Tysiąc lat przed naszą erą Aguada Fénix w Tabasco została zaplanowana jako kosmogram

Oryginalny artykuł: Mil años antes de nuestra era, el sitio Aguada Fénix, en Tabasco, fue planeado como un cosmograma 

Wykorzystując technologię LiDAR, w 2017 roku międzynarodowy zespół archeologów udokumentował w stanie Tabasco, w pobliżu granicy z Gwatemalą, miejsce ukryte pod dżunglą: Aguada Fénix, ogromną platformę zbudowaną tysiąc lat przed naszą erą, najstarszą znalezioną w tym regionie, gdzie kilkaset lat później pojawiła się cywilizacja Majów (post: „W Aguada Fenix (stan Tabasco, Meksyk) zachowała się najstarsza i największa budowla Majów”). Postępy prac w ramach Projektu Archeologicznego Usumacinta Środkowa, koordynowanego przez badaczy Takeshi Inomata i Daniela Triadán z University of Arizona w Stanach Zjednoczonych, a zatwierdzonego przez Radę Archeologii Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH), potwierdzają, że stanowisko zostało pomyślane jako kosmogram.

Platforma w formie kosmogramu (fot. Takeshi Inomata)

Jak wynika z artykułu opublikowanego 5 listopada 2025 r. przez zespół badawczy w Sciences Advance, różne elementy tworzące układ przestrzenny Aguada Fénix, w tym szereg grobli i kanałów, stanowią materialną reprezentację porządku wszechświata w przestrzeni i czasie. Punktem środkowym tego projektu była Grupa E, zlokalizowana w centralnej części wielkiej platformy (1400 metrów długości, 400 metrów szerokości i 10 do 15 metrów wysokości), zbudowanej w Środkowym Okresie Preklasycznym (1000-750 p.n.e.).

Siekierki znalezione w depozycie ofiarnym NR7 (fot. Takeshi Inomata)

Około 915-850 r. p.n.e. budowniczowie wykopali na osi wschód-zachód w Grupie E kształt krzyża, o wymiarach około 6 metrów w kierunku północ-południe i 5,6 metra w kierunku wschód-zachód, sięgający do podłoża skalnego. Ze względów rytualnych do krzyża prowadziły schodkowe wejścia zlokalizowane po czterech stronach konstrukcji. Zespół badawczy, w którego skład weszły meksykańskie archeolożki Verónica A. Vázquez López i Melina García Hernández, odkryły wewnątrz 24 artefakty w formie siekierek wykonane z niewypalonej gliny, niektóre ze śladami czerwonego pigmentu, a w środku odnotowano inny, mniejszy element w kształcie krzyża, wykopany na głębokości jednego metra, bezpośrednio w wapiennej skale.

Depozyt ofiarny NR9 (fot. Takeshi Inomata)

Ten niewielki krzyż zawierał depozyt ofiarny w postaci kwadratowej podstawy z czarnej gliny (w środku znajdował się drewniany słup), której północna, wschodnia i południowa strona zawierała pigmenty o różnych kolorach: niebieski z azurytu, zielony z malachitu i żółtą ochrę zawierającą goethyt. Na południe od bloku gliny znaleziono skorupę perłopława morskiego (Pinctada sp.), a na zachód ślimaka atlantyckiego (Macrostombrus costatus) i skorupę muszli Spondylusa.

Depozyt ofiarny NR11 (fot. Takeshi Inomata)

Naukowcy wskazują, że pigmenty, a także czerwone i żółte muszle, stanowią najstarszy znany przejaw kolorów związanych z kierunkami w Mezoameryce. Chociaż nie znamy źródeł znalezionych pigmentów azurytowych i malachitowych, prawdopodobnie pozyskiwano je drogą handlu i były cenione. Symbolika kierunkowa barwy wyrażona w tym rytualnym depozycie mogła dać początek podobnym koncepcjom wśród Majów i późniejszych grup.

Ozdoba z jadeitu znaleziona w depozycie ofiarnym NR9 (fot. Takeshi Inomata)

Zdaniem badaczy, Aguada Fénix musiała być używana w porze suchej, około 24 lutego, czyli w dniu, związanym z zorientowaniem Grupy E. Ogólnie rzecz biorąc, jej projekt przewidywał znaczenie procesji, symbolikę chromatyczną kierunkową i strony świata udokumentowane w późniejszych okresach. Na terenie obiektu znajdował się rozległy system hydrauliczny, składający się z tamy i kanałów o szerokości do 35 metrów i głębokości 5 metrów. Choć nie został ukończony, skala projektu i budowy (szacowana objętość 193 000 m³ i nakład pracy 255 000 osobodni) jest imponująca.

Mapa wykonana dzięki technologii LiDAR (fot. INAH)

W Aguada Fénix nie rządzili władcy porównywalni z ośrodkami Olmeków, ale prawdopodobnie byli tam przywódcy społeczności, którzy zaprojektowali wielki kosmogram. Nie mieli oni mocy przymusu, ale dzięki swojej wiedzy potrafili przekonać dużą liczbę ludzi do udziału w budowlach i rytuałach. Zalążki organizacji politycznej i ideologii władców oraz elit ośrodków Majów z Okresu Klasycznego najprawdopodobniej zrodziły się w Aguada Fénix, w Środkowym Okresie Preklasycznym. Autorzy dochodzą do wniosku, że rozwój miejsca, które było zamieszkiwane przez 350 lat, jest przykładem zdolności człowieka do organizacji bez wyraźnych nierówności, a także wskazuje na wyzwania, z jakimi musieli zmierzyć się pierwsi budowniczowie.