Sztuka naskalna największym bogactwem ziem północnego Meksyku

W minionym tygodniu Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH) zorganizował konferencję naukową, poświęconą archeologii ziem północnego Meksyku, którego największe bogactwo stanowią malowidła naskalne, petroglify i geoglify. Są one niczym otwarta księga z przesłaniem od pierwszych, prostych jeszcze społeczności. W ostatnich latach badania sztuki naskalnej znacznie się rozwinęły i do chwili obecnej INAH zarejestrował na terenie Meksyku aż 3700 miejsc z zachowanymi pozostałościami sztuki naskalnej, z czego około 70% przypada na ziemie północnego Meksyku, od stanu Tamaulipas po stan Baja California. Do najwspanialszych przykładów należą: Boca de Potrerillos (Nuevo León), Las Labradas (Sinaloa), Pinturas de la Sierra de San Francisco (Baja California Sur), Cueva de las Monas (Chihuahua) i La Pintada (Sonora).

Malowidło naskalne w Sierra de San Francisco (stan Baja California Sur)
(replika w Narodowym Muzeum Antropologii w mieście Meksyk)

Nowy cykl kalendarzowy w inskrypcjach Majów

Oryginalny artykuł: Descubren un nuevo ciclo del calendario maya

W 1993 roku Arnoldo González Cruz z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) w Meksyku, kierujący wówczas Projektem Archeologicznym w Palenque, odkrył w Budowli 1 w Grupie XVI pomieszczenie, gdzie wśród gruzu zawalonej konstrukcji leżały rozrzucone fragmenty bloków glificznych, wymodelowanych w stiuku. Grupa XVI – kompleks o charakterze mieszkalno-administracyjnym – znajduje się w pobliżu centrum ceremonialnego Palenque. Jedynie niektóre bloki zajmowały swe oryginalne położenie. Ustalenie w którym miejscu znajdowały się pozostałe przypominało wielką układankę.

Guillermo Bernal Romero z Centrum Badań Majów w IIFL (Instituto de Investigaciones Filológicas) Narodowego Uniwersytetu Autonomicznego (UNAM) w stolicy Meksyku, badał fragmenty inskrypcji juz w 1998 roku. Jednak dopiero teraz, gdy udało się częściowo ułożyć bloki glificzne w odpowiedniej kolejności, dopatrzył się w kalendarzu Majów nowego cyklu 63 dni, którego do tej pory nie zauważono. W 2013 roku, dzięki pracom konserwatorskim przeprowadzonym przez Luz de Lourdes Herbert z INAH, zebrano wszystkie odnalezione bloki glificzne i okazało się, że tworzyły one dwa panele, zdobiące niegdyś odrzwia Budowli 1. Panel Zachodni zdołano odzyskać w około 30%, a Wschodni w 65%. Dokładna obserwacja pozwoliła ułożyć je tak, by tekst tworzył logiczną całość. Ustalono, że cały panel miał 4 kolumny po 14 bloków glificznych, czyli w sumie 56. Ponieważ część bloków zaginęła, to oczywiście pojawiły się puste miejsca, ale można było zrekonstruować brakujące fragmenty inskrypcji.

Wymodelowane w stiuku bloki glificzne, stanowiące fragment inskrypcji
znalezionej w Palenque w 1998 roku (fot. UNAM, Meksyk)

25 nowych kipu z Incahuasi

Oryginalny artykuł: Archaeologists find 25 quipus at Inca site in Peru

Archeolog Alejandro Chu, kierujący pracami wykopaliskowymi na terenie stanowiska Incahuasi, poinformował o znalezieniu dwudziestu pięciu dobrze zachowanych kipu. Incahuasi, położone w odległości około 30 kilometrów na południe od szosy Cañete-Lunahuana, jest najważniejszym - również pod względem strategicznym - miastem wzniesionym przez Inków w dolinie Lunahuana. Najnowsze odkrycie kipu ma szczególne znaczenie, gdyż znajdowały się one w budowlach określanych jako kallanka, a nie w grobowcach, jak zdarzało się wcześniej. Wszystko zatem wskazuje na to, że znalezione kipu wykorzystywano w celach administracyjnych.

Kipu (fot. Andina/Hector Vinces)

Odkrycie malowideł ściennych i bogatych darów ofiarnych w Pachacamac

Oryginalny artykuł: Primer descubrimiento de pinturas murales en Pachacamac desde 1938

Na terenie Pachacamac, leżącego w centralnej części peruwiańskiego wybrzeża, grupa archeologów odkryła barwne malowidła ścienne. Prace prowadzone są w ramach Projektu Ychsma, którym kieruje profesor Peter Eeckhout z Université Libre w Brukseli i Milton Luján Dávila. Peter Eeckhout poinformował, że podczas tegorocznego sezonu wykopaliskowego badania skupiły się na obszarze 300 metrów kwadratowych, gdzie znajdowała się budowla z malowidłami. Przypuszczalnie była to świątynia, gdyż na posadzkach pomieszczeń i w wąskich przejściach sanktuarium znaleziono bardzo dużo bogatych darów ofiarnych.

Kusi Colonna-Preti, odpowiedzialna za konserwację malowideł, przekazała, że do chwili obecnej udało się zidentyfikować jedynie niektóre motywy. Malowidło zachowało kolory: czerwony, żółty, czarny, biały, niebieski i zielony, a barwniki były niekiedy nakładane warstwami. Przede wszystkim należało zapewnić stabilność budowli, która została naruszona podczas trzęsień ziemi.

Malowidła ścienne w Pachacamac (fot. Ministerstwo Kultury w Peru)

Zmiany klimatyczne pchnęły Peruwiańczyków do migracji

Oryginalny artykuł: DNA study on mummies suggests climate instability drove ancient Peruvians to migrate. Phys. org 18.06.2014.

Międzynarodowy zespół ekspertów doszedł do wniosku, że migracje prekolumbijskich społeczeństw andyjskich były spowodowane zmianami klimatycznymi, a nie - jak dotychczas uważano - ekspansją imperium Wari. W artykule opublikowanym w Proceedings of National Academy of Sciences zespół opisuje przeprowadzone badania mitochondrialnego DNA pochodzącego z mumii w połączeniu z modelowaniem prawdopodobieństwa subiektywnego w celu określenia migracji mieszkańców Peru w latach 840 p.n.e a 1450 n.e.

Malowana tkanina kultury Wari (hiszp. Huari) z okresu 700-900 n.e. (fot. Wikimedia Commons)

Badania mumii 2-letniej dziewczynki z Ameryki Płd.

Oryginalny artykuł: Researchers reveal results from CT scan of South American mummy. Phys.org 18.06.2014.

"Wirtualna autopsja" południowoamerykańskiej mumii z kolekcji Buffalo Museum of Science dostarcza pierwszych informacji na jej temat. Mumia znajduje się w muzeum od ponad stulecia, ale dotychczas nieznane były nawet jej wiek i płeć. 

W ramach wystawy "Mumie Świata" otwartej w Buffalo 12 kwietnia dr Peter Loud z Roswell Park Cancer Institute (RPCI) i dr Heather Gill-Frerking z American Exhibitions Inc. wraz z zespołem radiologów z RPCI wykonali nieinwazyjną trójwymiarową tomografię komputerową mumii.

Na podstawie analizy tkanek miękkich i szkieletu zespół stwierdził, że jest to mumia dwuletniej dziewczynki. Zachowały się niektóre organy wewnętrzne, w tym wątroba i część płuc, ale nie znaleziono śladów żadnej choroby ani urazu kośćca.  Na plecach poniżej lewego ramienia znajduje się prostokątny przedmiot - być może amulet z rowkiem z boku. Dalsze badania mają określić, z czego wykonany jest przedmiot oraz identyfikować inne zachowane organy wewnętrzne.

Badanie innej peruwiańskiej mumii dziecka sprzed 550 lat, wykonane w 2011 r. w centrum medycznym amerykańskiej marynarki w San Diego (fot. Samantha A. Lewis, US Navy / Wikimedia Commons)

Grobowiec kultury Tiahuanaco w południowym Peru

Oryginalny artykuł: Arequipa: hallan tumba tiahuanaco en el valle de Tambo

Peruwiański dziennik „El Comercio” zamieścił wczoraj informację o dokonanym na początku bieżącego roku odkryciu nekropolii, wskazującej na ślady kultury Tiahuanaco (Tiwanaku) w Dolinie Tambo. W odległości trzech kilometrów od strefy miejskiej w dystrykcie Punta de Bombón (prowincja Islay), ekipa archeologów z Uniwersytetu Wrocławskiego i Katolickiego Uniwersytetu Santa María w Arequipie (UCSM) znalazła kompleks grobowców w formie cyst. Jak przekazał Luis Augusto Belan Franco – jeden z kierujących wspólną ekspedycją i dyrektor Muzeum Archeologicznego UCSM – pomimo iż rejon ten był już wcześniej rabowany przez okolicznych mieszkańców, to zdołano natrafić na nietknięte szczątki ludzkie z czasów prekolumbijskich. Najbardziej znaczącym odkryciem jest grobowiec typowy dla kultury Tiahuanaco, pochodzący z okresu 600 – 800 n.e., z zachowanym zawiniątkiem grobowym i ceramiką o przeznaczeniu ceremonialnym. Odkrycie to wskazuje jednocześnie na ekspansję tej kultury na południowe wybrzeża obecnego Peru.

Naczynie ceramiczne znalezione w grobowcu (fot. Universidad Católica de Santa María)

UNESCO ma wpisać nowe stanowiska na listę światowego dziedzictwa

Oryginalny artykuł: World Heritage Committee meeting opens in Doha. UNESCO.org 15.06.2014

W Katarze rozpoczyna obrady Komisja ds. Światowego Dziedzictwa. Podczas tej sesji Komisja rozważy wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO 36 nowych stanowisk oraz zbada stan ochrony ponad 100 z 981 istniejących stanowisk. Wśród kandydatów z obu Ameryk znajdują się: 

• Starożytne Miasto Majów i Chroniony Las Tropikalny Calakmul w Meksyku (rozszerzenie stanowiska "Starożytne Miasto Majów Calakmul") 

Biosfera Calakmul (fot. Wikimedia Commons)

Czytaj także: INAH stara się o wpisanie obszaru na południe od Calakmul na listę światowego dziedzictwa UNESCO

• Andyjski System Dróg (Argentyna, Boliwia, Chile, Kolumbia, Ekwador, Peru)

Fragment Drogi Inków (fot. Wikimedia Commons)

Czytaj także: Archeolodzy natrafili na kolejny odcinek Drogi Inków - Archeolodzy natrafili na kolejny odcinek Drogi Inków prowadzący do Machu Picchu

• Prekolumbijska wioska kultury Diquís z kamiennymi kulami (Kostaryka)

Kamienna kula na dziedzińcu kostarykańskiego Muzeum Narodowego (fot. Wikimedia Commons)

Czytaj także: Nowe spojrzenie na rdzenne kultury i ich wiedzę 

O czym pisali Majowie: Nadproże 1 z Laxtunich

Historia Laxtunich (czyt. lasztunicz) jest absolutnie fascynująca. W VIII w. n.e. miasto było wasalem potężnego Yaxchilan, o czym wiemy z zachowanych inskrypcji glificznych. Potem - podobnie jak inne majańskie miasta - zostało opuszczone i pochłonęła je dżungla. Dopiero w 1951 dwoje amerykańskich podróżników Dana i Ginger Lamb opublikowało książkę “Quest for the Lost City” opisującą ich podróż po majańskiej dżungli, w trakcie której odwiedzili Palenque, Bonampak, Yaxchilan oraz "Lashch-Tu-Nich", czyli “miejsce rzeźbionych kamieni”. Książka zawiera nawet kilka zdjęć autorów na tle ruin, jednak do tej pory nie udało się ich zidentyfikować. Tajemnicę lokalizacji tego miejsca Lambowie zabrali ze sobą do grobu, a niektórzy eksperci wątpią w ich relację.

Nie ulega natomiast wątpliwości, że istnieją 4 nadproża pochodzące z okolic Yaxchilan, które zostały zrabowane z oryginalnej lokalizacji i wprowadzone na rynek dzieł sztuki: Nadproże 1 udało się odzyskać i znajduje się obecnie w Kimbell Art Museum w Fort Worth w Teksasie, Nadproża 2, 3 i 4 znajdują się w nieznanych prywatnych kolekcjach, a wśród specjalistów krążą jedynie ich fotografie.

Nadproże 1 z Laxtunich (fot. Wikimedia Commons)

 

Pierwszy atlas inuickich szlaków w Arktyce

Oryginalny artykuł: First atlas of Inuit Arctic trails launched. Phys.org 10.06.2014.

Naukowcom udało się stworzyć mapę tras, którymi rdzenni mieszkańcy Arktyki od wieków nawigują po lądzie, morzu i lodzie, dzięki wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Mapa ta została opublikowana online pod adresem paninuittrails.org jako interaktywny atlas, który powstał na podstawie zapisków historycznych, map, nazw szlaków i miejsc oraz publikowanych i niepublikowanych sprawozdań ze spotkań z Inuitami z XIX i XX wieku. Pokazuje on po raz pierwszy pan-Eskimoski świat, który powoli znika wraz ze zmniejszającą się pokrywą lodową i rosnącą siłą przemysłu wydobywczego. Specjaliści argumentują, że atlas jest istotny nie tylko jako próba ratowania dóbr kultury, ale przede wszystkim jako dowód na obecność i zasięg inuickiej kultury, związki między różnymi grupami, historię ich suwerenności i mobilności w tym bogatym w zasoby regionie oraz istnienie rozległej sieci szlaków handlowych.

Inuicki szlak (fot. Claudio Aporta)

Malowidło ścienne w Cholula zostało czasowo udostępnione zwiedzającym

Oryginalny artykuł: Muestran murales prehispanicos de Cholula

Słynne malowidło ścienne Los bebedores („Pijacy”) na terenie stanowiska archeologicznego Cholula (stan Puebla, Meksyk), które choć znane od momentu odkrycia w 1969 roku, zostało obecnie udostępnione czasowo zwiedzającym. Stało się to dzięki inicjatywie Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), który od dziesięciu lat prowadzi prace konserwatorskie tego wspaniałego malowidła, zajmującego powierzchnię długości 60 metrów i wysokości około 2,5 metra.

Malowidło ścienne Los bebedores (fot. Melitón Tapia, INAH)

Scena przedstawia 164 postacie uczestniczące w uroczystości, podczas której obficie leje się pulque, a zatem wszyscy są w stanie upojenia alkoholowego. Pomimo iż malowidło liczy 1800 lat, to nadal zachowuje żywe kolory: czerwony, żółty i zielony. Postacie wykreślone z wielką zręcznością, trzymają w dłoniach naczynia, z których wylewa się pulque. Jedni siedzą bezpośrednio na ziemi, inni w kucki. Mają przepaski na biodrach i pióropusze.

Jedna z postaci, trzymająca naczynie z pulque (fot. Héctor Montaño, INAH)

Majański "Dom Rady" w Nixtun-Ch’ich’ (Peten, Gwatemala)

Oryginalny artykuł: Ancient Mayan artwork discovered in Guatemala

Na terenie Nixtun-Ch’ich’ w rejonie Peten (Gwatemala), grupa archeologów odkryła pozostałości majańskiego Domu Rady (tak zwanego popol naah), pochodzącego sprzed około 700 lat. Budowla ma wymiary 50 na 50 metrów i obejmuje dwie, wzniesione obok siebie sale z kolumnadami.  W wywiadzie dla Live Science, profesor Timothy Pugh z Queens College w Nowym Jorku powiedział, że Dom Rady służył w zasadzie zarówno niemal każdemu wydarzeniu o charakterze politycznym, jak i rytuałom religijnym. Grupa Majów zwanych Chakan Itza wykorzystywała go jako miejsce spotkań, oddawania czci bogom, ceremonii małżeńskich i zawierania przymierzy. Miejscowi przywódcy, zbierający się w Domu Rady, mogli sprawować władzę nad wspólnotą lub nawet znacznie większym obszarem.

Pozostałości dawnego Domu Rady w Nixtun Ch'ich' (fot. Timothy Pugh)

Odkrycie malowidła w Tambo Colorado (Peru)

Oryginalny artykuł: Descubren una pintura mural chincha-inca en Tambo Colorado

W kompleksie archeologicznym Tambo Colorado w Pisco (region Ica, Peru) odkryto pozostałości malowidła ściennego. Prace archeologiczne są tam prowadzone w ramach Projektu Qhapaq Ñan i mają na celu przygotowanie tego wspaniałego inkaskiego ośrodka dla zwiedzających. Na malowidle znalezionym w Pałacu Północnym w Sektorze B można dostrzec wzory geometryczne połączone z meandrami czarnego koloru i ograniczone trójkątami barwy czerwonej, czarnej i żółtej. Tego typu ikonografia jest typowa dla stylu Chincha-Inka.

Malowidło z Tambo Colorado (fot. Ministerstwo Kultury, Peru)

Karaibskie petroglify z Montravail

Oryginalny artykuł: The engraved rocks of Montravail. Heritage Daily 30.05.2014.

Sztuka naskalna, a w szczególności petroglify to istotna część prekolumbijskiego dziedzictwa Małych Antyli. 

Na Martynice zostały one odkryte na dwóch stanowiskach: w lesie Le Galion na wybrzeżu Atlantyku oraz na skraju lasu Montravail na południu wyspy. W przeciwieństwie do większości tego typu stanowisk petroglify z Montravail nie są bezpośrednio związane z morzem, rzeką czy strumieniem. Znajdują się około 3,5 km od wybrzeża na szczycie wzgórza, na wysokości około 200 m, z którego rozciąga się wspaniały widok na Morze Karaibskie, wyspę Diamond Rock oraz wygasły wulkan Morne Larcher.

Petroglify - wykute na 5 głazach z andezytu, rozrzuconych na powierzchni około 220 m2 - przedstawiają 16 prostych rysunków ludzkich twarzy zawierających oczy, zarys ust i czasem nosa; kilka z nich zawiera także elementy trudne do zinterpretowania. Na głównej skale o powierzchni około 1,50 x 1,70 m znajduje się 12 rysunków twarzy, z czego 11 zajmuje dużą, płaską powierzchnię. Naukowcy przypuszczają, że rysunki były związane z praktykami rytualnymi.

Sztuka naskalna z Montravail a (fot. Sébastien Perrot-Minnot)

Miasta Majów: Xcalumkín (stan Campeche, Meksyk)

Xcalumkín znajduje się w odległości kilkunastu kilometrów od miasteczka Hecelchakán w meksykańskim stanie Campeche. W marcu 1887 roku dotarł na te ziemie austriacki badacz Teobert Maler, który nadał miastu obecną nazwę i w 1902 roku opublikował pierwszy raport na temat Xcalumkín. Po Malerze miejsce to odwiedzali jeszcze Eric Thompson (w 1903 r.), Sylvanus Morley (w 1918 r.), Thomas Gann (w 1924 r.) oraz Harry Pollock z Instytutu Carnegie w Waszyngtonie (w 1935 r.).

Jeden z dziedzińców w Xcalumkín

Badaczy przyciągała spora ilość inskrypcji glificznych w Xcalumkín, wyrzeźbionych przez Majów na najróżniejszych elementach architektonicznych: nadprożach, odrzwiach, kolumnach i kapitelach. W 1942 roku, Raúl Pavón Abreu przetransportował część rzeźbionych zabytków do miasta Campeche, dzięki czemu przetrwały do dnia dzisiejszego, gdyż w latach 50-tych i 60-tych XX wieku miasto zostało splądrowane przez rabusiów.

Inskrypcja zdobiąca wejście do jednej z budowli w Xcalumkín

(Museo de Arquitectura Maya “Baluarte de la Soledad”, miasto Campeche, Meksyk)

Archeolodzy natrafili na kolejny odcinek Drogi Inków prowadzący do Machu Picchu

Oryginalny artykuł:  Encuentran nuevo camino inca que conduce a Machu Picchu

Peruwiański dziennik "El Comercio" powiadomił dzisiaj o odkryciu kolejnego odcinka słynnej Drogi Inków, prowadzącego do rejonu Wayraqtambo, Tambo de los Vientos, położonego w tylnej części Machu Picchu. Odcinek ma około półtora kilometra długości i szerokość w granicach od 1,20 do 1,40 metra, w zależności od topografii terenu, przez który przebiega. Ekipa badaczy w Parku Machu Picchu nadal pracuje nad oczyszczaniem drogi z porastających ją gąszczy i drzew. Obecnie można jedynie dostrzec boczne mury o wysokości dochodzącej do trzech metrów.

Mury wzdłuż nowo odkrytego odcinka Drogi Inków (fot. Ministerstwo Kultury, Peru)

Fotogaleria: Zielony kamień Olmeków

Olmekowie zasłynęli nie tylko z wielkich kamiennych rzeźb, ale również ze wspaniałych drobnych przedmiotów, wykonywanych z kamieni w kolorze zielonym. Szczególnie cenili jadeit, który w zależności od domieszek może przyjmować odcienie od niemal białego, poprzez szary, niebiesko-turkusowy, niebiesko-zielony po szmaragdową zieleń. Artyści wykorzystywali jednak również inne skały i wprowadzone przez uczonych określenie „zielony kamień” („greenstone” w języku angielskim i „piedra verde” w języku hiszpańskim) obejmuje również: serpentyn, chloryt, piroksen, plagiogranit, zoizyt, kordieryt, chromit, chryzopraz czy albit. Olmekowie byli prawdziwymi ekspertami w obróbce jadeitu, choć wymagało to wielu godzin pracy, poświęconych piłowaniu, wierceniu otworów, ścieraniu i polerowaniu. Poza tym na niektórych przedmiotach ryto wizerunki postaci lub wzory, które dla podkreślenia detali pokrywano hematytem lub cynobrem. W depozytach ofiarnych i grobowcach najczęściej znajdowano polerowane siekierki wotywne, które zdaniem archeologów wyrabiano już około 1500 roku p.n.e. Karl Taube, w swym artykule poświęconym jadeitowi i kosmowizji Olmeków pisze, że jadeitowe siekierki były związane z żyznością, a ich kształt i kolor przypominały wyglądem kolby kukurydzy. Siekierki ozdabiano niekiedy wizerunkiem boga kukurydzy, który przez Olmeków był przedstawiany z charakterystycznym pęknięciem na czubku głowy lub otoczony czterema kolbami kukurydzy, symbolizując jednocześnie axis mundi, centrum kosmogramu, będącego metaforą świata stworzonego na podobieństwo poletka kukurydzianego. Z zielonych kamieni wyrabiano także: okrągłe i podłużne paciorki, ozdoby uszu, naszyjniki, bransolety, zawieszki, plakietki, pektorały, perforatory, maski, figurki przedstawiające ludzi i zwierzęta bądź istoty o cechach jaguara. Zachowało się też wiele dość tajemniczych przedmiotów, na przykład tak zwane „łyżki”, z zagłębieniem i otworkami do zawieszenia, służące zdaniem niektórych uczonych do przyjmowania środków halucynogennych.

kliknij na zdjęcie aby powiększyć / click on photo to enlarge

Museo Regional de Antropología “Carlos Pellicer Cámara” (Villahermosa, Meksyk)