżyły na obszarach wiejskich, gdzie ludzie wierzyli w ich siłę mistyczną.
	Zmarły udający się w ostatnią podróż w towarzystwie psa. Fragment majańskiej wazy K5534 (fot. Justin Kerr).
	Majańskie naczynie w kształcie psa, Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii w mieście Gwatemala (fot. Boguchwała Tuszyńska). Więcej zdjęć: Fotogaleria: Ceramika Majów
	Ceramika z Colima przestawiająca dobrze odżywionego pieska. Muzeum Rufino Tamayo w mieście Oaxaca w Meksyku (fot. Boguchwała Tuszyńska)
	Zabawki na kółkach przestawiające psy. Narodowe Muzeum Antropologii w mieście Meksyk (fot. Boguchwała Tuszyńska)

Badania genetyczne psów żyjących współcześnie na kontynencie amerykańskim wykazały bardzo mały wpływ europejskiej puli genowej (z wyjątkiem psów bezpańskich i malamutów), co oznacza, że pierwotne rasy amerykańskie zachowały stosunkowo wysoką czystość genetyczną. W przypadku piesków chihuahua współczesne DNA jest praktycznie identyczne z DNA sprzed tysiąca lat.

Bibliografia: