Artefakty wyplatane z włókien roślinnych w prekolumbijskim Meksyku

91. numer specjalnego wydania czasopisma Arqueología mexicana został poświęcony prekolumbijskim artefaktom wyplatanym z włókien roślinnych. Jako że są to przedmioty z materiałów nietrwałych, a zatem rzadko można je znaleźć podczas wykopalisk archeologicznych. Ich zachowaniu sprzyjają miejsca wyjątkowo suche, przede wszystkim jaskinie i schroniska skalne. Większość tego typu przedmiotów pochodzi więc z różnych jaskiń na terenie Meksyku, jak: Candelaria (stan Coahuila), Garrafa, Tapesco del Diablo i El Lazo (stan Chiapas), Gallo i Chagüera (stan Morelos), Ocampo i Romero (stan Tamaulipas), Guila Naquitz (stan Oaxaca) czy Coxcatlan (stan Puebla).

 

Artefakty z włókien roślinnych znalezione w jaskini Guerrero w stanie Chihuahua.

Zawiniątko (po prawej stronie) kryło szczątki trzyletniej dziewczynki

(wystawa w Museo del Carmen w mieście Meksyk)

We wspomnianych jaskiniach znaleziono fragmenty plecionych mat, koszy i powrozów pochodzących niekiedy sprzed kilku tysięcy lat. W jaskini Garrafa natrafiono natomiast na zmumifikowane w naturalny sposób ciało dziewczynki umieszczone w koszu.

Mata i kosze znalezione w jaskiniach Garrafa (stan Chiapas).
W koszu po prawej stronie widoczne są zmumifikowane szczątki dziecka
(Museo Regional de Chiapas, Tuxtla Gutierrez, Meksyk)

Mieszkańcy Mezoameryki wykorzystywali włókna najróżniejszych roślin, ale najczęściej były to: palmy, trzciny, agawy, turzyce, wierzby, liany i juki w zależności od tego, które z nich były dostępne w okolicy.

 

Pozostałości sznura i zawiniątko grobowe znalezione w jaskini El Lazo w stanie Chiapas

(Museo de los Altos de Chiapas, San Cristobal de las Casas, Meksyk)

Z włókien agawy sporządzano powrozy, sandały, sieci, kosze i części ubioru. Kosze wykorzystywano na targowiskach i w domach do przechowywania rozlicznych produktów żywnościowych. Ze względu na lekkość i wytrzymałość kosze z twardych włókien służyły do transportu towarów nawet na znaczne odległości. Czasami jedynie zawijano towary w plecione maty.

Azteccy kupcy sprzedający i przenoszący swoje towary (Kodeks Florentino)

Niektóre maty z liści palmowych służyły jako dywaniki, na których można było siedzieć lub spać. Jedne, wyjątkowo delikatne i zdobione były przeznaczone dla przedstawicieli elity, inne, znacznie skromniejsze – dla biedniejszej ludności. W zachowanych manuskryptach Misteków i Mexików wizerunki kobiety i mężczyzny siedzących na wspólnej macie oznaczały parę małżeńską.

U góry: scena zamążpójścia ukazana w Kodeksie Mendoza;

na dole: detal z Kodeksu Nuttall przedstawiający mityczną parę siedzącą na macie

Z włókien roślinnych wyrabiano też z pewnością wachlarze, różne ozdoby i tarcze wojowników. Taką miniaturową tarczę znaleziono w jednym z depozytów ofiarnych w Templo Mayor. Maty mogły też stanowić rodzaj całunu, którym przykrywano ciała zmarłych.

Zawinięte w matę szczątki mężczyzny znalezione w jaskini Guerrero w stanie Chihuahua
(wystawa w Museo del Carmen w mieście Meksyk)

Bernardino de Sahagún wspomina, że przedstawiciele elity Mexików mieli siedziska z oparciem wykonane z trzciny i nazywane tepotzoicpalli. Pokrywano je skórami dzikich kotów lub jeleni. Tego typu siedziska z oparciem lub bez stanowiły też przedmiot danin, które docierały do Tenochtitlan.

Ilustracje z Kodeksu Florentino: po lewej muzyk siedzący na skromnym siedzisku;
po prawej: przedstawiciel elity siedzący na siedzisku z oparciem 

Dla mieszkańców Mezoameryki plecione maty miały też znaczenie symboliczne. Określenia in pétlatl, in icpalli u Azteków i pohp tz’am u Majów oznaczały „matę i tron”, wyrażając tym samym „autorytet i władzę polityczną”.

Detal z Primeros Memoriales przedstawiający jednego z władców Mexików

siedzącego na tronie tepotzoicpalli

Przetrwaniu przedmiotów z włókien roślinnych sprzyjają też cenotes i depozyty ofiarne umieszczone w miejscach całkowicie zalanych wodą. Archeolodzy natrafili na drobne tego typu artefakty w Świętym Cenote w Chichen Itza, w Templo Mayor (Tenochtitlan) i w jednym z tuneli w Teotihuacan.