Znalezisko archeologiczne w La Lagunilla (miasto Meksyk)

Oryginalny artykuł: Hallazgo arqueológico en La Lagunilla ayudará a corroborar límites del islote de Tlatelolco 

Prekolumbijska przeszłość miasta Meksyk ponownie wyłania się spod ziemi, tym razem poprzez pozostałości domostwa, w którym znaleziono trzy pochówki ludzkie, kamienny tlecuil (palenisko) i ceramikę w stylu Azteków III, z późnego okresu postklasycznego (1325-1521). Odkrycie, którego dokonali specjaliści z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), jest efektem archeologicznych prac ratowniczych prowadzonych na terenie posiadłości w Eje Central Lázaro Cárdenas, w dzielnicy Guerrero. Prace rozpoczęły się 6 października i zakończyły się 6 grudnia 2025 r. Jak poinformowała Jimena Rivera Escamilla, archeolog z Dyrekcji Ratownictwa Archeologicznego (DSA), która kieruje projektem, na stanowisku położonym w pobliżu Strefy Archeologicznej Tlatelolco dotychczas wykryto trzy etapy osadnictwa Mexików i ludu Tlatelolca. Dzięki tej informacji będzie można potwierdzić granice wysepki lub meandry, gdzie osiedlali się ludzie między Tlatelolco a dzielnicą Atezcapan, która odpowiada dzisiejszej La Lagunilla.

Prace archeologiczne na terenie La Lagunilla (fot. Meliton Tapia, INAH)

Pochodzenie tamali: od prekolumbijskiego waaj do dania podawanego dziś na gwatemalskim stole

Oryginalny artykuł: El origen del tamal: del waaj prehispánico al platillo que hoy se sirve en la mesa guatemalteca 

Kukurydza to jeden z głównych składników, które ukształtowały kuchnię mezoamerykańską. Stanowi niezbędny element przygotowywania tradycyjnych tamales, potrawy pochodzącej z Meksyku i Ameryki Południowej, której korzenie sięgają kultury Majów. Jej istotą są różnorodne odmiany tamales, znane i spożywane do dziś. Jak podkreśla Francisco Estrada Belli, specjalista od kultury Majów, najstarszy zapis tego dania, zwanego waaj, waj, wa'aj, waah lub wah, zachował się na stanowisku archeologicznym San Bartolo w gwatemalskim Peten. Malowidło ścienne zawierające pierwszą wzmiankę o tym daniu pochodzi z późnego okresu preklasycznego, około 100 r. p.n.e., i jest najstarszym odkrytym do tej pory zapisem. 

Przedstawienie tamali na malowidle w San Bartolo (fot. Projekt Archeologiczny San Bartolo-Xultun)

Specjaliści INAH ujawniają niespotykane dotąd praktyki deformacji czaszki w regionie Huasteca

Oryginalny artykuł: Especialistas del INAH revelan práctica de deformación craneal inédita en la Huasteca 

Czaszka mężczyzny w wieku ponad 40 lat, który urodził się, żył i zmarł w Sierra Madre Oriental w Okresie Klasycznym Mezoameryki (lata 400–900), jest pierwszym dowodem na to, że w mieście, które obecnie jest Strefą Archeologiczną Balcón de Montezuma, na północ od Tamaulipas (region Huasteca), deformacja czaszki była również praktyką kulturową. Tak zdefiniował to miejsce antropolog fizyczny Jesús Ernesto Velasco González, opierając się na niedawnych badaniach laboratoryjnych tego i innego okazu, odnalezionego w różnych okresach historii badań na tym stanowisku. Wyniki pochodzą z projektu „Nowe Eksploracje w Strefie Archeologicznej Balcón de Montezuma, od Okresu Formatywnego do Klasycznego w Sierra Madre Oriental”, opracowanego przez Narodowy Instytut Antropologii i Historii (INAH) za pośrednictwem Centrum INAH Tamaulipas, 30 lat po pierwszych badaniach archeologicznych w latach 90. XX wieku. Wykorzystując współczesne perspektywy i metodologie, Jesús Ernesto Velasco González i Carlos Vanueth Pérez Silva dążą do wyjaśnienia pochodzenia osady poprzez identyfikację najwcześniejszych etapów jej zamieszkiwania. Oprócz nowych wykopalisk archeologicznych naukowcy przejrzeli katalog materiałów, aby porównać istniejące już informacje z nowymi odkryciami, w tym badaniami szczątków kostnych człowieka. W rezultacie nie tylko po raz pierwszy zidentyfikowano celową deformację czaszki w tego typu miejscu, ale także wariant w stosunku do modeli rozpoznanych w Mezoameryce, którego do tej pory nie odnotowano w tym obszarze.

Stanowisko archeologiczne Balcon de Montezuma (fot. INAH)

Rzeźby moai z Wyspy Wielkanocnej zostały wykonane przez różne grupy rodzinne

Oryginalny artykuł: Los moái de la Isla de Pascua fueron tallados por diferentes grupos familiares que trabajaban las canteras de Rapa Nui de manera independiente 

Wysokiej rozdzielczości trójwymiarowe skanowanie głównego kompleksu kamieniołomu Rapa Nui ujawnia co najmniej 30 niezależnych stanowisk roboczych, co obala teorię scentralizowanej produkcji kolosalnych megalitów. Powolny proces geologiczny w kamieniołomie Rano Raraku, gdzie przez wieki tuf wulkaniczny formował posągi moai, został w końcu ujawniony w bezprecedensowy sposób. Kompleksowy model trójwymiarowy, wygenerowany na podstawie ponad jedenastu tysięcy fotografii, umożliwił precyzyjne odwzorowanie krajobrazu wyrzeźbionego przez dawny lud Rapa Nui. Rezultat, daleki od odkrycia monolitycznej fabryki zarządzanej przez jeden organ, odsłania złożoną mozaikę niezależnych warsztatów: co najmniej trzydzieści odrębnych obszarów roboczych, z których każdy ma swoją własną charakterystykę techniczną i własny związek ze skałą. To odkrycie archeologiczne potwierdza to, co sugerowały już wcześniejsze badania nad strukturą społeczną wyspy: powstanie prawie tysiąca udokumentowanych moai było efektem zdecentralizowanej sieci grup, prawdopodobnie rodzin lub klanów, które działały z dużą autonomią.

Widok z lotu ptaka na analizowany kamieniołom na Wyspie Wielkanocnej (źródło ilustracji: czasopismo PLOS one)

Jak sztuczna inteligencja pomaga odkrywać zagubione miasta Majów

Oryginalna publikacja: Evaluating Broadscale Deep Learning for Maya Settlement Detection in G-LiHT Lidar.

Przez dziesiątki lat z maczetami w dłoniach i kompasem w kieszeni archeolodzy przemierzali dżunglę szukając dawnych miast Majów, mierząc się z upałem, komarami i gęstą roślinnością. W ostatnich latach na scenę wkroczyły lidary – lasery zamontowane na samolotach, które potrafią „zajrzeć” przez korony drzew - i mapa ukrytych budowli zaczęła się zapełniać szybciej niż kiedykolwiek wcześniej. Teraz do repertuaru nowoczesnych technologii dołącza sztuczna inteligencja. 

W niniejszym badaniu przeanalizowano transekty z pomiarów satelitarnych G-LiHT Yucatan Regions Aerial Lidar Survey, południe i północ 2; transekty dwóch regionów połączono, aby stworzyć model Q2000: A (południe) i C (północ 2) (żródło ilustracji: czasopismo Journal of Archaeological Method and Theory)