System rządów w olmeckim Tres Zapotes

Oryginalny artykuł: Kings of Cooperation

Od 1862 roku, kiedy to robotnik, pracujący na polu kukurydzy u podnóża gór Tuxtla w stanie Veracruz, natrafił przypadkowo na jedną z ogromnych kamiennych głów Olmeków, archeolodzy odkryli nie tylko znacznie więcej podobnych rzeźb, ale i pozostałości dawnych miast, wzniesionych na ziemiach w rejonie Zatoki Meksykańskiej. Najważniejszymi ośrodkami Olmeków, których kultura rozwijała się od 1200 r. p.n.e. były San Lorenzo, La Venta i Tres Zapotes. Ogromne kamienne głowy przedstawiały najprawdopodobniej wizerunki władców, co świadczy o silnej, scentralizowanej władzy, szczególnie w San Lorenzo i La Venta. Prace archeologiczne w Tres Zapotes, które od 20 lat prowadzi Christopher Pool z University of Kentucky wykazały jednak, że w okresie największego rozkwitu w Tres Zapotes wprowadzono inną formę rządów i władzę sprawowały wspólnie różne grupy, dzięki czemu miasto mogło – zdaniem Poola – przetrwać niemal 2000 lat, podczas gdy inne ośrodki Olmeków utrzymywały się jedynie przez okres 300-600 lat.

Jedna z budowli piramidalnych w Tres Zapotes (fot. Christopher Pool)

Christopher Pool rozpoczął poważne badania archeologiczne w Tres Zapotes w 1996 roku. Chociaż znaleziono wówczas ogromne kamienne głowy i mnóstwo figurek, dzieje tego ośrodka, jego rozmiary i okres zamieszkiwania pozostawały nieznane. Po sporządzeniu planu miasta, Pool zdołał ustalić zmiany zachodzące w Tres Zapotes na przestrzeni setek lat. W okresie od 1000 do 400 r. p.n.e. był to niewielki ośrodek regionalny, a na ziemiach Olmeków dominowała wówczas La Venta. La Venta, podobnie jak San Lorenzo rozwijające się w latach 1200-900 p.n.e., wyróżniały się głównym placem, otoczonym budowlami administracyjnymi, rezydencjami elity i kamiennymi rzeźbami. Tamtejsi władcy sprowadzali egzotyczne dobra, między innymi jadeit. Natomiast pozostała część ludności zamieszkiwała skromne domostwa. Taka sytuacja wyraźnie świadczyła o gloryfikacji kolejnych władców.

Naczynia ceramiczne znalezione w pochówkach przedstawicieli elity w Tres Zapotes(fot. Christopher Pool)

Podobny system rządów panował też początkowo w Tres Zapotes, gdyż i tam odkryto ogromne kamienne głowy, a sercem miasta był również centralny plac. Pool natrafił na pochówki z bogatymi darami, między innymi naczyniami ceramicznymi i ozdobami z jadeitu. Około 400 r. p.n.e. La Venta nagle upadła i chociaż przyczyny nie są do końca znane, to mogły być związane z załamaniem się tras handlowych, którymi napływały luksusowe towary. Miasto zostało opuszczone i brak masowych grobów bądź jakichkolwiek świadectw ewentualnego ataku. Uczeni przypuszczają, że część mieszkańców mogła wówczas przenieść się do Tres Zapotes, gdyż od tego czasu miasto zaczęło szybko się rozrastać. Jednak, jak zauważył Pool, po 400 r. p.n.e. Tres Zapotes nie wyglądało już tak samo. Pojawiły się bowiem cztery osobne place podobnych rozmiarów i niemal identycznie rozplanowane. Każdy z nich miał świątynię wzniesioną na platformie piramidalnej i podłużne platformy. Początkowo Christopher Pool sądził, że być może centrum władzy w Tres Zapotes przenoszono z jednego placu na kolejny. Okazało się jednak, że ze wszystkich placów korzystano w tym samym okresie, od 400 r. p.n.e. do 1 r. n.e. Znaleziona tam ceramika charakteryzowała się podobnym stylem i techniką wyrobu, a zatem żadna z grup ludności zamieszkujących wokół poszczególnych placów nie dominowała nad pozostałymi. Wszystko wskazywało zatem na rodzaj współpracy i na zmianę na arenie politycznej. Zamiast scentralizowanych rządów pojawiła się władza dzielona pomiędzy kilkoma grupami, choć nie oznacza to, że w podejmowaniu decyzji brali udział wszyscy członkowie społeczeństwa. Warto jednak podkreślić, że zarówno przedstawiciele elity, jak i pozostali mieszkańcy używali ceramiki w podobnym stylu, a w miejscowych warsztatach rzemieślniczych produkowano narzędzia z obsydianu i naczynia. Nie sprowadzano luksusowych dóbr z zewnątrz.

Olmecka rzeźba, stanowiąca symbol władzy w Tres Zapotes w okresie rządów
sprawowanych przez kilka grup (fot. Christopher Pool)

Christopher Pool nie jest w stanie powiedzieć, co przyczyniło się do zmiany systemu rządów. Być może załamanie się tras handlowych i upadek La Venta, który spowodował napływ ludności do Tres Zapotes pociągnęły za sobą konieczność współpracy pomiędzy grupami ludności. Pomimo to dawne symbole nadal odgrywały ważną rolę. Ogromne kamienne głowy przedstawiały królewskich przodków i nadal mogły służyć jako podstawa do legitymizacji władzy, chociaż była ona dzielona pomiędzy grupami.

Olmecka rzeźba, przedstawiająca postać klęczącą przed stojącymi osobami,
co wskazuje na powrót do władzy jednostki (fot. Christopher Pool)

System wspólnych rządów w Tres Zapotes utrzymywał się przez około 700 lat i ostatecznie załamał się. Jak podkreśla Christopher Pool, w latach 1-300 n.e. ponownie zaczęła dominować władza jednostki. W architekturze i rozplanowaniu miasta nastąpiły kolejne zmiany. Rzeźbione zabytki w Tres Zapotes, wzniesione około I w. n.e. zdają się wyraźnie wskazywać na powrót do rządów sprawowanych przez jednego władcę. Przez kolejne lata Tres Zapotes zaczęło podupadać. Na ziemiach Mezoameryki zaczęły dominować kultury zamieszkujące ośrodki w centralnej części obecnego stanu Veracruz oraz Majowie. Po dwóch tysiącach lat Tres Zapotes pogrążyło się w ciemnościach i ostatecznie zostało opuszczone.