Sztuka tatuażu w prekolumbijskim Peru

Oryginalny artykuł: El arte del tatuaje en el Perú precolombino: técnicas ancestrales, influencia en la identidad y significado en el estatus social 

Na przestrzeni dziejów dawni mieszkańcy Peru starali się dzielić swoim dziedzictwem kulturowym na różne sposoby, czy to poprzez huacas, malowidła jaskiniowe, a nawet poprzez skórę. W prekolumbijskim Peru znane były tatuaże, a ich liczne przykłady zachowały się na zmumifikowanych ciałach znalezionych w grobowcach na ziemiach wzdłuż środkowego wybrzeża Peru. Praktyka tatuaży wykraczała poza estetykę i nabierała znaczeń kulturowych, duchowych i społecznych, dostarczając wskazówek na temat życia, tożsamości i wierzeń dawnych kultur. 

Mapka przedstawiajaca miejsca opisywane w artykule (rys. Benoit Robitaille, źródło: czasopismo Andean Past)

Jak wiadomo tatuaże stanowią formę kulturowej modyfikacji ciała, polegającą na wprowadzaniu barwnika w warstwy skóry za pomocą igły lub innego instrumentu. Praktyka ta powoduje uraz skóry w celu stworzenia konkretnego projektu, w wyniku czego zostaje niezatarty ślad na ciele. Te tatuaże, wykonane głównie przez nakłuwanie, ujawniają złożoność prekolumbijskiego rzemiosła i znaczenie, jakie dawni mieszkańcy Peru przywiązywali do ciała, które niczym płótno miało przedstawiać symbole i opowieści. Zgodnie z badaniami archeologicznymi ten rodzaj tatuażu był techniką dominującą. Badając zmumifikowane ciała kultur prekolumbijskich na środkowym wybrzeżu Peru, badacze zauważyli, że ponad połowa przykładów zawierała wyłącznie tatuaże wykonane przez nakłuwanie, które przedstawiały zarówno delikatne linie, poprzez bloki wypełnione czarnym pigmentem, aż po ozdobne pasy z motywami geometrycznymi. 

Przykłady pokrytych tatuażami szczątków z kolekcji Muzeum Etnologicznego w Berlinie
(rys. Benoit Robitaille, źródło: czasopismo Andean Past)

Dawne kultury Peru, w tym Moche, Chincha, Lima i Paracas, były ekspertami w wykorzystywaniu ciała jako środka do wyrażania przekonań religijnych, demonstrowania statusu społecznego, a nawet symbolizowania wydarzeń z życia człowieka. W niektórych przypadkach tatuaże przedstawiały istoty mitologiczne lub zwierzęta o mistycznych znaczeniach, takie jak węże, ptaki i jaguary, podczas gdy w innych przypadkach na ramionach i nogach powtarzały się proste wzory geometryczne. Szczegółowe badania, które przeprowadziła międzynarodowa grupa badaczy: Aaron Deter-Wolf, Benoit Robitaille, Rhoda Fromme, Robin Gerst i Danny Riday zapewniają jaśniejszy wgląd w narzędzia i techniki stosowane w tych tatuażach. Uczeni podają, że ilość zachowanych w prekolumbijskich Peru tatuaży przewyższa liczebnie jakikolwiek inny region na świecie, co wynika prawdopodobnie z wyjątkowych warunków zachowania dzięki pustynnemu klimatowi peruwiańskiego wybrzeża. Poza tym, praktyki te były głęboko zintegrowane z kontekstem kulturowym i duchowym tamtych czasów. 

Przykłady tatuaży na zmumifikowanych szczątkach znalezionych w El Brujo
(fot. Kompleks archeologoiczny El Brujo)

Szczególnie interesującym przypadkiem jest okaz ze zbiorów Muzeum Etnologicznego w Berlinie, na którym znajdują się ślady tatuażu utworzone za pomocą narzędzi składających się z wielu skupionych razem drobnych ostrzy. Linie wytatuowane tą metodą są niezwykle cienkie, mają czyste krawędzie i zwężają się na jednym lub obu końcach. Linie mają zazwyczaj szerokość od 0,2 do 0,3 milimetra. Oprócz techniki nakłuwania niekiedy stosowano technikę nacięć, która polegała na przecięciu skóry ostrym narzędziem, a następnie nałożeniu pigmentu na rany, tworząc niezwykle cienkie linie z wyraźnie zaznaczonymi brzegami. Niektórzy artyści tatuażu połączyli obie techniki, uzyskując wzory jeszcze bardziej wypracowane i szczegółowe. Spośród zbadanych przykładów pięć wykazało tatuaże wykonane w całości przez nacięcie, a szesnaście przedstawiało połączenie nakłuwania i nacięcia. 

Przykład tatuażu wykonanego przez nacięcia (rys. Benoit Robitaille, źródło: czasopismo Andean Past)

Jednym z najbardziej fascynujących odkryć dokonanych podczas badań są świadectwa nakładania się tatuaży, co sugeruje, że tatuaże nie zawsze były trwałe i nietykalne. Wręcz przeciwnie, mogły zmieniać się przez całe życie człowieka. Przykład tej praktyki zaobserwowano w przypadku zmumifikowanego ramienia znalezionego w Ancón, które przedstawiało wzór nałożony na poprzednie. Jak podkreślają badacze, jest to pierwszy dowód na występowanie tatuaży sekwencyjnych w kulturze archeologicznej i pokazuje, że tatuaże niektórych osób ewoluowały i rozszerzały się przez całe życie, w zależności od zmian w ich roli społecznej, tożsamości, przekonaniach i osiągnięciach. Ten rodzaj tatuaży sekwencyjnych utwierdza także w przekonaniu, że tatuaże w prekolumbijskim Peru pełniły nie tylko rolę dekoracyjną, ale służyły jako rodzaj wizualnego pamiętnika, opowiadającego historię i zmiany zachodzące w życiu osoby. Badania pokazują, że tatuaże te mogły oznaczać status społeczny, zwycięstwa militarne lub ważne przemiany osobiste.

Przykład nakładających się tatuaży (rys. Benoit Robitaille, źródło: czasopismo Andean Past)

Charakterystyczny przykład tatuażu w prekolumbijskich kulturach Peru znajdujemy w przypadku tak zwanej „Dama z Cao”, kobiety z elity kultury Moche, której grobowiec odkryto w 2006 roku w Huaca Cao Viejo, na terenie stanowiska archeologicznego El Brujo. To odkrycie nie tylko pozwoliło lepiej poznać praktyki grzebalne elity, ale także dostarczyło istotnych szczegółów dotyczących roli tatuaży w kulturze Moche. Zmumifikowane szczątki „Damy z Cao” wykazały dużą ilość tatuaży na jej ramionach i nogach. Przedstawiały one węże, pająki, jaguary i inne zwierzęta, którym Mochica przypisywali mistyczne moce.

Tatuaże na odtworzonym wizerunku "Damy z Cao" (fot. Kompleks archeologiczny El Brujo)

Te tatuaże, prawdopodobnie podkreślające jej status przywódczyni i kapłanki, sugerują, że miały one nie tylko walory estetyczne, ale także odgrywały kluczową rolę w życiu duchowym i rytualnym kultury Moche.