Świątynia z okresu formatywnego w Tukri-Apu Urqu

Oryginalny artykuł: Ayacucho: hallazgo de templo ceremonial en Cangallo revela interacción cultural con Chavín

Dokładne i pionierskie prace na stanowisku archeologicznym Tukri-Apu Urqu doprowadziły do odkrycia świątyni z okresu formatywnego (lata 1000-200 p.n.e.) o dość złożonej sekwencji architektonicznej, która świadczy o interakcji z kulturą Chavín. Badaniami kieruje Edison Mendoza Martínez (z Universidad Nacional San Cristόbal de Huamanga). Stanowisko Tukri-Apu Urqu położone jest w pobliżu wioski San Cristóbal de Tucre, należącej do dystryktu María Parado de Bellido, w prowincji Cangallo, w dolinie rzeki Pampas, 46 km na południe od miasta Ayacucho (Peru). Tukri-Apu Urqu zajmuje powierzchnię około 1,7 hektara i znajduje się na równinie Tucre Pampa. Jak podaje Edison Mendoza, miejsce to zostało prawdopodobnie wybrane ze względu na swe położenie na pampie i naturalne wzniesienie. Obejmuje ono kompleks platform rozmieszczonych wokół zagłębionej przestrzeni.

Pozostałości dawnej świątyni w Tukri-Apu Urqu (źródło fot. Andina)

Tukri-Apu Urqu pochodzi z okresu formatywnego, a jego architektura nawiązuje do konfiguracji w kształcie litery „U”. Podczas wykopalisk archeolodzy odkryli, że platforma poszerza się co najmniej sześciokrotnie, co świadczy o ciągłym procesie rozbudowy. Niestety nie znaleziono żadnej ceramiki, co pozwoliłoby na datowanie i poznanie dokładnej chronologii. Jedna z platform ma zaokrąglony narożnik, a inna została wzniesiona na planie serpentyny.  

Zaokrąglony narożnik jednej z platform (źródło fot. Andina)

Edison Mendoza zwraca uwagę, że we wszystkich tych fazach obserwuje się również przebudowę portyków lub wejść na każdą platformę w poziomie i w pionie. Coś, co jest również zaskakujące w tych wejściach, to obecność dwóch kanałów po każdej stronie, które łączą się z ukrytą niszą. Archeolog uważa, że mogły tam kryć się osoby, na przykład kapłani, którzy wydawali stamtąd jakiś rodzaj głosu. Wykopaliska przeprowadzone po lewej stronie platformy centralnej odsłoniły plac o wymiarach 13 na 13 metrów kwadratowych ze schodami, zdający się być scenerią dla ceremonii. Edison Mendoza utrzymuje, że badania archeologiczne wykazały co najmniej sześć sekwencji architektonicznych lub okresów budowy świątyni, które odpowiadają fazom rozwoju kulturowego. Najstarsza jest faza Tukri, pochodząca z lat 900–800 p.n.e. i ma formę litery „U”, podobnie jak Templo Viejo („Stara Świątynia”) w Chavín de Huántar. 

Prace wykopaliskowe na terenie dawnej świątyni (źródło for. Andina)

Podczas drugiej fazy Apu (800–400 p.n.e.) świątynia przeszła gruntowną renowację architektoniczną, z kilkoma dodatkami, które zasadniczo zmieniły jej podstawową formę, a platformy zwiększyły swój rozmiar. Te nowe konstrukcje włączono do wczesnych tradycji dla podkreślenia znaczenia tego miejsca. Dawne budowle w większości zostały całkowicie lub częściowo pokryte grubą warstwą ziemi i kamieni pochodzenia wulkanicznego. Niektóre stare mury stały się bezużyteczne, gdy zostały zakryte, aby ustąpić miejsca nowym konstrukcjom, podczas gdy inne zachowały swoje górne partie, tworząc schodkowe platformy. W tej fazie wzniesiono zagłębiony plac w formie kwadratowej o boku 20 metrów, który łączy się czterema schodami z platformą, podobnie jak w Templo Nuevo („Nowej Świątyni”) w Chavín de Huántar.   

Schody łączące plac z platformą (źródło fot. Andina)

Ostatecznie rozwinęła się faza Urqu (400–200 p.n.e.), odpowiadająca ostatniemu momentowi funkcjonowania i opuszczenia świątyni. Faza ta dzieli się na A i B. W fazie A dokonano niewielkich uzupełnień stanowiących podpory w architekturze. W tym okresie prawdopodobnie nastąpił szereg zmian klimatycznych, które wpłynęły na architekturę świątyni. Na przykład dokonano naprawy ściany zagłębionego placu i wyglądało to tak, jakby zawalił się pod koniec późnego okresu formatywnego, a sytuacja była bardzo podobna do tej, która wydarzyła się w Chavín de Huántar. Podobnie wyburzono schody, aby umieścić kanał odwadniający, który mógłby być systemem hydraulicznym wytwarzającym dźwięki od wewnątrz, co jest pomysłem bardzo podobnym do odpływów łączących schody i zagłębione place w Chavín de Huántar. 

Pozostałości dawnej świątyni (źródło fot. Andina)

W fazie B następuje świadome i zaplanowane opuszczenie świątyni. W pierwszym etapie dużą część budowli i posadzek celowo pokryto żółtą ziemią zawierającą pozostałości drobnych płatków andezytu, które mogły stanowić fragmenty narzędzi, za pomocą których wydobywano materiał. Proces pogrzebania świątyni był prowadzony z wielką ostrożnością.  Następnie na wierzch nałożono kolejny osad o odcieniach od brązowego do czarnego. Wiele sekcji świątyni, głównie schody, zostało zapieczętowanych. Temu pochówkowi świątyni towarzyszyły uroczystości, gdyż na schodach archeolodzy znaleźli celowo potłuczone naczynia. Na koniec zapieczętowano platformy. 

Prace wykopaliskowe w Tukri-Apu Urqu (źródło fot. Andina)

Edison Mendoza Martínez podaje również, że podczas wykopalisk odnaleziono, między innymi, pozostałości materiału kamiennego, fragmenty ceramiki, popiół i kości wielbłądowatych, które będą badane w kolejnych miesiącach. Wszystkie dowody uzyskane podczas prac przeprowadzonych na stanowisku Tukri-Apu Urqu sugerują, że istniała interakcja lub wymiana wiedzy między lokalną kulturą Ayacucho a kulturą Chavín.